De overheid en het bedrijfsleven richten zich steevast op economische groei. Als de economie groeit, wordt alles beter. Maar klopt die aanname wel? En kan het ook anders?
De zucht naar economische groei zit tot diep in de haarvaten van de maatschappij. Maar waarom eigenlijk? Gaat meer economische groei helpen om problemen als klimaatverandering en ongelijkheid op te lossen?
Waarom worden de mensen in Westerse landen ongelukkiger, zelfs als het BNP groeit? VPRO Tegenlicht maakt een tocht langs denkers en doeners die kritische vragen stellen bij de eeuwige economische groei.
VPRO Tegenlicht: 'De ontgroeiers'
17 oktober, 22.05 uur NPO2
De economie moet groeien, toch? Want als we het BNP elk jaar met een paar procent laten stijgen, kunnen we alle problemen in de samenleving oplossen. Van ongelijkheid tot klimaatverandering. Het lijkt zo logisch.
Maar is economische groei wel de oplossing van al onze problemen? Zien we iets over het hoofd als we focussen op groeipercentages? Kunnen we nog van onze economische groeiverslaving af?
VPRO Tegenlicht spreekt denkers en doeners met ideeën om onze maatschappij, waarin de zucht naar economische groei een automatisme is, een andere kant op te duwen.
Regie: Martijn Kieft
Research: William de Bruijn
Productie: Jeroen Beumer
Montage: Jeroen van den Berk
Eindredactie: Doke Romeijn en Geert Rozinga
Dave Hakkens
Ontwerper
Elske Doets
Ondernemer
Katherine Trebeck
Onderzoeker en schrijver
Sam de Muijnck
Econoom
Dave Hakkens is een Nederlandse ontwerper die bekendheid verwierf met zijn afstudeerprojecten Phoneblocks en Precious Plastic. Zijn designstudio davehakkens.nl doopte hij in december 2020 om tot One Army: een stichting waarin niet hij, maar zijn hele team centraal staat.
Hakkens geeft een verandering binnen het huidige systeem weinig kans. Hij kocht een stuk land in Portugal, om daar met gelijkgestemden de basisbehoeften van het leven bijna opnieuw te ontwerpen. Van water tot verwarming, van elektriciteit tot koken, alles legt hij onder de loep op zoek naar een lagere ecologische voetafdruk en een wereld waar economische groei niet meer het einddoel is.
Elske Doets is ondernemer en Zakenvrouw van het jaar 2017. Ze is eigenaresse van Doets Reizen, oprichter van de Young Lady Business Academy en Buddybold, een platform dat jongeren met eenzame ouderen matcht. Doets leidde haar reisonderneming met een focus op groei en uitbreiding, tot ze vier jaar geleden zakenvrouw van het jaar werd. 'Toen werd ik maatschappelijk wakker,' zegt ze.
Doets ging jonge vrouwelijke ondernemers coachen. Ze zag dat de nieuwe generatie richt zich meer op het oplossen van maatschappelijke problemen, zoals klimaatverandering, dan de groene cijfertjes in het spreadsheet. Het zette haar aan opnieuw na te denken over massatoerisme en haar aanbod aan verre reizen. Meer is niet altijd beter, zo leerde ze.
Katherine Trebeck is politicoloog, onderzoeker en schrijver uit Australië. Ze schreef onder meer 'The economics of arrival', waarin zij onderzoekt hoe het groeidenken in ons systeem is gekropen, en hoe we daar weer vanaf komen. Ze is strategisch adviseur bij de Wellbeing Economy Alliance, een economisch samenwerkingsverband dat het welzijn van mensen voorop stelt.
Trebeck vraagt zich af hoe de economie eruit zou kunnen zien voorbij groei. In Nieuw Zeeland en IJsland bijvoorbeeld zet de overheid de eerste stappen om het streven naar economische groei aan te vullen met doelen die meer gericht zijn op geluk. Een beter milieu kan ook een helder economisch doel zijn.
Sam de Muijnck ging vijf jaar geleden economie studeren. Het verbaasde hem dat het economie-onderwijs zo eenzijdig was: nog steeds waren alle colleges alleen maar gericht op groei en meer omzet. De studenten leren vooral wiskundige modellen toe te passen zonder ze inhoudelijk te hoeven begrijpen, laat staan ze kritisch te mogen bevragen. Hij schreef een boek voor economiedocenten en strijdt nu voor economie-onderwijs dat studenten niet alleen maar leert te focussen op groei.
De Muijnck studeerde cum laude af in de zomer van 2020. Inmiddels is hij hoofdeconoom bij Our New Economy en voorzitter van de Future Generations Think Tank.
Reaction is de ontketende keten. Ondernemers die het anders en beter willen doen, niet gericht op groter, meer en sneller, maar op kwaliteit en de impact die hun producten en diensten hebben op de samenleving en omgeving. En jij kan ook een reaction filiaal oprichten!
Iets terugsturen is zo gedaan, maar wat gebeurt er nadat je je heringepakte pakje afgeeft? Een groot deel van e prodcuten vinden nooit meer hun weg naar een gerbuiker. Ze worden vernietigd of weggegooid.
Rijkdom maakt corrupt. Zeg maar eens nee tegen het aanbod multimiljonair te worden als je je start up verkoopt. Om dat tegen te gaan zijn er nu idealistische ondernemers die hun bedrijfsmodel veranderen. Niet zijzelf, maar een stichting is voortaan eigenaar van ale aandelen.
