Vijf jaar geleden zetten in Soedan twee bondgenoten – generaal Burhan van het reguliere leger en krijgsheer Hemedti van het opstandige RSF – samen dictator Omar al-Bashir af. Inmiddels zijn de twee aartsrivalen verwikkeld in een bloedige burgeroorlog.
En, na een jarenlange patstelling, boekt Burhan sinds kort terreinwinst – geen toeval, en zeker geen lokaal verhaal.
Wie goed kijkt, ziet de echo van iets groters, namelijk de samenwerking die recent in Syrië op gang kwam tussen drie voormalige rivalen.
Turkije, Qatar en Saoedi-Arabië zijn niet meer elkaars tegenpolen, maar elkaars bondgenoten – en hun diplomatie begint steeds zichtbaarder de kaart van het Midden-Oosten te herschrijven.
(tekst loopt door onder foto)
Generaal Burhan
Die drie landen, die – als ware kemphanen – jarenlang met elkaar overhoop lagen in Libië, Egypte en Soedan, werken opeens opvallend soepel samen.
Geen romantisch verbond, maar een pragmatische driehoeksrelatie met een gedeeld doel: Iran buitensluiten, Israël containen, en een regio creëren waar ze alle drie goed geld aan kunnen verdienen.
Denk bijvoorbeeld aan dat al lang gekoesterde project: een gaspijpleiding vanuit Qatar, via Saoedi-Arabië en Syrië, door Turkije naar Europa. Dat is in één klap energiezekerheid voor Europa, geopolitieke invloed voor de regio – en klinkende munt voor de deelnemers.
Dat er in Syrië iets aan het schuiven was, voelde je al langer. Maar dat Donald Trump zélf de sancties zou opheffen? Zelfs zijn eigen entourage keek verbaasd op.
Toch was het geen spontane gril van de Amerikaanse president: achter de schermen duwden Turkije, Qatar en Saoedi-Arabië diplomatiek, militair en financieel richting normalisatie.
Waar ze ooit hun eigen proxies steunden in de Syrische burgeroorlog, trekken ze nu samen op in de wederopbouw.
(tekst loopt door onder kader)
Ook in Soedan zie je hun vingerafdrukken. De drie landen hebben zich inmiddels openlijk achter generaal Burhan geschaard in zijn strijd tegen rivaal Hemedti.
Ankara levert drones, Riyadh en Doha zorgen voor politieke dekking en financiële steun.
En met resultaat: Burhan wint terrein, en sinds begin dit jaar herovert het regeringsleger strategische steden – waaronder de hoofdstad Khartoem.
Wat deze nieuwe as bijzonder maakt, zijn de mannen die haar sturen: drie buitenlandministers die niet dromen van grootse ideologieën, maar wel van stabiliteit, invloed en rendement.
Hakan Fidan, Faisal bin Farhan en Abdulrahman Al Thani – drie stille krachten, drie spreadsheetdiplomaten avant la lettre. En opvallend: ze delen allemaal een link met Duitsland.
(tekst loopt door onder foto)
Abdulrahman Al Thani (Qatar) / Hakan Fidan (Turkije) / Faisal bin Farhan (Saoedi-Arabië)
Fidan, de Turkse minister van Buitenlandse Zaken, begon zijn carrière als militair en was jarenlang gestationeerd op een NAVO-basis in het Duitse Keulen.
De Turk is een meester in stille invloed: hij voerde geheime gesprekken met de PKK en onderhield contacten met Syrische rebellen die inmiddels zetels bezetten in Damascus. Hij is Erdogans vertrouweling en ex-spionnenbaas.
Toen dictator Assad vorig jaar halsoverkop naar Moskou vluchtte, belde Fidan met zijn Saoedische ambtgenoot Faisal bin Farhan. En wie weet begon dat gesprek wel met: 'Guten Tag, mein Bruder.'
