Luister naar de stad

Geluid zie je niet. Daarom hoor je er ook maar weinig over van stedenbouwkundigen, planologen en architecten. Wanneer zij hun oogverblindende schetsvisies, artist’s impressions of 3d-maquettes presenteren valt er veel zien, maar niets te horen. Geluid is een ondergeschoven kindje. En daarom loop ik deze herfstochtend met tien anderen over het Mr. Visserplein, de lawaaierigste plek van Amsterdam. Dit plein ligt tussen het bekende Waterlooplein, de Nederlandse Filmacademie en de Portugees-Israëlitische Synagoge. Er komen is lastig, oversteken levensgevaarlijk en de verkeersgeluiden zijn overdonderend. De rateltikkers die het rood of groen van de verkeerslichten vertalen voor blinden staan noodgedwongen op het hoogste volume. Kortom, een logistieke en akoestische hel, pardon, uitdaging van jewelste. Al zijn er ook Amsterdammers die beweren dat het ónder het plein, bij binnenspeeltuin TunFun, allemaal nog veel erger is. Gekoptelefoond maken we de geluidswandeling Crowdsourcing Mr. Visserplein van kunstenaarsinitiatief Soundtrackcity. Op verschillende plekken op het plein zijn verhalen te horen van ondernemers, omwonenden en andere gebruikers of mijders van het plein. Die zijn allemaal totaal anders.

De groepswandelingen zijn de warming-ups voor het middagprogramma van het seminar Geluid als stadmaker. Want nu iedereen heeft leren luisteren, weten we waar het over gaat. Zo begint bewustwording en dat is het bescheiden doel vandaag. Maar liefst twaalf sprekers staan er aangekondigd uit onder meer de kunstwereld, gezondheidszorg en planologie. Omdat de druk op de stad toeneemt en steeds meer mensen de openbare ruimte moeten delen, wordt het regelen van geluid belangrijker. Een fluisterbootje op de gracht is aardig, maar zet nog geen halve zode aan de dijk.

Kunstenaar Michiel Huijsman van organisator Soundtrackcity bijt het spits af. Hij heeft het over geluiden en geuren als de haarvaten van Amsterdam. Die bepalen mede de indruk van de stad en daar moet je wat mee. Wat precies is nog enigszins onduidelijk, maar de eerste stap is sensibilisering. Ofwel, bewust zijn dat geluid er is.

De Engelstalige bijdrage van Marcel Cobussen van de Leidse Universiteit is gevat in een aantal bespiegelingen voor en na zijn bezoek aan het Mr. Visserplein. Voor de hoogleraar auditieve cultuur en muziekfilosofie een luisterervaring met gemengde gevoelens. Want als hartstochtelijk Feyenoordfan is een trip met lijn 14 in de week van de klassieker niet bepaald een snoepreisje. Toch is hij redelijk positief over het geluid in dit deel van 020. ‘It’s telling that we’re living in the city.’ Ondernemer Jet Schroot werkt dicht bij het plein waar ze als kind al kwam. Eigenlijk heeft ze het nooit als een echt plein beschouwd. ‘Vroeger was het een doorgang, wel heel mooi, maar geen plek om stil te staan. Nog nooit heb ik gezegd: laten we afspreken op het Mr. Visserplein.’ En op een handvol thuislozen na, doet niemand dat. Beleidsmakers van de gemeenten spreken over een ‘heroriënteringsplein’. Toeristen houden er halt, kijken rond en besluiten om te keren. Terwijl de gemeente ze het liefst ziet doorlopen richting Hortus en Artis. Daar is ruimte, maar bezoekers lopen liever het rondje Anne Frankhuis, Museumplein en de Wallen twee keer dan dat ze hier hun leven wagen om aan de overkant te komen. En dat is jammer want in de wandelgangen hoor ik dat de Indiase middenklasse groeit en op het punt staat onze hoofdstad te bezoeken. ‘Dat hou je niet tegen.’ Fijn voor India, maar het wordt dus nog veel drukker in de binnenstad. 

Geluid is al meer dan honderd jaar een bron van ergernis en een middel om ongewenste zaken uit je straatje te poetsen, vertelt Annelies Jacobs van de Universiteit Maastricht. In een vrolijke presentatie vertelt ze over geluidoverlast van de eerste automobielen in de stad. Die waren verplicht te claxonneren voordat ze een hoek om gingen. Irritant, maar minder storend dan alle ambulante verkopers die hun waren luidkeels aan de man probeerden te brengen. De ironie wil dat de destijds vervloekte venters even later door architect Erik Blits juist genoemd worden als een van de mogelijke oplossingen voor de pleinvrees rond het Mr. Visser. Blits heeft akoestische varianten bedacht die het daar leefbaarder kunnen maken. Die hebben opvallend vaak te maken met horeca en geluid toevoegen. Zo kan een waterval het verkeersgeluid neutraliseren en op die manier zorgen voor rust en intimiteit. Een terrasje erbij en klaar is Kees. Met vrolijke plaatjes van koffie- en ijscokarretjes toont Blits dat de eerdergenoemde straatverkopers eenzelfde camouflerend watervaleffect kunnen bewerkstelligen. Geluid tegen geluid, dat klinkt niet echt fijn. De zoemende ventilator, de stijgende temperatuur, het grote aantal sprekers en het uitlopende programma maken het lastig om de aandacht er tot het einde bij te houden. Veelgevraagd Zwitsers stedenbouwkundige Trond Maag vertelt over geluid in relatie tot afstanden en materialen plus de akoestische interactie tussen objecten. Conclusie: alles hangt met elkaar samen. Met mijn gedachten ben ik inmiddels elders. Want nadat geopperd wordt dat door elektrische auto’s veel geluidsproblemen vanzelf verdwijnen, horen we dat die stille voertuigen zorgen voor onveilige situaties. En dat daarom extra geluid aan die wagens wordt toegevoegd. Een gat in de markt. De ‘vroaam’ van Max Verstappens bolide onder je Opel Astraatje? Geen probleem. Klinken als paard en wagen, tram of wielerpeloton? Leuk. Of, voor Amsterdammers, het geluid van de klinkers van de vierbaansweg die ooit over het Museumplein liep. Jottem. De mogelijkheden voor gepersonaliseerde mobiele ‘cartones’ zijn onbeperkt. De aansluitende borrel laat ik schieten. Eerst stilletjes en snel een investeerder zoeken voor deze toekomstmuziek.