Bacurau: verrassend en bizar kassucces uit Brazilië

Er zijn diverse posters van de Braziliaanse film Bacurau in omloop, maar verreweg de beste is een getekende variant, gemodelleerd naar avonturenfilms uit de jaren zeventig en tachtig. Voor een bloedrode hemel zien we de dreigende kop van cultacteur Udo Kier, een vliegende schotel, bewapende gangsters, oudere vrouwen, een dorpsplein. De poster weerspiegelt perfect de vervreemdende sfeer van de film zelf, die zich onmogelijk in een hokje laat stoppen. Is het sociaal drama, politieke satire, western, sciencefiction, griezelpulp? Van alles een beetje.

Bacurau is de naam van een fictief gehucht op het Braziliaanse platteland. In de nabije toekomst keert dertiger Teresa (Bárbara Colen), die hier is opgegroeid, er terug voor de begrafenis van haar alom geliefde grootmoeder. Maar in het dorp blijkt van alles loos: de weg naar de grote stad is afgesloten, net als de watertoevoer en het telefoonnetwerk. Wie of wat heeft het op de excentrieke bewoners van het idyllische Bacurau gemunt?

In Brazilië was Bacurau een kaskraker, allereerst allicht omdat het zo’n sterke, verrassende film is, maar ook vanwege de thematiek. Het verhaal zit tjokvol verwijzingen naar de Braziliaanse actualiteit. Dat hoeft de pret voor kijkers uit andere landen echter niet te drukken, zo bewezen de vele internationale prijzen voor de film al.

Bacurau komt uit de koker van een duo: Kleber Mendonça Filho en Juliano Dornelles. Eerder maakten zij samen de veelgeprezen drama’s Neighboring Sounds (2012) en Aquarius (2016), al was Mendonça Filho toen regisseur/scenarist en Dornelles production designer. Dat Dornelles nu ook schrijft en regisseert is niet per se een promotie, maar was al lang geleden bepaald. De plannen voor Bacurau stammen namelijk van zeker tien jaar terug, zo vertelt Dornelles telefonisch vanuit zijn woonplaats Recife (in het noordoosten van Brazilië): ‘Kleber en ik zijn al heel lang bevriend en delen een liefde voor de genrecinema van de jaren zestig, zeventig en tachtig. Het was een lang gekoesterde droom van ons om samen ook eens zo’n genrefilm te maken, iets in de stijl van regisseurs als George Romero, John Carpenter en Sergio Leone. Maar dan wel met een herkenbare Braziliaanse twist, want er worden hier veel te weinig van zulke films gemaakt. Dat is ook de reden waarom het productieproces zo lang duurde: het bleek lastig om geldschieters te vinden voor zo’n film. Maar dat was geen ramp, want het gaf ons alle tijd om na te denken over het script. We wilden daar veel actuele ideeën in verwerken, zoals je ook altijd ziet in het werk van die eerdergenoemde regisseurs. Genrecinema is bij uitstek geschikt voor maatschappijkritiek.’

Wat voor ideeën wilde u dan met name in de film kwijt?
‘Het verhaal ontstond na een bezoek aan een filmfestival, waar we verschillende films hadden gezien die een heel karikaturaal beeld schetsten van bepaalde regio's in Brazilië die bekendstaan als arm en achtergesteld. Wij wonen zelf ook in zo’n regio, en stoorden ons enorm aan al die vooroordelen. Dus besloten we een verhaal te vertellen waarin de arme plattelandsbewoners nu eens níet dom en zielig zijn, maar juist sterk en trots en complex. We vonden het ook belangrijk dat het dorp zelf centraal zou staan, de gemeenschap die daar woont, meer dan de individuele personages. Dat is een aspect van de film waar in Brazilië heel sterk op wordt gereageerd: de saamhorigheid tussen de hoofdpersonen, die ondanks hun verschillen een hechte groep vormen. Dat raakt blijkbaar een snaar, omdat we nu vaak zo individualistisch en vijandig met elkaar samenleven.’

Als Europese kijker had ik het idee dat ik lang niet alle maatschappelijke verwijzingen snapte. Heeft u tijdens het maken rekening gehouden met een internationaal publiek?
‘Nee, niet bewust. We wisten wel dat sommige dingen alleen door Brazilianen zouden worden opgepikt, maar ach, dat is geen probleem. Als wij hier naar films uit Hollywood of Europa kijken, volgen we ook niet alles. Bovendien is deze film opzettelijk mysterieus, het is niet zo dat het Braziliaanse publiek wel alles begrijpt.’

Om maar zo’n mysterieus detail te noemen: voor ze gaan vechten, slikken de dorpelingen allemaal een pilletje. Waarom?
‘Als je leest over de verschillende oorlogen uit onze geschiedenis, blijkt dat de soldaten vaak dronken het slagveld op gingen. Dat zegt iets over de onwil van mensen om geweld te gebruiken. Daarnaast haalden we inspiratie uit de verhalen over Asterix: daarin nemen de dorpelingen eerst een slok toverdrank. We vonden het gewoon een mooi, tot de verbeelding sprekend detail. Je mag het interpreteren zoals je wil. En dat geldt eigenlijk voor alles in de film – het laatste wat ik als filmmaker wil doen, is allemaal open deuren intrappen.’

Toen u aan de film begon, was Bolsonaro nog geen president. Heeft zijn opkomst nog iets aan de inhoud veranderd?
‘Nee, we waren al met de montage bezig toen hij werd verkozen, dus konden toen niks meer aanpassen. Maar dat hoefde ook niet, want we hebben veel inspiratie geput uit de opkomst van Donald Trump, en Bolsonaro is net zo’n type, zij het nog een flinke graad erger. Daardoor voelt de film denk ik wel aan alsof hij is gemaakt in het Bolsonaro-tijdperk. Tegelijkertijd hebben de schurken in het verhaal iets universelers: dit soort klootzakken heb je wereldwijd en komt elke keer weer aan de macht. De mensheid blijft nu eenmaal keer op keer dezelfde fouten herhalen. Al spannen Brazilianen in dat opzicht misschien wel de kroon.’