© VPRO

20 april 2025

Nooit voorbij lopen

Het mooiste van dit werk is je te mogen onderdompelen in onderbelichte werelden, universa die niet of nauwelijks lijken te bestaan op het televisiescherm.

Afgelopen donderdag stonden we voor de deuren van de Rijnstraat 8 in Den Haag. Een tochtige doorgang, waar het altijd lijkt te waaien. Om 12 uur snellen hier de rijksambtenaren van het ministerie van Buitenlandse Zaken naar buiten voor hun lunch.

Iedere donderdag zien ze links van de ingang een groep collega’s van verschillende ministeries staan, in actieve dienst en soms al afgezwaaid, die met spandoeken hun ongenoegen uiten over het Israël-beleid van de zittende regering en het stilzwijgen over het moorden in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever.

‘Minister Veldkamp, stop met wegkijken.’

‘Minister Veldkamp, het is niet genoeg.’ 

Ze staan er al sinds december 2023. Het begon toen klein. Afgelopen donderdag stonden er 280 mensen de wind te trotseren.

© ANP / Remco de Waal

Oud-minister Jan Pronk samen met andere demonstranten in Den Haag, april 2025

routineus negeren

Ik was gefascineerd door de passerende ambtenaren, die de linkerkant van de hoofdingang routineus leken te negeren, alsof hun eigen collega’s bedelaars waren.

We waren in Den Haag om Jan Pronk te spreken voor onze podcast Achter de Frontlinie.

Pronk, minister in vier kabinetten, is inmiddels 85 en slecht ter been. Sinds zijn hartaanval acht jaar geleden vliegt hij niet meer.

Maar hij laat geen donderdag verstek gaan.

Het was hem opgevallen dat niet alleen de collega’s op het ministerie maar ook een groot deel van de vaderlandse pers ze geen of verkeerde aandacht geeft. 'NRC noemde dit een pro-Palestina protest. Maar dat is het niet,' zei Pronk.

Hij doelde – denk ik – op dit stuk. Of misschien wel dit artikel, over de vraag of de demonstranten zelf niet buiten het boekje gaan. 

Daar lag ook de nadruk van de andere aandacht: niet de genocide, maar het protesteren ertegen als het echte probleem.
© ANP / Sem van der Wal

Geert Mak tijdens de afgelopen herdenking van de Februari-staking

'we kunnen hier niks aan doen'

Een week eerder sprak ik Geert Mak voor de podcast, die ons eraan herinnerde dat dit stilzwijgen van alle tijden is.

Voor zijn nieuwe boek De wisselwachter bestudeerde hij de adviseur van Franklin D. Roosevelt, Harry Hopkins. Zij besloten samen om Europa te hulp te schieten tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Maar ook interesseerden ze zich op geen enkele manier voor de Jodenvervolging of het stoppen daarvan. 

Mak zei daarover: 'Ze wisten heel goed, al in 1941, wat er aan de hand was. En hoe massaal dat was. Maar hun standpunt was steeds: we kunnen hier niks aan doen. Wat ze hadden kunnen doen is vluchtende Joden visa verstrekken. Dat hebben ze niet gedaan. Nee.'

nooit wegkijken

Een van de Joden die met zijn gezin naar Amerika probeerde te vluchten was Otto Frank, de vader van Anne Frank. Hij voldeed aan alle voorwaarden, en had volgens Mak ook goede relaties in Amerika, tot in het Witte Huis. 'Als de regels waren toegepast dan was de familie Frank wel weggeglipt naar Amerika.'

Ook toen had de pers het druk genoeg met andere zaken, zoals een oorlog op het Europese continent.

Maar het grootste verhaal, de Holocaust, bleef onderbelicht. Omdat de zittende macht het nu even niet goed uitkwam er al teveel aandacht aan te besteden. 

Zowel Pronk (1940) als Mak (1946) maakten zich grote zorgen over dat mechanisme.

Bij beiden klonk de noodzaak om de andere generaties wakker te schudden. 'Je moet je een andere wereld blijven verbeelden, zelfs als het onmogelijk lijkt,' zei Pronk.

Nooit wegkijken, nooit voorbij lopen.

© ANP / Remco de Waal

Jan Pronk spreekt op de demonstratie voor het kantoor van BZ, april 2025

Lees-, kijk- en luistertips van de redactie

  • Je kunt het gesprek met Geert Mak nu ook - iets ingekort - bekijken op ons YouTube-kanaal. Of natuurlijk nog beluisteren in alle podcastapps.
  • Onze collega's van Tegenlicht maakten ook een mooie uitzending over het protest in Den Haag, waarvoor ze onder meer spraken met Pronk en oud-diplomaten Berber van der Woude en Angélique Eijpe. 
  • Ook wij hebben binnenkort een nieuwe uitzending, over Ethiopië. Veertig jaar na de grootse inzamelactie van Live Aid tegen de hongersnood in de land worden daar twee grote bewegingen zichtbaar: hulpverleners eruit, en bitcoiners er in. Klik voor deze nieuwe aflevering hier..
  • Als je meer wilt weten over de gevolgen van bitcoin mining voor een land, dan is dit een prachtige visualisatie door de New York Times van de problemen die de datacenta veroorzaakten in Texas.
  • Als je meer wil weten over ontwikkelingshulp, lees het boek The White Man’s Burden. Daarin legt econoom William Easterly uit waarom ontwikkelingshulp sinds de jaren vijftig meer kwaad dan goed heeft gedaan.
  • De podcast met Jan Pronk komt pas volgende week online. Maar in dit essay zet hij alvast zijn visie op ontwikkelingshulp uiteen.
  • Als je meer geïnteresseerd bent in de grote namen en de muziek achter Live Aid, Netflix maakte er een documentaire over: The Greatest Night in Pop The Greatest Night in Pop. Je kunt daar meer over lezen bij de VPRO Gids.

Tot de volgende, Bram Vermeulen