Abel van Gijlswijk, frontman van punkband Hang Youth, laat een anti-kapitalistisch geluid horen. Zijn teksten liegen er niet om. ‘Leg de Zuidas in de as’, ‘Je haat geen maandag, je haat kapitalisme’. Maar op sociale media zijn mensen kritisch. Als Abel zo tegen het kapitalistische systeem is, waarom draagt hij dan Nike schoenen? En waarom verkoopt zijn band t-shirts? Dat is hypocriet.
Activisten worden vaak als hypocriet bestempeld. Ze protesteren tegen fossiele bedrijven, maar dragen synthetische kleding. Maar kun je deze hypocrisie wel vermijden? En doet dat er überhaupt toe?
Het kapitalisme slokt alles op
Abel zelf is er tijdens de Tegenlicht Meet Up duidelijk over. Hang Youth is door het kapitalisme gekaapt. Maar betekent dit dat ze gefaald hebben? Als kapitalisme-critici buiten het kapitalistische systeem konden handelen, was hun kritiek niet nodig. De boodschap van mensen zoals Abel is juist dat het kapitalisme een totalitair regime is waar je als individu niet buiten kan treden, ook al wil je het nog zo graag. 'Je wordt gedwongen erin te leven. Je kan er niet omheen, dat is juist het hele probleem. Op een gegeven moment moet je ergens hypocriet zijn,' zegt hij in de uitzending.
'Het kapitalisme is één mogelijke manier om orde in de chaos aan te brengen, maar het doet alsof het de enige manier is.'
Het kapitalisme dwingt mensen tot hypocrisie. In plaats van te wijzen naar het individu, kunnen we beter wijzen naar het systeem, vindt Abel. ‘Mensen moeten een laag dieper graven en zich afvragen: Waarom doet een bedrijf als Shell wat het doet? Dat komt door een bepaald wereldbeeld: het kapitalisme. En daarvan moeten we ons gaan realiseren dat het een verhaaltje is dat niet meer waar is als wij het niet meer geloven.’
Het kapitalisme is één mogelijke manier om orde in de chaos aan te brengen, maar het doet alsof het de enige manier is. Sterker nog, het pretendeert de wereld zelf te zijn in plaats van een bril waardoor we naar de wereld kijken.
We moeten weer fantaseren
Maar je dit realiseren is moeilijk. ‘Het kapitalisme neemt je bewustzijn weg. Wanneer word je in het dagelijks leven geprikkeld om verder dan het oppervlak te kijken? In mijn rapporten van de basisschool stond altijd dat ik minder moest dromen. Later besefte ik: Dat is wat kapitalisme doet. Het laat je stoppen met fantaseren over wat er kan zijn,’ zegt Nilab, gemeenteraadslid in Amsterdam voor BIJ1 en ook aanwezig bij de Meet Up. ‘Maar daarvoor is iemand als Abel waardevol; hij gebruikt muziek om de kapitalistische droom in duigen te laten vallen,’ voegt ze toe.
Dat is ook wat groepen als Extinction Rebellion proberen te doen volgens Sander van der Kraan, mede-oprichter van het Woonprotest en ook aanwezig bij de Meet Up. ‘Extinction Rebellion blokkeert niet per se een weg om het verkeer te hinderen. Je laat hiermee ook zien dat een stuk asfalt niet per definitie is om over te rijden. Je kan er ook op zitten. Zo’n actie is ook een soort abstracte versperring.’ Het besef dat iets een sociaal construct is, dat het bedacht is door mensen om orde te scheppen in de chaos, is de eerste stap naar een alternatief.
'De middelen van het kapitalistische systeem gebruiken om dat systeem te bestrijden, vind ik niet per se hypocriet.’
Om dit besef te verspreiden kan je prima de middelen van het kapitalistische systeem gebruiken vindt Sander. ‘Het bereik van sociale media gebruiken om het kapitalistische systeem te bestrijden waar het deel van uitmaakt, vind ik niet per se hypocriet.’
Is dit dan een vrijbrief om gewoon bij de Primark te gaan shoppen? ‘Systeemverandering is de hoofdzaak, maar in de tussentijd kan en moet je je eigen grenzen binnen het systeem aangeven,’ zegt Nilab. Sommige mensen kiezen ervoor om veganist te worden, anderen kopen geen kleding die onder erbarmelijke omstandigheden wordt gemaakt. ‘Maar uiteindelijk vallen individuele keuzes in het niet bij systeemverandering,’ aldus Sander.
Filosofen Adorno en Horkheimer schreven in 1947 al over de opslokkende kracht van kapitalisme. Het kapitalisme belichaamt het zogenaamde Verlichtingsideaal, zo stellen zij. Binnen dit ideaal wordt gebroken met alles wat ‘mysterieus’ of onvoorspelbaar is. Chaos moet worden getemd, alles moet berekenbaar zijn. Controle over onze omgeving, en over onszelf, is de ultieme vrijheid.
Om vol te houden dat dit kan, dat chaos kan worden getemd, mag niks aan de orde ontsnappen. Elke keer als ‘chaos’ de kop opsteekt, wordt het omgevormd tot iets dat past binnen de kapitalistische orde: een verhandelbaar product. Het is een gesloten, totalitair systeem dat geen uitzonderingen of alternatieven toestaat. Ook een maatschappijkritisch kunstwerk wordt verhandeld, opgeslokt door de logica van de markt. Een protestlied wordt gespeeld op een gitaar die onderdeel uitmaakt van de kapitalistische productieketen en als product verspreid op Spotify.
Kijk hier de Meet Up terug
@vprotegenlicht
of schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Elke zaterdagochtend vers toekomstnieuws in je inbox. Mis geen enkel verhaal over de toekomst van tech, duurzaam (samen)leven, werk, geluk, economie en politiek.