We kopen te veel en we gooien te veel weg. Niet alleen de aarde, maar ook onze gemoedsrust lijdt daaronder. Waarom zijn we nooit verzadigd? En hoe kunnen we dat wél worden?

Spullen kopen en afdanken is onze tweede natuur geworden: te vaak kopen we iets nieuws, klein of groot, omdat we het onszelf zo gunnen. Onder het mom van self care en andere excuses verantwoorden we allerlei aankopen die we eigenlijk niet nodig hebben. We kopen onbewust en impulsief, met een hoop afval tot gevolg.

Bedrijven weten goed waar de achilleshiel van de consument zit: advertenties planten elke dag kleine zaadjes in ons onderbewustzijn en voeden zo onze dierlijke impuls. Het onderscheid tussen wat we willen en wat we nodig hebben is niet meer duidelijk. Hoe kunnen we die grens weer helder krijgen?

Gelukkig heeft onze dierlijke impuls een slimme tegenhanger: ons bewustzijn. Dat bewustzijn zit ergens achter ons voorhoofd en kan getraind worden op allerlei vlakken, ook als het aankomt op ons koopgedrag. Het wordt tijd dat we gebruik gaan maken van dat stukje brein. Niet alleen voor de aarde, maar ook voor onszelf. Want hetgeen wat we onszelf écht zouden moeten gunnen, is een gezonde relatie met onze spullen. Een relatie waarin we tevreden zijn met wat we hebben. 

Dit artikel is onderdeel van de serie Koopziek, waarin Tegenlicht onderzoekt hoe we een wereld kunnen bouwen die niet draait op overconsumptie

rondrennen in een rad

Psycholoog en schrijver Ap Dijksterhuis verdiepte zich de afgelopen tien jaar in de relatie tussen geluk en het onderbewustzijn. Hij schreef onder andere de boeken Het slimme onbewuste, Op naar geluk en Wie (niet) reist is gek.

Volgens Dijksterhuis moeten we ons nog veel meer bewust worden van de manier waarop bedrijven spullen proberen te verkopen. ‘Bedrijven boren een gaatje waar eerst geen gaatje zat, zodat jij je zielig of stom voelt,’ aldus de psycholoog. 'Vervolgens bieden ze de oplossing om dat gaatje te vullen.' Het resultaat: je koopt iets wat je eigenlijk had moeten laten. ‘Vaak hebben deze aankopen te maken met status of uiterlijk, omdat dat de punten zijn waar bedrijven jou onzeker over kunnen laten voelen. Het probleem is: je hebt er nooit genoeg van. Je krijgt een korte geluksprikkel na aankoop, omdat je denkt dat je dichterbij je ‘ideale ik’ bent gekomen. Maar eigenlijk zit je in een ‘hedonistische tredmolen’: je denkt verder te komen op het pad dat leidt naar geluk, maar je doet niks anders dan rondrennen in een rad.’

stap uit het rad

Kunnen we stoppen met rennen? Dijksterhuis denkt van wel. ‘Als je het volgende onthoudt, kom je al een heel eind: je moet je geld uitgeven aan tijdbesparing, ervaringen en het geluk van andere mensen. Soms heb je spullen nodig voor die ervaringen. Denk aan een barbecue om een barbecuefeest te houden. Het allerbeste is als je met meerdere mensen kunt genieten van je aankoop, huur of leen, of als je door het product samen iets kunt gaan doen. Wil je iets alleen voor jezelf kopen? Zorg dan dat het bijdraagt aan een hobby of zelfontwikkeling,' aldus Dijksterhuis.

Het is een soort mantra waar Dijksterhuis al jaren naar probeert te leven. Zijn hobby is het verzamelen van bijzondere flessen whisky. ‘Het leukste is als je je helemaal kunt storten in zo’n hobby, dan wordt het een waardevolle afleiding.’ En wat houdt zelfontwikkeling in? ‘Ja, ik ben schrijver en schrijvers moeten veel lezen, dus ik koop veel boeken. En om gitaar te leren spelen heb je een gitaar nodig.’

