Van de bestorming van het Capitool tot de arrestatie van tientallen activisten in Hongkong. Wat nu gebeurt, komt niet uit het niets. Deze 4 VPRO Tegenlicht-afleveringen moet je hebben gezien om de achtergrond van de huidige onrust, protesten en opstanden te begrijpen.

in de kiem gesmoord

Tenten bij het Beursgebouw in Amsterdam, activisten met gigantische spandoeken op Wall Street: in 2011 werden verschillende plekken in in westerse wereld een poos bezet door leden van Occupy. Het was de bedoeling dat het een grote mondiale beweging zou worden die zich blijvend zou verzetten tegen de macht van de grote financiële instellingen en kredietverstrekkers. Maar na een paar jaar stierf de stuurloze beweging een vroegtijdige dood. Ook in het Midden-Oosten smoorde de Arabische Lente in bloed en resulteerde – op Tunesië na – zelfs in meer autocratie en onderdrukking.

Daarna bleef wat stilletjes aan het protestfront.

Tot twee jaar geleden. In het najaar van 2019 zagen we plotseling overal ter wereld demonstraties de kop opsteken: Hongkong, Libanon, Catalonië, Irak, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Ook Nederland ging ‘voor de bijl’ met klimaatmarsen en grootschalige acties van boze boeren. We beschreven in dit artikel hoe de verschillende protestbewegingen elkaar inspireerden.

Ook Nederland ging voor de bijl met klimaatmarsen en acties van boeren

Er spelen natuurlijk heel veel factoren mee die hebben geleid tot deze maatschappelijke onrust en protestbereidheid. En al kent elke demonstratie zo zijn eigen oorzaken, dynamiek en tactieken; overeenkomsten zijn er wel degelijk. VPRO Tegenlicht neemt je mee naar vier van onze uitzendingen, zodat je meer inzicht krijgt in de achtergrond én de toekomst van het nieuwe protesteren.

bekijk deze 4 Tegenlicht documentaires ↓

de jonge helden van Hong Kong

In Hongkong zijn ze onrust inmiddels wel gewend. Demonstranten die proberen om nog iets van hun democratie en vrijheid te behouden, zijn de afgelopen jaren in toenemende mate belaagd door de politie- en veiligheidsdiensten. Het is daarom des te bijzonderder dat ze de afgelopen tijd – en zelfs tijdens het rondwarende coronavirus - de straat opgingen.

Tegenlicht volgde de nieuwe helden van het door China belegerde Hongkong op het hoogtepunt van de protesten in de zomer van 2019. Daar zagen we hoe slim en georganiseerd de betogers te werk gingen. In de aflevering volgen we vier jonge frontsoldaten. Allen dragen op hun manier een steentje bij aan de strijd voor democratie en vrijheid. 'Ons motto is "wees als water". Dat staat voor onze flexibiliteit en ons aanpassingsvermogen’. Deze week werd bekend dat meer dan vijftig activisten zijn opgepakt, maar hun protest blijft een grote inspiratie voor andere demonstranten waar ook ter wereld.

Anno 2021 weten we: Black Lives Matter is here to stay

de oorsprong van Black Lives Matter

Black Lives Matter beleefde vorig jaar haar definitieve doorbraak na de moord op George Floyd. We herinneren ons allemaal hoe in juni de Dam volstroomde met demonstranten en hoe op de weg naar het Witte Huis (jawel!) in grote gele letters Black Lives Matter werd gekalkt. De grassroot-protestbeweging is inmiddels niet meer weg te denken uit het publieke domein. Want zodra er iets gebeurt, zullen ze de straten bevolken en protesteren tegen institutioneel racisme en politiegeweld.

Maar er ging een lange weg aan vooraf. Filmmaker Nirit Peled volgde in 2016 medeoprichter Patrisse Cullors en sprak met haar over de strijd tegen alle vormen van geweld tegen zwarte burgers, de rol van gender en de noodzaak van verzet. Wat begon als een hashtag groeide uit tot een mondiale beweging. We zien in de aflevering hoe Cullors door de Verenigde Staten reist om de zwarte gemeenschap te mobiliseren. Anno 2021 weten we: Black Lives Matter is here to stay.

rechtsaf naar Kekistan

Aan de compleet andere kant van het politieke spectrum, staat alt-right – een bont gezelschap van rechts conservatieven, Trump-aanhangers en white supremacists. We zagen hen al bij de rellen in Charlottesville, en onlangs bestormden ze nog het Capitool nadat de president hen daartoe had aangezet in een opruiende speech in zijn achtertuin. Het waren protesten die volledig uit de hand liepen, en eventjes leken te ontaarden in een ware staatsgreep.

In hun kielzog droegen sommige bestormers een grote groene vlag met zich mee; die van Kekistan, een fictieve staat die op online fora ontstond en die geldt als een grappig bedoelde meme. Als je meer wilt weten over de voedingsbodem van alt-right, die Donald Trump aan de macht hielp, is de Tegenlicht-documentaire ‘Trollen, Trump en Thierry’ een aanrader. Reis mee door het fictieve land Kekistan, waar de inwoners het opnemen tegen Normistan. Het land waar de zogenoemde ‘Normies’ wonen, de mensen die maar half door hebben dat er zoiets als een Kekistan bestaat. Een zoektocht in het schemergebied tussen internettrollen en de keiharde politieke werkelijkheid.

hoe overleef ik de (klimaat)chaos?

Veel protesten komen voort uit onmacht en wanhoop. Vraagstukken als institutioneel racisme, identiteit en klimaat zijn zó groot dat ze nauwelijks te behapstukken zijn. De samenleving wordt steeds complexer en dat vraagt meer van ons eigen vermogen. Hoe houden we ons staande in de chaos? Zit de crisis soms in ons zelf? Tegenlicht onderzocht deze vragen in de uitzending ‘Overleven in de Chaos’ – een mooie verkenning van een ingewikkelde wereld waarin we soms door de bomen het bos niet meer zien. ‘We hebben een samenleving gecreëerd waaraan wij als mens eigenlijk niet meer kunnen voldoen,’ zegt filosoof en psychiater Damiaan Denys in de aflevering. De straat opgaan is in die zin ook een uitlaatklep.