In Kenia proberen Chinezen niet alleen de handel een impuls te geven, maar ook de harten te veroveren. Met wisselend succes, ziet Ruben.
In Kenia komt China's Nieuwe Zijderoute Afrika binnen. De haven van Mombasa is sinds kort een toonbeeld van Chinese orde en efficiëntie, en als je met de trein reist, kun je je in China wanen, zegt Ruben Terlou, die het kan weten. Is dit allemaal bedoeld om Kenia te helpen, zoals een Chinese spoormedewerker tegen hem zegt? Er zit natuurlijk meer achter. De groei van de Chinese invloed leidt tot spanningen, soms zelfs geweld, maar er zijn ook Kenianen die er vooral een kans in zien.
Passagiers worden gegroet met een buiging en de trein vertrekt op de seconde op tijd: echt Afrikaans voelt het niet. De Madaraka Express in Kenia wordt namelijk gerund door Chinezen.
Het traject van 470 kilometer tussen Nairobi en Mombasa koste 3,8 miljard euro, waarvan China negentig procent financiert. Het traject gaat zes kilometer door het groen van het oudste reservaat van Oost-Afrika, pal naast Nairobi. De rails staat daar op een draagconstructie van bijna tweehonderd betonnen pijlers van meer dan tien meter hoog.
De nieuwe spoorlijn leed tot mei 2020 ruim 150 miljoen euro verlies, en de coronacrisis heeft de toestand sindsdien verergerd. Zoals veel Afrikaanse landen heeft Kenia nu moeite Chinese leningen terug te betalen. Dat kan situaties opleveren als in Sri Lanka, waar de haven van Hambantota voor 99 jaar in Chinese handen is gekomen. En het vertraagt de verdere groei van het spoor.
Veel Afrikaanse landen betalen hun schulden aan China terug met grondstoffen als olie of koper. De meeste Chinese infrastructuurprojecten in Afrika zijn er dan ook op gericht die grondstoffen zo efficiënt mogelijk naar China te exporteren. Zo ook die van Nairobi naar havenstad Mombasa.
‘In Kenia stond aan de overkant van ons hotel het restaurantje van meneer Liu. Hij bakte jianbing - een speciaal soort pannenkoekjes uit de provincie Shandong - voor de Chinese gemeenschap in de hoofdstad Nairobi. Met het geld dat hij verdient, spaart hij voor een huis voor zijn zoon. Een man zonder huis heeft in China namelijk weinig kans om een vrouw te vinden. Wat me raakte aan meneer Liu, is dat hij gevangen zit tussen de verwachtingen van twee generaties. Hij voelt de plicht om zijn zoon een beter leven te geven, en tegelijkertijd is hij zelf een zoon en wordt van hem verwacht dat hij voor zijn moeder zorgt.
'Ik denk nog vaak terug aan het gesprek dat ik met meneer Liu had. Gaandeweg werd ik steeds stiller, maar hij bleef doorpraten. Na een tijdje was hij eigenlijk in gesprek met zichzelf. Hij ging steeds zachter praten en keek naar de grond of naar buiten. Alsof hij aan het dagdromen was. Hij zei dingen als: "Ik heb gewoon geen geluk in het leven. Het is mij niet gegund om geld te verdienen." Hij zei het niet eens meer tegen mij, hij verzuchtte het.
'’s Avonds kwamen we hem tegen terwijl hij naar het Chinese casino ging met het beetje geld dat hij verdiende, in de hoop alsnog het fortuin te maken die zijn lasten zo zou kunnen verlichten. Het ontroerende is dat hij niet naar Kenia is gekomen voor zichzelf, maar voor zijn familie. Daar zit een bepaalde opofferingsgezindheid in die je wel vaker bij Chinezen ziet. Ze denken veel meer aan het collectief, iets wat voor velen van ons best wel vreemd is.'
‘Mensen in de trein hadden het over een Chinees die ze beledigd had, in een video op social media. Tot aan de president toe. Volgens hen was het de baas van een meisje, die tegen haar zei: je bent net een hond. Een beetje een klok-klepel-verhaal, want het bleek om een man te gaan, Richard Ochieng, en hij werd uitgemaakt voor aap. Maar die hebben we dus kunnen vinden.
'Richard was heel blij toen hij kon gaan werken voor een Chinese brommerfabrikant, hij reisde met zijn Chinese baas het land rond. En die werd op een dag heel erg boos op hun Keniaanse taxichauffeur, en vervolgens op álle Kenianen.
'De volgende dag moest Richard op kantoor komen. Hij werd ontslagen, en daarna volgde een racistische tirade, die hij stiekem heeft opgenomen.
'Ik vond het een heel indrukwekkend verhaal, omdat ik zag hoezeer die jongen gekwetst was. En dat het hem echt deed denken aan de koloniale geschiedenis van Kenia. Dat waren verhalen die hij uit de geschiedenisboeken kende, maar hij had het nog nooit zelf meegemaakt.
'De suggestie is dan misschien dat China ook een kolonisator is, maar dan op een andere manier. Althans, zo wordt dat door sommigen ervaren. Dat zie je aan die mensen in de trein, die boos zijn over de afhankelijkheid van China, door het aangaan van miljardenleningen – ze zijn dus eigenlijk vooral boos op hun eigen leiders – en je ziet het aan zo’n verhaal van Richard. Het is een open zenuw.’
‘Hilda zag ik optreden op het Confucius Instituut in Nairobi, met Chinees nieuwjaar. Ik vond het indrukwekkend hoe ze haar liefde voor het Chinese moederland bezong, in accentloos Chinees. En ik vond het ook best wel… heftig.
'Achter haar op het grote scherm was een video met propagandabeelden van Chinese vliegdekschepen te zien. Daar leek wel een bepaalde, tja, agressie uit te spreken. Niet van haar natuurlijk, een Keniaanse studente, maar van de organisatoren. Ik geloof dat van haar verwacht werd dat ze daar zo Chinees mogelijk zou optreden, en dat had bijna iets koloniaals.
'Zelf zag Hilda dat trouwens helemaal niet zo. Ze studeerde aan het Confucius Instituut, dat bij de universiteit van Nairobi hoort maar door China wordt gefinancierd. Ze droomde ervan een ster te worden in China, en ze kreeg een beurs aangeboden om daar te gaan studeren. Maar haar ouders vertrouwden de Chinezen niet.
'Ik vond haar verhaal wel tekenend. Vroeger zouden mensen meer geïnteresseerd zijn in Engeland, maar nu is het China. Dat maakt China nog geen kolonisator, maar geeft wel aan hoe groot de invloed van het land al is.’
De opmars van China in Afrika is groot. Aan de oostkust van Kenia, in de haven van Mombasa, komt de Nieuwe Zijderoute van China aan land.
Ruben reist in een Chinese trein met een Chinese machinist over een door Chinezen aangelegd spoor, dwars door safariparken, naar de hoofdstad Nairobi. Hier woont hij de Chinees Nieuwjaarsviering op het Confucius Instituut bij.
Ruben ontdekt ook dat de komst van de Chinezen en hun investeringen tot conflicten leidt. Op de savanne kijken Masai naar Chinese digitale televisie en vertellen over een gewelddadige escalatie waarbij een Chinees het leven liet.
