Een onvermijdelijke conclusie is dat de globalisering en dominantie van de vrije marktideologie het kapitalisme ‘ruiger’ hebben gemaakt. Bedrijven moeten wereldwijd concurreren en alsof dat nog niet voldoende uitdaging is, eisen aandeelhouders steeds dwingender om winstmaximalisatie terwijl de politiek vraagt om transparantie en duurzaam ondernemen. Dit beïnvloedt niet alleen bedrijven en ondernemers, maar ook werknemers, burgers en consumenten.
Hoe ethisch is de moderne ondernemer en hoe vrij de consument? Felix Rottenberg onderzoekt deze vragen, die zijn ingestoken door Benjamin Barber. Deze Amerikaanse politicoloog beweert dat het kapitalisme is doorgeslagen en dat de markt kinderen bederft, volwassenen klein houdt en burgers vertrapt.
Tegenlicht
De nieuwe ondernemer en de hyperconsument
In de eerste vier afleveringen van de Tegenlicht-reeks over het Nieuwe Ondernemen kwamen ogenschijnlijk negatieve trends aan bod als de graaicultuur en durfkapitalisme maar ook andere ontwikkelingen, zoals superduurzaam ondernemen.
Omdat wij in het Westen alles al hebben wat we nodig hebben, richten ondernemers zich steeds meer op de productie van verlangens in plaats van goederen. Met een ongekend budget voor marketing en reclame praten zij ons behoeften aan waarvan we het bestaan niet kenden. Geholpen door de dominante vrije markt-ideologie, is de samenleving gekoloniseerd door de markt, die vakkundig inspeelt op onze gemakzucht en het verlangen naar onmiddellijke behoeftebevrediging, aldus Benjamin Barber in zijn boek De Infantiele Consument.
Felix Rottenberg trekt zich dit verwijt aan. Laten we onze behoeften inderdaad bepalen door een losgeslagen markt? Zijn we narcistische, afhankelijke kleuters geworden? In zijn zoektocht naar de implicaties van Barbers betoog, gaat hij het debat aan met BT-topman Ben Verwaayen. Met hoogleraar 'gevoelseconomie' Henriëtte Prast bezoekt hij op zondag - vroeger de dag van bezinning en rust - het walhalla van koopziek Nederland: de Amsterdamse Kalverstraat. Volgens Prast is zelfdiscipline steeds moeilijker op te brengen in onze consumptiemaatschappij. Daarom zou de overheid ons een handje moeten helpen, door onze keuzes te 'sturen' in de richting van ons eigenbelang én het algemene belang.
Vanuit Washington stelt Herman Wijffels, bewindvoerder van de Wereldbank, dat er een radicale omslag nodig is in ons denken. Het kapitalisme is met de val van de Berlijnse muur zijn ideologische tegenpool kwijtgeraakt en daarmee zijn balans. Wijffels: "Politiek en bedrijfsleven zijn tegelijkertijd de weg kwijtgeraakt. De overheid negeerde de burger, en ondernemingen dachten alleen aan het aandeelhoudersbelang. Om dat tij te keren moeten politici en ondernemers luisteren naar de kiezer, werknemer of klant en daadwerkelijk zeggenschap uit handen geven. Want uiteindelijk komt maatschappelijke vernieuwing en duurzame ontwikkeling uit de burgers zelf."
Presentatie: Felix Rottenberg
Samenstelling: Rudi Boon/ Eugène Paashuis
Research: Barbara Coolen
Produktie: Judith van der Berg