VPRO Gidsartikel

Sinds enkele jaren hebben grondstoffen een enorme aantrekkingskracht op speculanten. Dit leidt tot hogere voedselprijzen en bij tientallen miljoenen mensen zelfs tot armoede en honger. Ongewenste praktijken, volgens de paus en Sarkozy. De VPRO Gids sprak een van de schuldigen: filmmaker Kees Brouwer.

Voedsel vasthouden, dat kan toch niet?
Brouwer: ‘Jawel, althans grondstoffen. Die blijven goed. Er zijn schepen met graan die eindeloos rondvaren op de Middellandse Zee tot men ergens bereid is een hoge prijs te bepalen. Veel schepen varen uit en gaan nergens heen. Zie dat maar eens vast te leggen.’

Hoe kom je in zo’n wereld?
‘Voedselspeculatie is ingewikkelde materie waar je nauwelijks een vinger op kunt leggen. Dus ik had bedacht om zelf te gaan speculeren, en die belegging te gebruiken om zo mijn relatie tot dat graan uit te zoeken.’

Undercover?
‘Nee. Dat lijkt misschien zo, omdat het geen transparante wereld is, maar je kunt gewoon thuis achter je PC in grondstoffen handelen. Dat is niet zo ingewikkeld en vormt ook een deel van het probleem. Speculanten zijn anoniem. Vroeger had je koper en verkoper. Nu ook nog wel, maar omdat alles via schermen loopt, zie je niet meer wie aan wie verkoopt, enkel nog de prijs. Van de VPRO heb ik 5000 euro gekregen om zelf te gaan speculeren.’

Dat zal het Commissariaat voor de Media leuk vinden.
‘Het is vast wel overlegd. We hebben zoiets ook al eerder gedaan om de werking van hedge funds te verklaren. Toen heb ik 50.000 euro van de VPRO belegd. Dat leverde een verlies op van 300 euro. Niet slecht, in dezelfde periode verloor de AEX zeven procent.’

En nu speculeert de VPRO met voedsel.
‘De VPRO maakt vuile handen. Ik heb de directeur uitgelegd dat ik door die belegging als klant legitieme vragen kan stellen. Wat is mijn belegging? Hoe werkt het en waar is het graan? Dat zijn de basisvragen.’

‘Dat er opeens een lading graan wordt gestort naast de drol van Wim T. Schippers. Zou leuk zijn, de hele voedselketen in de tuin van de VPRO.'

'Voedselspeculant' Kees Brouwer

Een toegangskaartje?
‘Het opent deuren. Ik heb een beleggingsrekening geopend en een adviseur gebeld. Ik legde hem uit dat ik wilde laten zien of speculatie bijdraagt aan prijsstijging van voedsel. Hij adviseerde turbo’s. De turbo’s van The Royal Bank of Scotland. Een spectaculair rendement verwachtte hij niet, maar het was wel een goede manier om in de speculatiemarkt te komen. Dat werd een “mandje” met maïs, magere varkens, rijst, suiker en tarwe. Al ging het om het inzicht, ik wilde natuurlijk ook een hoog rendement.’

Het is wel VPRO-geld.
‘Precies, en dat ik wil ik ook niet kwijtraken. Met lege handen kan ik wel van alles vragen bij rbs, maar komt er geen antwoord. Als klant is het anders. Ik ben naar de rbs gegaan en heb gevraagd: waar is die tarwe? Dat wisten ze natuurlijk niet en die vraag kregen ze nooit. “Dat is niet de bedoeling,” zeiden, “je zit alleen in de turbo om rendement te halen. Je bent toch geen graanhandelaar.” Ik wilde weten welk graan van mij was.’

Want je hebt graan?
‘Dat veronderstel ik. Als je aandelen koopt van Philips ben je een beetje eigenaar en heb je een stukje, al bestaat dat wellicht uit niet meer dan een paar stenen van het hoofdkantoor. Daar kun je naar toe gaan. Ik wilde naar mijn graan en dacht dat zij mij daar bij konden helpen.’

