Er is bijna geen kwaal meer of er is wel een behandeling voor. In de vorige eeuw heeft de medische wetenschap een triomftocht gemaakt die minstens zo ingrijpend geweest is als de industriële revolutie. Maar het heeft ook gemaakt dat iedereen die iets mankeert, een behandeling eist. Inmiddels is het medische systeem vrijwel helemaal ingericht op het vervullen van die wensen, met als gevolg dat aan de ene kant dat de gezondheidszorg onbetaalbaar is geworden en dat aan de andere kant elke onvrede en elk ongemak de naam van een ziekte moet hebben. Dokter, u maakt me ziek!  gaat over mensen die aanlopen tegen èn meewerken aan het verschijnsel dat veel ziekte gedrag is en verzoorzaakt wordt door behandelaars en maatschappij.

In de spreekkamer van het UWV (Uitvoeringsorgaan Werknemers Verzekeringen) werkt WAO arts Jerry Spanjer. Een stoet van mensen trekt voorbij waarvan volgens hem 80% klachten vertoont die in hoge mate door gedrag bepaald worden. Hij krijgt mensen aan zijn bureau die door het hele systeem bevestigd zijn in hun klacht terwijl er in feite niets aan de hand is. Er is reeële pijn, maar die wordt door het gedrag veroorzaakt en niet door lichamelijke oorzaken zoals slijtage, een ziekte of een virus.

Dat is moeilijk uit te leggen in een gesprek waarin na alle formaliteiten nog tien minuten over is voor een toelichting. En daarom wordt WAO toegekend, waarna de weg terug zo goed als afgesneden is. Het UWV maakt soms gebruik van mensen die gespecialiseerd zijn in deze problematiek, zoals Jan Verhoeven: fysiotherapeut en psycholoog, die precies weet hoe je moet nagaan of er een gedragscomponent in de pijn of de klacht zit. Naast expertises, doet Verhoeven ook bijscholing voor verzekeringsartsen: Verzuim door pijn. WAO-artsen, die de cursus volgen, leren hoe ze om moeten gaan met wat ze onder elkaar vaak de heartsinking patient noemen: mensen waarbij de moed je in de schoenen zinkt.

Bij reïntegratiebedrijf Winnock, leren mensen die met chronische klachten zijn uitgevallen (whiplash, rugklachten, ME en fybromyalgie) omgaan met hun 'ziekte'. Een team van psychologen, deskundigen op het gebied van arbeid en bewegingen en orthopedisch chirurg Hein Kruls proberen met veel geduld en overredingskracht de houding van deze cliënten ten opzichte van hun klachten te veranderen. Mensen die zich jarenlang voortslepen met pijnstillers moeten al in het begin van de training van de ene op de andere dag stoppen met medicijnen. En dan volgt praten, trainen en weer praten, drie weken lang. Vaak met succes.

Een sleutelrol is volgens WAO arts Spanjer weggelegd voor de huisarts, want die kan in een vroeg stadium de juiste weg inslaan. Die werkt volgens standaarden, wetenschappelijk getoetste behandelvoorschriften voor alle kwalen, waarin regelmatig staat dat nietsdoen de beste optie is. Maar huisarts Jaap Brienen, verbonden aan het Insituut voor Huisartsgeneeskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam, heeft goede redenen om van de standaarden af te wijken. ‘Ik draag mijn steentje bij aan het ziekmakende systeem. Maar nietsdoen is vaak niet uit te leggen aan de patiënt. Als ik geen betere oplossing weet, stuur ik op WAO aan.’