Halsoverkop naar Gran Canaria

Ze heeft het afgelopen jaar alle hoeken van Spanje bezocht, vertelt Carlijn Teeven vanaf haar woonadres in Barcelona. Een jaar geleden vroeg Stef Biemans of ze zijn vaste researcher Barbara Smit kon vervangen, die met zwangerschapsverlof ging. ‘In eerste instantie met het idee dat ik bij twee afleveringen zou helpen, maar uiteindelijk heb ik aan alle zes meegewerkt.’

De drie afleveringen die het eerst worden uitgezonden, spelen zich af in specifieke regio’s: Baskenland, de Canarische eilanden en Galicië. De laatste drie zijn niet opgehangen aan een regio, maar aan een thema: de relatie van de Spanjaarden met Latijns-Amerika, rouw en het taboe op de dood, bars en kroegen. Die eerste drie afleveringen hebben toch ook wel een thema, namelijk terrorisme, vluchtelingen en het leven in een achtergesteld gebied. Maar het werk van Teeven begon met de dood.

‘De eerste opnames waaraan ik meewerkte waren in een dorpje bij Granada, in Andalusië. Barbara was daar al tijdens research voor de vorige serie gestuit op “de driehoek van de dood”, de zelfmoorddriehoek eigenlijk. Drie punten op de kaart die een driehoek vormen, waarin bovengemiddeld veel mensen uit het leven stappen. De eerste man die we aanspraken bevestigde dat ook meteen. Die zei dat zijn vader zelfmoord had gepleegd, en dat hij daar met zijn moeder nog met geen woord over had gesproken. Terwijl zij tegenover hem woont en ze echt een warme band hebben! Er loopt zelfs een touw over de straat tussen hun huizen, zodat ze elkaar via de kabel dingen kunnen sturen. Een avocado of een stukje vlees bijvoorbeeld. Dus ja, de aflevering over de dood was voor mij de gezellige binnenkomer, haha.’

‘Er was een draaischema, maar we hebben de afleveringen niet helemaal netjes achter elkaar gefilmd. We hadden bijvoorbeeld onze zinnen gezet op een zwarte weduwe, en dat kregen we maar niet voor elkaar. In Spanje zie je heel veel vrouwen die hun man verloren hebben in het zwart gekleed gaan. Vanaf het moment dat je man overlijdt, mag je eigenlijk geen lol meer hebben in het leven. Moet de televisie uit, moet je zwarte kleding aan, mag er niet meer gefeest worden. En ja, als je geen lol meer mag hebben in het leven, dan is het misschien ook niet zo passend om op televisie te vertellen hoe verdrietig je bent. Omdat dat te sensatiebelust zou zijn, ofzo. Eigenlijk hadden we dat een beetje opgegeven, maar toen we in Galicië voor een heel andere aflevering door een dorpje reden, zagen we drie van die zwarte weduwen zitten, aan het eind van de dag. En toen kwam het toch nog goed.’

‘Een dag later kwamen we in de kankerstraat – ja dat klinkt een beetje hard, maar het is een straat, ook in Galicië, waar bovengemiddeld veel mensen kanker krijgen en eraan overlijden. Waar dat aan ligt, is wel onderzocht, maar zonder duidelijke uitkomst. Iedereen die ik daar aansprak kende wel iemand met kanker, maar niemand wilde er met ons over praten. Totdat we een jonge vrouw buiten zagen staan, en toen ik vroeg of zij iemand kende, vertelde ze dat haar vader aan kanker was overleden. Haar moeder kwam er ook bij, in zo’n zwarte weduwe-outfit. Dat was indrukwekkend, die stonden gewoon te huilen op de stoep, en het verhaal van hun vader en man te vertellen.’