Beide mannen spreken vloeiend Duits – Fidan vanuit Keulen, Bin Farhan als zoon van de Saudische ambassadeur in Frankfurt. Het klikte. En binnen de kortste keren trokken ze samen op.
Fidan begrijpt dat wie Saoedi-Arabië buitensluit, vroeg of laat een staatsgreep cadeau krijgt.
Hij had goed gekeken naar eerdere Saoedische correcties in Egypte, Libië en Tunesië, waar Riyadh islamitische regeringen met chirurgische precisie omver hielp.
Ook in Riyadh is de toon veranderd. Bin Farhan, ooit luchtvaartondernemer, bestuurt het ministerie alsof het een beursgenoteerd bedrijf is. Onder zijn leiding werd gepraat met de Jemenitische Houthi-rebellen én met aartsrivaal Iran. Niet uit liefde, maar uit rekenkracht.
En dan Qatar – klein, schatrijk, strategisch. Abdulrahman Al Thani, premier én minister van Buitenlandse Zaken, herstelde eigenhandig de relatie met Saoedi-Arabië.
De Qatarese topdiplomaat maakte een einde aan de impasse die sinds de Arabische Lente van 2011 boven de Golf hing, toen Qatar en Saoedi-Arabië lijnrecht tegenover elkaar stonden.
Al Thani stond eerder aan het roer van het Qatarese staatsinvesteringsfonds, dat onder zijn leiding de grootste buitenlandse investeerder in Duitsland werd.
Geen prestigeprojecten meer in Londen, wél stabiele winsten in Beieren. Diezelfde zakelijke aanpak zie je nu terug in zijn buitenlandse beleid.
En zo ontstaat er een nieuwe regionale as. Soedan is hun nieuwste testcase. De tijd van bemiddelen is voorbij – nu wordt er openlijk gekozen.
De Soedanse leider Burhan bezocht alle drie de hoofdsteden. Sindsdien krijgt hij de wind in de rug.
(tekst loopt door onder foto)
Abu Dhabi
Maar niet iedereen geeft dit diplomatieke driemanschap zijn zegen. Hun grootste regionale tegenstrever is de Verenigde Arabische Emiraten.
Abu Dhabi heeft sinds de Abraham-akkoorden een innige relatie opgebouwd met Israël, en kiest een duidelijk andere koers.
Ook in Soedan. Want waar Doha, Riyadh en Ankara generaal Burhan steunen, staat de VAE – heimelijk – aan de zijde van zijn grote rivaal: krijgsheer Hemedti.
Via omwegen leveren de Emiraten wapens, drones en politieke dekking aan de krijgsheer. Maar in deze nieuwe regionale strijd trekt het voorlopig aan het kortste eind.
En na twee jaar lijkt zich een omslagpunt af te tekenen in de bloedige oorlog in Soedan – waar volgens de VN de grootste humanitaire crisis ter wereld woedt.
Goed om hierbij te vermelden is dat alle strijdende partijen zich op grote schaal schuldig maken aan oorlogsmisdaden.
Maar het is het internationaal erkende regeringsleger van generaal Burhan dat terrein wint. Achter hem staan drie stille krachten, die in Syrië al het onmogelijke voor elkaar kregen.
Tot snel,
Abdou Bouzerda
Bouzerda richt zich met name op het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Dankzij zijn talenkennis en uitgebreide netwerk treedt hij vaak op als duider in verschillende media. Hij presenteerde onder andere de podcastserie De Arabische Lente: 10 jaar later, waarin hij samen met gasten als journalist Joris Luyendijk en schrijver Hassnae Bouazza terugblikt op de volksopstanden die in 2010 begonnen. In de serie worden niet alleen de oorzaken en gevolgen van de Arabische Lente besproken, maar ook de huidige situatie in de regio en de mogelijkheid van nieuwe protesten.
Bouzerda schrijft regelmatig voor De Groene Amsterdammer en NRC Handelsblad, waar hij zich richt op internationale politiek en maatschappelijke kwesties.