Voor regisseur Darren Aronofsky (1969) gaat het niet gauw te ver. De man is geobsedeerd door extreem en excessief gedrag. Zo blijkt uit zijn kleine, maar opvallende oeuvre (zie kader). De psycho-seksuele balletthriller Black Swan past prima in dat rijtje.

Voor ballerina Nina Sayers is de carrière al bijna voorbij. Ze is achter in de twintig en zucht al jaren onder het juk van haar betuttelende moeder (ook ballerina, maar nooit prima). Dan dient zich De Grote Kans aan. Thomas Leroy, de artistiek leider van haar balletgezelschap wil een nieuwe, rauwe versie van Het Zwanenmeer brengen.



Nina is perfect als de brave witte zwaan , maar veel te ingehouden voor de rol van het alter ego, de uitdagende zwarte zwaan. Door druk van buitenaf – Leroy begint haar te verleiden, nieuwkomer Lilly is de perfecte zwarte zwaan – en door druk van binnenuit – Nina’s onzekerheid en perfectionisme – draait ze langzaam maar zeker dol. Werkelijkheid en fictie beginnen door elkaar te lopen, en jarenlang onderdrukte gevoelens – ze woont met mams in een flatje, slaapt tussen de knuffels – moeten naar buiten.


De plot van de film klinkt bekend. Er zitten elementen in uit de balletklassieker The Red Shoes (1948), en de wurgende moeder-dochterrelatie kennen we uit Mommie Dearest (1981). En de personages zijn soms wandelende clichés (Leroy , de geile, veeleisende artistiek leider; Nina’s betuttelende moeder die leeft via haar dochter; etc.), maar deze tekortkomingen worden ruimschoots goedgemaakt door de verpakking.

In Black Swan zit je in het hoofd van Nina. En wat zij meemaakt is geen melodrama maar een horrorfilm. Met alle stijlkenmerken vandien. Brekende spiegels, dubbelgangers, afbrekende vingernagels. Spannende muziek, een hyperrealistische soundtrack – je hoort de gewrichten kraken – en een continu kantelende werkelijkheid.

Balletles
Black Swan is Roman Polanski, David Cronenberg en Dario Argento in het kwadraat. Overgoten met Aronofsky’s persoonlijke obsessie met pijn en extreme emoties. En met het idee dat je een film alleen echt kan begrijpen als je voelt wat de personages doormaken.



Zo’n film kan gierend uit de bocht vliegen, zoals The Fountain destijds deed, maar ook superieure cinema opleveren, zoals Black Swan. En dat we met een extreem personage als Nina willen meegaan, is de verdienste van actrice Natalie Portman.

Voor CinemaTV sprak ik eind vorig jaar met regisseur Aronofsky. Het idee om samen met Portman een balletfilm te maken bleek al langere tijd te bestaan.

Aronofsky: ‘Ik trof Natalie een jaar of acht geleden op Times Square in New York. Ze zat toen op de universiteit en ik speelde met het idee om een balletfilm te maken. Ik had alleen nog geen script. Het was meteen duidelijk dat ze geïnteresseerd was. Ik heb later gehoord dat ze toen ze dertien jaar was en net The Professional [bij ons beter bekend als Léon] had gemaakt, tegen haar agent had gezegd dat ze het liefst een balletfilm zou maken. Voordat ze met acteren begon, heeft ze namelijk balletles gehad. Ze was dus zeer geïnteresseerd. In de acht jaar na die ontmoeting liepen we elkaar regelmatig tegen het lijf, en dan zei ze steeds plagerig: Waar blijft mijn balletfilm? Ik word te oud!’

Zij pushte u?
‘Zeker, het kostte me gewoon veel tijd een goed script voor Black Swan te schrijven.’

Het imago van Portman is dat van een witte zwaan…
‘O. Maar als je haar leert kennen, is ze helemaal geen witte zwaan. Ze heeft dat imago omdat ze zo mooi, jong en onschuldig is. Maar als je haar een beetje leert kennen, heeft ze wel degelijk een donkere kant. Het doet me goed dat ik aan de wereld kan laten zien dat ze inmiddels een volwassen vrouw is. Natuurlijk, ze heeft wel eerder zwaardere rollen gespeeld, in Closer bijvoorbeeld, en in dat voorfilmpje voor The Darjeeling Limited van Wes Anderson, maar nooit zo zwart als in Black Swan.

'De psychologische kant was voor haar dus niet het moeilijkst . Veel zwaarder was het fysieke aspect. Ze moest veel gewicht verliezen [ca. tien kilo] en hard trainen [tien maanden], voordat ze eruitzag en kon dansen als een ballerina. En ze moest niet alleen mooi dansen, ze moest ook nog emoties kunnen overbrengen terwijl ze danst. Madonna heeft me eens verteld hoe moeilijk het is om te zingen en dansen tegelijk. En om Natalie heen draaide dan nog de hele tijd een camera. Zodat we haar pijn en vervoering van heel dichtbij kunnen zien.’

Black Swan volgt op The Wrestler, twee heel fysieke werelden vol pijn. Wat trekt u zo aan in die werelden?
‘Het gaat me toch vooral om het acteren. De strijd die de acteurs moeten leveren, vind ik fascinerend. En het feit dat het gaat om personages die hun lichaam gebruiken om kunst te maken.’