Het verhaal van bevlogen zoöloog George Monbiot

Monbiot groeit op in Engeland. Beide ouders zijn werkzaam in de politiek, maar hij interesseert zich voor zoölogie. Monbiot haalt zijn diploma aan de University of Oxford. Toch wordt hij niet gelukkig van het studentenleven. ‘The culture did not suit me, and when I tried to join in I fell flat on my face, sometimes in a drunken stupor’, aldus Monbiot. Hij geniet het meeste van de vakanties. Dan werkt hij op boerderijen en staat in contact met de natuur. In 1985 maakt het leven van Monbiot een omwenteling - hij kan zijn geluk niet op wanneer hij radioprogramma’s mag maken voor de BBC Natural History Unit.

Een turbulente periode volgt wanneer hij samen met jeugdvriend en fotograaf Adrian Arbib afreist naar Indonesië, Brazilië en Oost-Afrika. ‘We were as reckless and foolish as only young men can be’, aldus Monbiot. Ze belanden in gewelddadige confrontaties met de politie tijdens milieu activistische manifestaties en eten ratten tijdens ontspoorde ontdekkingstochten. De wilde avonturen en kritische observaties draagt hij uit in radioprogramma’s en een aantal boeken zoals Poisoned Arrows (1989), Amazon Watershed (1991) en No Man’s Land (1997). Wanneer cerebrale malaria hem bijna fataal wordt keert hij terug naar Engeland.

Hier zet Monbiot zijn activisme voort. In Engeland worden publieke stukken land door het gezag verkocht aan commerciële partijen, bijvoorbeeld supermarkt- of hoteleigenaren. Vol vuur stort hij zich in een krachtmeting. Tijdens de bezetting van Solsbury Hill (1994) - indrukwekkend vastgelegd door Arbib- wordt hij in elkaar geslagen door de beveiliging en belandt in het ziekenhuis. Monbiot ziet al snel dat de handen ineen moeten worden geslagen - en wordt mede-oprichter van The land is Ours. Deze vereniging organiseert bezettingen en klopt daarnaast geregeld aan bij het gerechtshof. Soms is de bezetting met zo’n enthousiasme opgezet dat het lijkt alsof er een heel nieuw dorp ontstaat - een waarin iedereen gelijk is en tot diep in de nacht wordt gedanst en gezongen.

Nog steeds is hij fanatiek schrijver. Monbiot richt zich nu tot markt, overheid en het individu, en publiceert onder andere How Did We Get into This Mess? (2016) en Out of the Wreckage (2017, in vertaling uitgegeven als 'Uit de puinhopen').

 Ook schrijft hij - al sinds 1996 - de wekelijkse column voor The Guardian. Hij  is dankbaar. ‘I have been able to explore the issues that interest me, however obscure they may be. I cannot think of any work I would rather do, except perhaps tracking wolves, but there’s not much call for that in Britain.’

Toch lijkt er een donkere wolk over de wereld van Monbiot te trekken. In december 2017 wordt hij gediagnosticeerd met prostaatkanker. Maar Monbiot heeft goede hoop en zegt zich niet te laten definiëren door de ziekte. ‘I will be gone for a few weeks but when I return, I do solemnly swear I will still be the argumentative old git with whom you are familiar.’

 

(tekst gaat verder onder de afbeelding)

Monbiot heeft - op zijn zachtst gezegd - beslist geen luchthartige overtuigingen. Hij geeft een beknopte uiteenzetting van wat hem dwars zit: ecologische destructie, ondemocratische macht, corruptie, bedrog van de massa, onrechtvaardigheid en ongelijkheid. Waar ging het mis?

Dertig jaar neoliberaal beleid. Volgens Monbiot is deze ideologie is de oorzaak van al onze problemen - een sociale, ecologische en politieke crisis.

In plaats van ons te verbinden met de gemeenschapszin, het dorp, en onze tradities, stellen we onszelf enkel in dienst van eigen welvaart. Onderzoek in de neurowetenschap toont aan dat het individualisme eenzaam en ongelukkig maakt. Zo leidt de collectieve vervreemding tot het instorten van onze geestelijke gezondheid.

