Het idee voor de Dollar-uitzending werd geboren in november 2004: op de burelen van de Tegenlicht-redactie observeerden we toen al een paar maanden lang een (letterlijk en figuurlijk) ongewisse koers van de wereldreservemunt, en lazen we -vooral Amerikaanse- analisten die daarover schreven. Het thema was natuurlijk niet nieuw: Groen Links-kamerlid en econoom Kees Vendrik meldde ons tijdens de opnamen dat het ooit het onderwerp was van zijn eigen doctoraalscriptie, en een favoriete 'issue' in zijn persoonlijke onderonsjes met Gerrit Zalm.
De werkelijkheid heeft het scenario inmiddels bijgehaald: maandag 14 januari 2008, op de dag dat we onze dollar-film herhalen, staat de dollar koers even op een nieuwe 'all time low' ten opzichte van de dollar (1.4910) en tegelijkertijd bereikt de prijs van het (veilige) goud een nieuw record . Wat is er zoal gebeurd tussen eind 2004 -toen het idee voor 'De Dag dat de Dollar valt' ontstond- en nu (januari 2008)? En whatever happened to whom....?
Tussen augustus 2004 en december 2004 was de dollar in een duikvlucht geraakt, van 1,20 naar 1,36 euro (op de 31e december). In het zakenblad Fortune waarschuwde Morgan Stanley's 'chief economist' Stephen Roach voor de gevaren van die verzwakkende dollar. Centraal stond de vraag of de 'decline of the dollar' geleidelijk zou gaan, of abrupt. In het eerste geval zou sprake zijn van een 'soft', in het tweede van een 'hard' landing. Wij begonnen aan een poging om ons voor te stellen wat zo'n snelle ineenstorting van de dollar zou kunnen betekenen.
Daarom eerst iets naders over het koersverloop. Dat is nauwkeurig te bestuderen op de ECB-site, zie de link hier rechtsboven. In de afgelopen 9 jaar is de dollar ten opzichte van de euro eerst naar beneden gegolfd (meer waard geworden) en daarna weer omhoog (minder, en vervolgens aanzienlijk minder). Bij de introductie van de euro op de financiële markten, in januari 1999, werd de koers tegen de dollar ingezet op 1,17. Dat is in het scenario dan ook de 'oorspronkelijke koers' waarnaar de EU terugkeert als de controversie tussen VS en EU onoverbrugbaar blijkt.
Aanvankelijk is 1 dollar dus minder waard dan 1 euro, maar al na een jaar staan de munten 1 op 1. In oktober 2000 bereikt de dollar zijn hoogste punt 'ever' tegen de euro: op 0,8252. Dan begint een lange glijvlucht, met als eerste dieptepunt het genoemde 1,36 van eind 2004. Daarna is er licht herstel, maar in april 2007 wordt de 1,36 weer ge-evenaard. Op 27 november 2007, ruim twee jaar na de uitzending, bereikt de dollar zijn voorlaatste 'all time low' van 1,4874. Momenteel schommelt de koers rond de 1,49. Ten tijde van de oorspronkelijke uitzending (zondag 20 november 2005) stond er nog een vrijdagskoers van 1,1679.
In de 'stel dat' -Tegenlicht begint het gescripte verhaal op een koers van 1,2804 (de koers van voorjaar 2005), om uiteindelijk 24 uur later uit te monden in een 'flatliner' op een fictieve 1,6710. Een koers die de in de film ten tonele gevoerde valutahandelaren totaal onvoorstelbaar vonden. Maar gelukkig niet scenarist Maarten Schinkel. Die had (niet) toevallig net Morgan Stanley-econoom Stephen Roach geïnterviewd in New York, en was niet ongenegen om met ons mee te denken. Met het uiteindelijke scenario en de prettige samenwerking tot resultaat.
Centraal in de redenering van Roach en Schinkel staat de onevenwichtigheid van de wereldeconomie, veroorzaakt door de nationale staatsschuld van de VS. Op het moment van draaien, als Maarten en Roel in september 2005 in New York zijn, staat de 'national debt clock' in beeld op 7 biljoen 920 miljard. Webredacteur Martijn Kieft meldt op de afleveringswebpagina in november 2005 dat de staatsschuld op 18 oktober 2005 door de 8 biljoen grens is gegaan; in september 2007 bereikte het nationale tekort de 9 triljoen-lijn. Momenteel is de staatsschuld ruim 9 biljoen ('trillion', in het Engels); op moment van schrijven 9 biljoen 205 miljard. En het ziet er niet naar uit dat die schuld nog tijdens de regeerperiode van Bush jr. zal verminderen. Moeten we onze hoop dan vestigen op een nieuwe president? In 2000 zei Hillary Clinton tijdens de Democratische conventie over de staatsschuld: "We'll never accomplish what we need to do for our children if we burden them with a debt they didn't create". Maar zoals bekend: talk is cheap. En campagnemensen van Obama merkten deze week fijntjes op: 'We think the sub prime fiasco has ruined America. But what if the goverment can't pay its mortgage?'
Wat is er zoal gebeurd met de hoofdpersonen van de dollar-docu? Voor zover bekend: Stephen Roach is als 'chairman Asian operations' zelf alvast maar naar Azië afgereisd; Andy Xie is helemaal weg bij die Westerse bank; regisseur Roel van Broekhoven maakt iinmiddels samen met Geert Mak de serie 'In Europa' voor de VPRO; ING's chief financial officer Cees Maas werd vorig jaar 60 en ging dus met pensioen, en zie: Maarten Schinkel publiceerde eind vorig jaar zijn debuutroman 'Drie' .
En hoe het nou verder zal gaan met de in dit what if-docudrama beschreven ontwikkelingen? In de film eindigt scene 4 met de koers 1,47. Het scenario, en de film, tellen in totaal 16 scenes...De relaties tussen Amerika en Europa zijn onder George W. Bush niet bepaald hartelijk, de VS is ruim 4 biljoen schuldig aan buitenlandse regeringen en ook globalisering is in de jaren nul niet meer zo vanzelfsprekend als in de jaren negentig van de vorige eeuw.
Peter Schiff verwijst in de film al naar recessie als het noodzakelijke afkickproces van de Amerikaanse kredietverslaving. Vorige week werd bekend dat Q4 2007 in de VS tot krimp heeft geleid: het eerste stadium van economische recessie lijkt dus bereikt. En de Volkskrant van afgelopen donderdag (10 jan 2008) citeert de economen van de Wereldbank. In een kersvers rapport concluderen die dat de economische groei in de BRIC-landen de wereldeconomie kan behoeden voor een 'hard landing', MITS de Amerikaanse economie en de dollar niet al te hard onderuit gaan'.
Dat het NOS journaal van vanavond direct na de uitzending, gewag maakt van een record goudprijs en een 'vlucht in goud' (door dalende aandelen en dollar) leek ook even net niet echt...
William de Bruijn (research), maandag 14 januari 2008