‘Galicië, het stuk Spanje ten noorden van Portugal, vind ik een van de meest fantastische regio’s van Spanje. Stef kende het nog niet. De aanleiding om ernaartoe te gaan was dat hij in de krant, El País, een heel klein ingezonden briefje tegenkwam van een man uit Galicië die schreef dat het altijd maar over Madrid en Barcelona ging, maar “Galicië bestaat ook, wij zijn ook mensen, wij lachen en huilen ook, we hebben lief, we bestaan.” Dus was een mooie aanleiding om te kijken of Galicië inderdaad een vergeten hoek van Spanje is, en hoe de Galiciërs daar zelf over denken. We zijn met jongens mee geweest die illegaal eendenmosselen van de rotsen haalden – ik was elke keer weer opgelucht als ze boven kwamen. Die hadden we leren kennen via een man die we tegenkwamen in een bar bij kaap Finisterre, wat ze het einde van de wereld noemen. Daar hadden we eigenlijk willen filmen, op de kaap, maar het was vreselijk weer, zo mistig dat er niets te zien was. Die man vertelde dat hij zijn beste vriend is verloren op zee. Iedereen daar kent wel iemand die is overleden tijdens het vissen. Hij vertelde daar heel mooi over. Daarna hielden we contact, en uiteindelijk heeft hij ons geholpen aan die jongens.’

‘In Baskenland ging het minder spontaan. Kijk, de laatste jaren heeft natuurlijk iedereen het over Catalaanse afscheiding, en voor Baskenland leek dat me meer iets van vroeger. Daar ben ik wel van teruggekomen. Het is absoluut een thema dat nog leeft in die regio, al wordt die strijd niet meer met bommen uitgevochten. Er is nog wel wrok, en heel veel boosheid. Maar er zijn ook mensen die zeggen: we moeten toch samen verder. Ondanks de heftige dingen die ze hebben meegemaakt.’

‘Zo iemand was Cesar, een bombrief-expert. Die was niet moeilijk te vinden, want hij heeft ooit een boek geschreven. Er waren ook mensen waarbij het niet is gelukt. We hebben bijvoorbeeld geprobeerd familieleden te benaderen van een postbode die ooit is vermoord door de ETA, waar Cesar iets over zegt. “We hebben nooit met de pers gesproken,” zeiden die, “en we willen hier ook met niemand over praten.” Dat ligt gewoon te gevoelig. De ETA bestaat niet meer, maar je moet nog steeds een kant kiezen in dat dorp, en je mag raden welke kant dat dan is.’

‘We hebben ook gedraaid met Gorka, een journalist die een bomaanslag overleefd heeft. Hij is erg actief op Twitter, dus zo heb ik hem benaderd. Hij is een bekendheid. We hadden een taart voor hem laten maken met “Tien jaar zonder ETA” erop, dat was wel spannend. Gelukkig zag hij daar de humor wel van in. Fijne man. Die viert elk jaar dat hij de bomaanslag heeft overleefd, hij noemt het zijn tweede verjaardag. Vanwege corona was er deze keer geen groot feest, maar hij had wel een vriendin uitgenodigd.’

‘En dan was er de vrouw die verliefd werd op een gevangene, een jongen die had meegewerkt aan een ETA-aanslag. We kwamen haar op het spoor via de organisatie ‘Gevangenen naar huis’, die zich inspant om ETA-gevangenen in Baskenland te krijgen. Die worden namelijk door het hele land verspreid vastgehouden, zo ver mogelijk van hun familie en geliefden. Elke laatste vrijdag van de maand organiseren ze protestbijeenkomsten, daar gingen we natuurlijk ook heen. We hebben ook geprobeerd haar man te benaderen, om zijn kant te horen, misschien in een brief, maar hij wilde helaas niet.’

‘Mijn favoriete aflevering is die op Gran Canaria. Die hebben we in een week gedraaid, echt een snelkookpan vol emoties. We hebben heel hard gelachen en allemaal ook wel gehuild. We waren hier al vanaf september 2020 mee bezig. Ik heb heel veel hotels die vluchtelingen opvingen gebeld om te vragen of we daar welkom waren. Niks. Eigenlijk hadden we het al min of meer opgegeven. Totdat we in februari van dit jaar weer een artikel tegenkwamen van een Spaanse journaliste die in een van die hotels binnen was geweest. Dus ik ging toch maar weer mailen en bellen. Toen kreeg ik Calvin aan de telefoon, de manager, en die zei: ja, kom maar. Maar je moet wel snel zijn, want volgende week zijn ze waarschijnlijk weg.’

