Wederhoor is een middel, geen doel

De getuigenissen uit de gevangenis die Verkerk heeft opgetekend voor De Correspondentzijn huiveringwekkend en spreken over onder meer seksueel geweld en uithongering. Amin en vele anderen moeten dit ondergaan om één simpele reden: ze zijn Palestijn.

Op de vraag waarom journalist Verkerk geen wederhoor heeft gepleegd bij de Israëlische regering, kwam ze met een helder antwoord: 'Israël liegt steevast,' zei ze. 'Als je dat narratief overneemt, geef je het slachtoffer de schuld.'

Verkerk raakt daarmee aan een principiële vraag: wat is eigenlijk onze taak als journalist?

(tekst loopt door onder foto)

Op papier is die vraag helemaal niet ingewikkeld. De Code van Bordeaux – zeg maar de grondwet van de journalistiek – is glashelder: journalisten zijn verplicht zich in te zetten voor waarheidsvinding. Niet voor balans. Niet voor ‘twee kanten van het verhaal’. Waarheid. Onafhankelijk. Eerlijk.

Wederhoor is een middel, geen doel. En al helemaal geen reden om een doorwrochte reconstructie te laten ondersneeuwen door een niet te verifiëren quote van een machtsapparaat dat structureel liegt. De waarheid heeft geen evenwicht nodig, ze heeft ruimte nodig.

Israël biedt een wrang leerboekvoorbeeld. Denk aan de moord op vijftien Palestijnse hulpverleners, die Israël afdeed als ‘militanten in verdachte voertuigen’ – tot een video, gepubliceerd door The New York Times, het tegendeel bewees: hulpverleners met duidelijk zichtbare Rode Halve Maan-logo’s, die doelbewust werden aangevallen.

Of aan de zaak-Shireen Abu Akleh, waar Israël eerst beweerde dat de journalist in een kruisvuur terechtkwam, maar waar later onweerlegbaar bewijs boven tafel kwam dat ze gericht werd doodgeschoten.

Telkens volgt hetzelfde patroon: Israël verspreidt een leugen, belooft een diepgaand onderzoek dat nooit leidt tot verantwoording, en de pers, in binnen- en buitenland, slikt vaak te veel voor zoete koek.

(tekst loopt door onder foto)

Christiane Amanpour, de vooraanstaande CNN-journalist, vatte het ooit kraakhelder samen: ‘We must always be truthful, not neutral.'

Die uitspraak werd haar leidraad tijdens haar verslaggeving van de Joegoslavië-oorlogen in de jaren negentig, waar ze zag hoe daders en slachtoffers kunstmatig op één lijn werden gezet in naam van ‘balans’.

Amanpour weigerde daaraan mee te doen. Waarheid, geen schijnneutraliteit.

(tekst loop door onder kader)

Want hoe lang noemen we iets nog een oorlog wanneer het systematisch elke hoek van een gebied uitgumt? Wanneer niet alleen mensen worden gedood, maar ziekenhuizen, scholen, infrastructuur – alles wat een samenleving in stand houdt – doelgericht met de grond gelijk wordt gemaakt? Wanneer het enige voedselhulpcentrum in een wijk wordt geraakt, en de honger wordt ingezet als wapen?

Gaza is niet meer alleen een slagveld, het wordt tot stof vermalen.

De vernietiging is zo totaal dat het Gazanen niet alleen tot slachtoffers maakt, maar tot een volk dat in wezen tot zijn fysieke én symbolische eindpunt wordt gebracht.

Israël rechtvaardigt dat telkens met dezelfde claims: Hamas zou vanuit ziekenhuizen opereren. Maar Human Rights Watch, de Washington Post en andere gezaghebbende bronnen toonden keer op keer aan dat deze ziekenhuizen geen militaire posten waren en hun beschermde status hielden. 

Toch werden ze vernietigd, met als bekendste voorbeeld het Al-Shifa-ziekenhuis, dat maandenlang onder vuur lag.

(tekst loopt door onder foto)

De lakmoesproef voor journalisten is dus niet langer: ‘Hoe wegen we zorgvuldig hoor en wederhoor?’ maar: ‘Zijn we bereid om te benoemen wat zich voor onze ogen voltrekt?’

Want laten we eerlijk zijn: inmiddels is ‘balans’ verworden tot een rituele dans, een Pavlovreactie om vooral niet beschuldigd te worden van partijdigheid. Alsof de waarheid zichzelf netjes in gelijke stukken laat verdelen over twee kampen.
 
Maar wat als er geen twee kampen zijn? Wat als we kijken naar een situatie waarin macht en slachtofferschap zo absurd scheefliggen dat zelfs woorden als ‘conflict’ of ‘oorlog’ verhullend werken?

Dan zie je redacties die niet meer worden geleid door nieuwsgierigheid of waarheid, maar door angst. Angst voor klachten, voor boze mails, voor woedende tweets. Een angst die het kompas is geworden. Een lege inbox als maatstaf voor succes.

Deze week werd ik aangenaam verrast door de collega's van de NOS. In hun berichtgeving over Trumps plotselinge claim dat er een wapenstilstand zou zijn bereikt met de Houthi’s, schreven ze: ‘Het is opvallend dat Trump, die geregeld halve of volledige onwaarheden verkondigt, vandaag met deze bekendmaking komt.’

Zo’n zin zou in een gezond medialandschap doodnormaal moeten zijn.
 
Maar wat zou het verfrissend zijn als diezelfde maatstaf eens werd toegepast op Israël. Een machtscentrum dat net zo structureel liegt, net zo hard framing inzet, maar in veel verslaggeving nog altijd omfloerst en behoedzaam wordt behandeld – uit angst voor represailles en kritiek.

De vernietiging van Gaza en de systematische leugen die ermee gepaard gaat, houden ons niet alleen een journalistieke spiegel voor, maar confronteren ons ook met de fundamentele vraag: voor wie zijn we nog aan het werk? Voor de waarheid, of voor de rust in de mailbox?

Tot snel,
Abdou Bouzerda