En?
‘Onder die turbo’s liggen futures-contracten, een soort opties op grondstofleveranties. Die worden verhandeld op de beurs in Chicago en daar komt de prijs tot stand. Daar moesten we dus naar toe, en via allerlei omzwervingen zijn we daar uiteindelijk ook beland. Die beurs, waar je overigens bijna niet binnen komt, is één grote black box. Daar praat niemand graag over de relatie tussen honger en speculatie.’

Klinkt verdacht.
‘Dat is ongeveer wat Sarkozy zegt: speculeren met voedsel is crimineel. Zelfs de paus heeft gezegd dat het aan banden gelegd moet worden. We zijn ook bij een boer in Ohio geweest. Die was aan het zaaien maar had zijn graan, dat er nog niet was, al verkocht. Geld verdienen met graan dat er niet is. Raar toch? Een future betekent dat je over een bepaalde tijd graan kunt kopen tegen een afgesproken prijs. Maar dat kopen ze niet. Voordat het geleverd wordt verkopen ze het weer. De levering blijft altijd in de toekomst. Dat graan krijg je nooit.’

Er wordt geen lading graan bij de VPRO afgeleverd.
‘Naast de drol van Wim T. Schippers. Zou leuk zijn, de hele voedselketen in de tuin. Nee, dat gebeurt niet.’

Voel je je schuldig?

‘Totaal niet. Met de directeur heb ik afgesproken dat, mochten we verdienen aan deze praktijken, het geld naar een goed doel gaat.’

En als het geld weg is?
‘Dan ga ik dat persoonlijk natuurlijk niet bijleggen. De winst zou ik ook niet krijgen.’

Is zo’n ingewikkeld onderwerp niet meer iets voor een financieel journalist?
‘Voordeel van een lekenvraag is dat je nooit in hun jargon strandt en dat de toon Jeugdjournaal- achtig blijft. Juist door die versimpeling hoor je of de waarheid wordt gesproken. Een ingewikkeld verhaal kan elke draai krijgen, maar wie iets simpel moet vertellen valt direct door de mand als het niet klopt.’

Je belegt, speculeert en je hebt jezelf ook al eens laten doorlichten voor een documentaire. Is participeren de methode Brouwer?

‘Dat doe ik maar af en toe. Sommige films draaien om een onderwerp of hoofdpersoon en komen zo tot hun recht. Maar nu moest ik een personage creëren om het naar me toe te trekken, want er is geen speculant die wel praat. Je moet elke keer weer kijken wat de beste manier is om een verhaal zo goed en aantrekkelijk mogelijk te vertellen. Ik ben een leek, en daar kunnen kijkers zich mee identificeren. Al zijn er vast ook veel Tegenlicht-kijkers die meer van dit onderwerp weten. Ik begin overal blanco aan. Vind er niets van en heb geen mening. Dat is de kracht van de simpele vraag. Ik wil alleen maar weten hoe het werkt. Het is een beetje de aanpak van de Keuringsdienst van Waarde. Onwetend gaan bellen en aan het einde duidelijkheid scheppen. Dat heb ik nu ook gedaan. Het leukst vind ik het om portretten te maken zoals van Wouter Bos, Ton Sijbrands of het Urker Mannenkoor. Dat is veel kwetsbaarder, voor hen en voor mezelf. Dan vraag ik alles, en moet ik dus ook veel geven. Mijn nieuwsgierigheid is dan professioneel en persoonlijk. Dat wil ik terugbetalen met een film die klopt. Voor Holland Doc maak ik vooral verhalende portretten, meer films. Tegenlicht is journalistieker.’

Wat wordt de volgende film?

‘Ik wil heel graag een film over de SGP maken en over de Veldhovense chipmachinefabrikant ASML. Niemand heeft thuis een apparaat van ASML, maar het is zo’n belangrijk bedrijf. Lijkt me fantastisch.’

 

Uit: VPRO Gids #47 (19 t/m 25 november 2011)


Op zondag 27 november besteedt ook VPRO’s Bureau Buitenland aandacht aan de problematiek van voedselspeculatie, Radio 1, 19.04 uur

meer artikelen bij de aflevering