‘Ik heb meteen Stef gebeld met de vraag of we morgen konden vertrekken. Cameraman Remco gooide zijn schema om, geluidsvrouw Simone pakte een vliegtuig en twee dagen later zaten we inderdaad op Gran Canaria. Ik nog een dag eerder. Dus ik had ze toen al ontmoet, Calvin en Unn Tove, de managers. Die zeiden: je mag alles filmen, je mag zo lang blijven als je wilt. Dus het was gewoon een droom, dat we al die vrijheid kregen, en dat zij ook heel bereid waren om hun verhaal te vertellen en alles te laten zien, en die jongens alles te vragen. We zijn ook nog een keer naar de haven geracet om de aankomst van nieuwe vluchtelingen te filmen, maar het was vals alarm. Het gaat vaak in golven, en dit was toevallig een rustige week.’

‘Voor de aflevering over Latino’s hebben we op allerlei plaatsen gedraaid. Rond Barcelona, Madrid, Galicië, ja, overal. Dat was ook fantastisch. Stef heeft natuurlijk een speciale band met Latijns-Amerika, en ik kom er ook graag, dus dit was een aflevering waarvan we al snel wisten dat we ‘m wilden maken. In die aflevering zit onder meer een man die zijn vrouw uit de Dominicaanse republiek heeft leren kennen omdat hij al dertig jaar vrouwenkaravanen organiseert. Met een bus vol Latijns-Amerikaanse vrouwen gaat hij naar Spaanse dorpen waar vrijgezelle mannen wonen. Daar organiseren ze een etentje, en wat dansen, in de hoop dat er een vonkje overslaat. De bedoeling is om zo dorpen te redden van de leegloop. Want dat is in heel Spanje een groot probleem. Degenen die achterblijven, zijn meestal boeren, en voornamelijk mannen. We zijn met zo’n vrouwenkaravaan meegegaan naar een dorpje in de bergen.’

‘Wat ook een heel emotioneel moment was in deze aflevering: een vrouw uit Nicaragua die in een Catalaans dorp voor een oud echtpaar zorgt. We konden alleen buiten filmen. Die Nicaraguaanse vrouw had een brief geschreven voor die man, waarin ze vertelt hoe veel hij voor haar betekent en dat ze zo dankbaar is dat ze voor die mensen mag zorgen. En dat ze hem ziet als haar eigen opa. Dat leest ze voor met tranen in haar ogen. Zij kan eigenlijk helemaal niet begrijpen dat Europese kinderen en kleinkinderen niet voor de ouderen zorgen, maar ja, zelf kan ze dat nu ook niet doen in Nicaragua. Maar ze kan hier wel geld verdienen om ze toch mee te helpen.’

‘En dan waren er nog de kroegen. We merkten dat mensen op een terras makkelijker hun mondkapje afzetten, en toen dachten we: laten we kijken of we dat vaker kunnen toepassen. Dus zo ontstond het idee om een aflevering over kroegen en barretjes te maken. We kwamen onder meer in een voetbalbar waarin de eigenaar, een enorme fan van Real Madrid, helemaal losgaat, en in een stierenvechtersbar in Sevilla.’

‘In mei waren er verkiezingen in Madrid, en de kandidaat van de rechtse Partido Popular was een vrouw die enorm veel stemmen heeft gewonnen door te zeggen: ik ga de horeca beschermen, jullie mogen lekker openblijven. En daar heeft ze de verkiezingen ook mee gewonnen. We filmden een horecaondernemer op een plein die speciaal voor de verkiezingen ‘patatas con muchos huevos’ verkocht, aardappelen met ballen dus, bedoeld om de campagne van de PP-kandidaat te steunen. Recht daartegenover was een barretje, een links barretje, waar ze zeiden: vrijheid gaat verder dan een biertje mogen drinken. Dus daar had je wat spanning op dat pleintje. Altijd leuk, voor een filmmaker.’

‘Het was een lastig jaar, met veel onzekerheid vanwege corona, en je ziet ook in elke aflevering mondkapjes en zo, maar het is niet gaan domineren. We hebben uiteindelijk alles kunnen doen wat we van plan waren. En het is een mooie serie geworden, volgens mij.’