Vrijwel alle Kamerleden hebben een academische bul. Dat is een probleem, zegt hoogleraar bestuurskunde Mark Bovens. 'Als vanzelf sijpelen de wensen van hoogopgeleiden door op de agenda van de Tweede Kamer.'
Lageropgeleiden voelen zich steeds meer tekort gedaan, en niet gehoord in onze samenleving. En de politiek, die luistert ook niet naar ze, zo is het breed gedragen gevoel.
Ze hebben groot gelijk, vindt Mark Bovens. Het is een verrassend commentaar van een man die professor doctor meester is, hoogleraar bestuurskunde en als lid van de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid twee keer per jaar met de premier praat. Hoger opgeleid dan hij kun je zo ongeveer niet zijn.
Maar Bovens signaleert een groot probleem met onze politiek: we zijn verworden tot een diplomademocratie, waarin de hogeropgeleiden totaal oververtegenwoordigd zijn in de politiek, en door de gescheiden werelden waarin hoger- en lageropgeleiden in Nederland leven hebben die politici dat zelf niet eens zo door.
VPRO Tegenlicht sprak met de professor doctor meester over een gigantische kloof in politieke vertegenwoordiging, die verdomd weinig aandacht krijgt: de kloof tussen hoog- en laagopgeleiden.
'Ik heb heel lang college gegeven aan mijn eerstejaarsstudenten en dan moesten ze Plato lezen. Plato heeft als belangrijkste standpunt: de wetenschappers, de besten, moeten de baas zijn, de hoogst opgeleiden moeten het land regeren. En ik zei altijd tegen mijn studenten: in Nederland zit dat anders. In Nederland doen we dat niet zo, daar zijn we een echte democratie.'
'Maar op een gegeven moment kwam ik erachter: dat klopt helemaal niet. Wij lijken eigenlijk veel meer op die samenleving die Plato schetste dan we ons realiseren. Want in feite is het bij ons zo dat de academici allemaal de dienst uitmaken.'
De Tweede Kamer is volgens Bovens bij uitstek een plek waar dit schrijnend duidelijk wordt: 'In de negentiende eeuw waren we een aristocratie, toen waren vrijwel alle Kamerleden van adel of van het patriciaat. Nu zijn we een politieke meritocratie. En nu hebben vrijwel alle Kamerleden een academische bul.'
'En eigenlijk eerlijk gezegd, is dat net zo onrechtvaardig als de aristocratie. Toen bepaalde je afkomst waar je stond in de maatschappij. Nu bepaalt je aanleg waar je terechtkomt. Maar ja, of je nou toevallig geboren bent met een goed verstand: dat is niet per se rechtvaardiger.'
Bovendien wordt een goede opleiding steeds vaker gekocht, zegt Bovens. 'Kinderen uit hoogopgeleide milieus krijgen veel meer van huis mee. Zij krijgen hulp en steun met huiswerk, en er is tegenwoordig een enorme industrie ontstaan van bijles, cito-training en examentraining. Kijk naar het Luzac: ouders met geld betalen om hun kinderen naar een niveau hoger te sturen.'
Mark Bovens is hoogleraar bestuurskunde en lid van de WRR. Hij schreef met Anchrit Wille het boek Diplomedemocratie, over hoe Den Haag steeds gedomineerd wordt door hogeropgeleiden, en Diploma Democracy, over hoe datzelfde proces ook in veel andere westerse landen plaatsvindt. Hij schreef ook mee aan het rapport Gescheiden Werelden van de WRR en het SCP over de maatschappelijke kloof die ontstaan is op basis van opleidingsniveau.
Je zou natuurlijk kunnen zeggen - dat is toch logisch? In ons politieke bestel kiezen we afgevaardigden die ons vertegenwoordigen, en dan wil je dat dat slimme specialisten zijn. Mensen die weten hoe je een land bestuurt. Maar voor Bovens is dat dodelijk voor een democratie. Volksvertegenwoordiging is echt wat anders dan ambtenaar of minister zijn. En de Kamer is in de eerste plaats een volksvertegenwoordiging.
'De huidige Tweede Kamer is zo eenzijdig samengesteld dat zeer grote groepen van de bevolking zich niet meer vertegenwoordigd voelen. Die kunnen zich niet meer herkennen in de Kamerleden, want alle Kamerleden lijken op elkaar.
Geen wonder dus dat lageropgeleiden veel hoger scoren op stellingen als “de overheid geeft niet om mensen zoals ik”. In het rapport Gescheiden werelden schetst Bovens met mede-onderzoekers een gespleten samenleving, geleid door hoogopgeleide politici wiens agenda deels bepaald wordt door wat zij in hun directe omgeving meemaken: het hockeyveld of het gymnasium van hun kinderen, of de feestjes van hun vrienden en familie waar allemaal hoogopgeleiden zitten.
'Als vanzelf sijpelen dan hun problemen en wensen veel makkelijker door op de agenda van de Tweede Kamer dan de wensen en de zorgen van de zeventig procent van de bevolking die niet hoog opgeleid is. Hele grote groepen hebben gewoon gelijk dat ze niet gehoord worden.'
Het is een belangrijke opdracht aan de politieke partijen, vindt Bovens. Die moeten veel beter nadenken over de samenstelling van die kandidatenlijst. 'Is het nou echt nodig dat alle leden op die lijst allemaal hoogopgeleiden zijn? Wat je wil is een fractie die erop let dat ze meer een mix hebben van Kamerleden en van achtergronden.'
Regie
Mea Dols de Jong
Tekst en research
Arnout Arens
Montage
Ilija Bozovic
Arnout Arens
Eindredactie
Doke Romeijn