Je zal maar minister van Financiën zijn en de grootste naoorlogse crisis breekt uit in het laatste jaar van je ambtstermijn. Hoe te handelen? Wat is de impact van het openzetten van de geldkraan? En hoelang mag dat duren?
Is het neoliberale marktdenken voorbij nu de overheid als enige de economie draaiend kan houden? VPRO Tegenlicht volgt Wopke Hoekstra tijdens de laatste maanden voor de verkiezingen en onderzoekt met hem de contouren van de post-pandemische maatschappij.
VPRO Tegenlicht: 'Never waste a good crisis'
28 maart, 22.05 uur NPO2
Ondanks het imago van zuinige schatkistbewaarder is Wopke Hoekstra, in belang van het land, bezig om meer geld uit te geven dan ooit. Na decennia van neoliberaal beleid en het geloof dat de markt alle problemen zou oplossen, was de realiteit bij het uitbreken van de coronapandemie ontnuchterend. De overheid moet in de grootste naoorlogse steunoperatie de economie draaiend houden en voorkomen dat miljoenen huishoudens aan de bedelstaf zullen raken.
Het ministerie van Financiën is het kloppend hart van deze crisis, maar het is er angstwekkend stil, de ruim 2000 ambtenaren werken allemaal vanuit huis. Alleen Hoekstra zit eenzaam op zijn kamer en ontvangt het land en Europa digitaal aan zijn bureau. Als deze crisis straks bezworen is, ligt er nog altijd die uitdaging om het klimaat en milieu weer duurzaam te maken. Is dit voor Hoekstra dan ook het moment om meer ambitie te laten zien en serieus met de transitie te beginnen? Hij is een bewonderaar van Winston Churchill. Die muntte ooit de uitspraak ‘Never waste a good crisis’. Dus als er een goed moment voor verandering is, dan is het nu. VPRO Tegenlicht kreeg toegang tot het ministerie en volgde Hoekstra tijdens de laatste drie maanden van zijn bewind.
Regie: Britta Hosman
Research: Olaf Oudheusden
Productie: Marie Schutgens
Camera: Erik van Empel
Eindredactie: Doke Romeijn en Geert Rozinga
Wopke Hoekstra
Demissionair minister van Financiën / lijsttrekker CDA
Elvira Eurlings
Agent Financiën
Michel Heijdra
Directeur Buitenlandse financiële betrekkingen
Christiaan Rebergen
Thesaurier Generaal bij het Ministerie van Financiën
Nederland was net de financiële crisis te boven, toen Wopke Hoekstra aantrad als Minister van Financiën voor kabinet-Rutte III. In zijn tijd als McKinsey consultant, had hij al sinds 2011 namens het CDA in de Eerste Kamer gezeten. Hier viel hij op door tweemaal afwijkend te stemmen. Als enige CDA’er stemde hij voor het homohuwelijk, en voor het afschaffen van weigerambtenaren.
Als minister ontwikkelde Hoekstra samen met minister van Economische zaken Eric Wiebes het Nationaal Groeifonds, om een extra impuls te geven aan kennisontwikkeling en infrastructuur in ons land. Onder leiding van Hoekstra werd in het diepste geheim het Nederlandse aandeel in Air France-KLM vergroot naar 14% waardoor ze een gelijkwaardige partner werden voor de Franse Staat. Door het onverwachte terugtrekken van Hugo de Jonge als lijsttrekker van het CDA, kreeg Hoekstra alsnog het vertrouwen van de partij om de verkiezingen te leiden. Als jonge, charismatische familieman was hij een welkom gezicht voor de christendemocraten. Van het aanvankelijke optimisme blijft na de verkiezingen weinig over als de partij uitkomt op een verlies van vier zetels. Of hij kan terugkeren als minister van Financiën is zeer onzeker.
Als baas van het Agentschap van de Generale Thesaurie, is Elvira Eurlings verantwoordelijk voor het veilen van schuldpapier. Met de opbrengst van die veilingen worden de rekeningen van de overheid betaald. Doordat de internationale rentes op dit moment negatief zijn bevindt Nederland zich in een uitzonderlijke situatie. We lenen geld en krijgen daar ook nog eens geld bij vanwege de negatieve rente.
Eurlings studeerde International Economic Relations aan de Tilburg University. Ze heeft onder andere gewerkt bij het IMF in Washington en bij de Nederlandse Financieringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden (FMO).
Bij het ministerie van Financiën is Michel Heijdra de directeur Buitenlandse Financiële Betrekkingen. Hij studeerde filosofie, natuurkunde, en wetenschapstheorie. Op de Vrije Universiteit Amsterdam promoveerde hij op zijn onderzoek naar Darwinistische onderbouwingen van de oorsprong van taal. Daarna werkte hij kort bij McKinsey, voordat zijn carrière bij het Ministerie van Financiën begon.
Christiaan Rebergen is Thesaurier Generaal en Ambassadeur Diversiteit bij het Ministerie van Financiën. Hij heeft lange tijd bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken gewerkt, onder andere als Directeur-Generaal Internationale Samenwerking. Hij studeerde een master economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Wij volgden Roger Cox, advocaat in de klimaatzaak, die de historische rechtzaak tegen de Nederlandse staat won. Nederland moet, om haar burgers te beschermen, meer doen om klimaatverandering tegen te gaan. Daarvoor zijn grote veranderingen nodig. Veel mensen zagen de corona crisis als kans. Nu duidelijk wordt dat er weinig met die kans gedaan wordt, is het de vraag of de staat de uitspraak van de rechter wel naleeft. En als ze inderdaad nalatig is, wie gaat haar dan bestraffen?
De overheid kan alleen maar spenderen als het ook inkomsten binnenhaalt, toch? Niet volgens deze nieuwe monetaire theorie, die aan invloed wint in de wereld.
Casper Thomas kreeg van de Amerikaanse overheid zomaar gratis geld, en kwam er achter dat we daar niet zo bang voor zouden moeten zijn.
Markten zijn inefficiënt en groei is niet alles zaligmakend: tijd voor een nieuw economisch model. De Britse econoom Kate Raworth legt het grondwerk voor onze nieuwe circulaire economie.
Waarom halen we onze batterijen eigenlijk nog steeds uit China? Politocoloog David Djaïz pleit voor een territorial new deal: haal de maakindustrie weer terug naar Europa.