'geef je geld uit aan tijdbesparing, ervaringen en het geluk van andere mensen'

een reparatie-trigger

Toch zijn er nog een paar spullen die hiermee niet gecovered zijn, die we toch wel echt nodig hebben (of toch niet?). Spullen, die niet direct bijdragen aan een ervaring, hobby of zelfontwikkeling, zoals een wasmachine of een koffiezetapparaat. Hoe kunnen we ons beter verhouden tegenover deze 'dingen'?

Ruth Mugge, hoogleraar Design for Sustainable Consumer Behaviour aan de TU Delft, leidt haar studenten op om producten op een duurzame manier te ontwerpen. ‘Bij duurzaam ontwerp denken mensen vaak alleen aan het materiaal, maar een groot onderdeel van duurzaamheid is ook hoe lang het meegaat, en in hoeverre gebruikers worden gestimuleerd om het product te (laten) repareren als er iets aan mankeert.’

Mugge vertelt over één van haar studenten, die een simpel stickertje had ontwikkeld voor het Philips Senseo koffiezetapparaat. Het apparaat werd onnodig vaak weggegooid, omdat veel mensen niet wisten dat deze af en toe ontkalkt moest worden. De oplossing? ‘Door je telefoon bij de sticker op het apparaat te houden werd je automatisch doorverwezen naar de website waar simpele reparatie tips stonden. Zoiets eenvoudigs bleek heel effectief: mensen ontdekten snel het zelf-oplosbare probleem van hun 'defecte' product, waardoor vervanging niet meer nodig was. Alle bedrijven en ontwerpers zouden hun rol daarin moeten innemen.'

waar het misgaat

‘Wat je nu nog veel ziet is dat bedrijven hetzelfde product in een nét iets nieuwer jasje stoppen, en het aanbieden op het moment dat het ‘oude’ product kleine mankementen krijgt. Kijk bijvoorbeeld naar telefoons: ik kreeg laatst een mailtje van mijn provider waarin mijn oude telefoon met het nieuwe model werd vergeleken. Als je zo'n vergelijking een paar keer onder je neus krijgt geschoven, ga je steeds meer geloven dat het oude model écht niet meer kan.

Bedrijven proberen je niet te herinneren aan de magische woorden ‘onderhouden’ en ‘repareren’, zodat de verkoopcijfers hoog blijven. Veel grondstoffen worden daardoor maar één keer gebruikt, en dat is ontzettend zonde en schadelijk. Bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen en bijvoorbeeld een betaalbare reparatieservice aanbieden.’

En wat kunnen wij doen volgens Mugge? ‘Leer producten meer te waarderen; óók gebruiksvoorwerpen waar geen hele hoge emotionele waarde of identiteit aan gebonden is. Door bijvoorbeeld alleen onderdelen van een apparaat te vervangen, en niet het hele ding, kan je de levensduur al enorm verlengen. Bovendien heeft het onderhouden en repareren van een product een hele belangrijke bijkomstigheid: je gaat meer van diens werkzaamheid genieten. Dat zijn dus twee vliegen in één klap: je geniet meer van je aankopen, én je gooit minder weg.

'onderhouden en repareren: je geniet meer van je aankopen, én je gooit minder weg'

tips & tricks

Geef je geld uit aan tijd, ervaringen en andere mensen. Áls je spullen koopt, zorg dat die bijdragen aan ervaringen, een hobby of zelfontwikkeling. Als je toch ander spul koopt, omdat je het nodig hebt of jouw leven makkelijker maakt: waardeer het, onderhoud het en repareer het. Zo kunnen we de relatie met onze spullen herstellen. 

Hieronder vind je een oefening waarmee je je spullen kunt inschatten op hun vervangbaarheid en dienstbaarheid. Hecht je weinig emotionele waarde aan een product? Dan is deze dus heel vervangbaar. Gebruik je het product bijna nooit? Dan is deze dus niet heel dienstbaar.  

In het vak waar het product belandt, vind je advies over wat je met het product kunt doen! 

© vpro