Ook de ecologische ondergang is volgens Monbiot geworteld in het neoliberalisme. Het rendementsdenken doet ons het milieu liever vergeten. De nationale belangen komen niet overeen met de belangen wereldwijd. Volgens Monbiot is er dan ook geen sprake van klimaatverandering - ‘a ridiculously neutral term for the existential crisis that we’re in’- maar klimaatvernietiging.

Representatieve democratie. Nog zoiets. Eens in de zoveel jaar mogen we stemmen. Zo is er enkel vermoedelijke instemming met de agenda van gezaghebbers. Een complexe wisselwerking tussen markt en overheid - waarin geld vaak de slotsom bepaald - neemt ons de macht volledig uit handen. ‘That is no way to run a modern nation’, aldus Monbiot.

Volgens Monbiot is de chaos compleet. Het rendementsdenken stelt ons volledig in dienst van onze eigen monetaire welvaart - met als gevolg een sociale, ecologische en politieke crisis. Hij houdt ons een meedogenloze spiegel voor. Hoe herstellen we de orde?

Volgens Monbiot zijn wij creatures of the narrative - en komen we enkel in beweging door middel van een goed verhaal.  Geen politieke partijen of nieuwe grote leiders vormen ons gezonde verstand - het verhaal is de grote drijfveer. En niet zomaar een verhaal - het heeft altijd dezelfde verhaalstructuur.

Hij noemt het een restoration story: er heerst wanorde in het land, die wordt veroorzaakt door boze krachten die ons tegenwerken. De held van het verhaal - een individu, groep, of institutie - verslaat deze tegen alle verwachtingen in, en herstelt de orde in het land. Dit is Lord of the Rings, dit is het Christendom, en ieder ander verhaal dat je ooit zult horen in politiek of godsdienst, aldus Monbiot.

In het verhaal van het neoliberalisme worden we door de vrije markt bevrijd van armoede en afhankelijkheid van de staat. Een wereld aan kansen en individuele vrijheid zou aan onze voeten liggen. Binnen een aantal jaar was iedereen een neoliberaal.

Maar het neoliberalisme heeft gefaald, en staat enkel nog overeind omdat er geen nieuw restoration story is. Monbiot is daarom op zoek naar openingszinnen.

De kracht van gemeenschap dus. Monbiot wil onze ingestorte maatschappij herinrichten door een inclusieve en verbonden samenleving te organiseren. In wetenschappelijke termen noemt Monbiot dit verhaal politics of belonging.

En wel van onderaf. Het neoliberale gedachtegoed heeft zich verspreid door de rijke elite - maar zo hoeft het niet te gaan. Volgens Monbiot maakt de participerende burger een belangrijk verschil. Deze kunnen bijvoorbeeld werken met commons - hulpbronnen die direct worden beheerd door alle mensen die daar een belang bij hebben. Het product van deze bronnen wordt eerlijk verdeeld.

Eerder en vaker stemmen. Ook dat is onderdeel van de politics of belonging. In Koerdistan gebeurt volgens Monbiot iets interessants. Alle politieke macht ligt hier in handen van de lokale gemeenschap. Het resultaat? Te midden van al het oorlogsgeweld lijkt het land eensgezinder dan ooit. Is deze participatieve democratie een geschikte vervanging van de onze geflopte representatieve democratie? Volgens Monbiot iets om goed in de gaten te houden.

Tot slot moeten we van Monbiot in compassietraining. De politics of belonging is een systeem waarbij we beroep doen op onze altruïstische en empathische aard. Door hersengedeelten te activeren die in verband staan met positieve emoties - zoals liefde en vriendelijkheid - kunnen we ons makkelijker verbinden met de wereld om ons heen.

In de politics of belonging worden we - in plaats van zoveel mogelijk te pakken voor onszelf - geacht om ook aan de ander te denken, te delen. Zo ontstaan ervaringen, kansen, vrije tijd en gemeenschap. We ruimen de puinhoop uit het verleden op en creëren niet alleen welvaart, maar ook welzijn. Samen delen, samen spelen - een fantastisch leven?