Advocaten, activisten, journalisten: van alle kanten probeert ieder op z'n eigen manier om de ramkoers van het reusachtige Shell te wijzigen. Toch is er nóg een manier, door niemand nog benut, maar een potentiële atoombom voor ondernemend Nederland.

'We zijn maar kleine spelers,' zegt klimaatadvocaat Roger Cox in de VPRO Tegenlicht uitzending 'De zaak Shell'. 'Maar als we met z'n allen onze speertjes richten op die grote machtige olifant, genaamd Shell, dan zou dat zo maar eens kunnen leiden tot een koerswijziging van het oliebedrijf.'

Roger Cox spande begin dit jaar namens Milieudefensie en 17.000 Nederlanders een rechtszaak aan om Shell zo snel mogelijk te laten stoppen met het produceren en verkopen van schadelijke brandstoffen. De advocaat wil Shell zo via de rechtbank dwingen om het roer om te gooien.

En Cox is niet de enige met een speer. Activisten liggen bij Shell voor de deur en maken amok op de aandeelhoudersvergadering. Energiepioniers staan te popelen om grote bedrijven als Shell te helpen bij de energietransitie, en ook Shell-medewerkers zelf willen graag een koerswijziging, al ligt het bestuur nog steeds dwars.

Toch is er nog speer - eentje die wel eens zeer doeltreffend zou kunnen zijn - die tot op heden niet is opgepakt.

Tekst loopt door onder afbeelding

De verdienmodel-speer

Dat bleek tijdens een Tegenlicht Meet Up, waar naar aanleiding van 'De Zaak Shell' met betrokkenen en geïnteresseerden uitgebreid werd doorgepraat. 

Die speer, die komt erop neer, dat aandeelhouders van Shell naar de rechter kunnen stappen wanneer er goede redenen zijn om te twijfelen aan het beleid van de multinational. Bijvoorbeeld wanneer het bestuur al lang wist dat de zeespiegel zou gaan stijgen als gevolg van de olie-exploitatie, maar toch bewust voorrang geeft aan winstbejag op de korte termijn. En zo dus zijn eigen verdienmodel op de langere termijn in gevaar brengt.

Want als steden onder water staan, dan kan er niet verkocht worden. En als milieurampen blijven toenemen, dan zullen brandstoffen in rap tempo verboden worden.

Een speciaal rechtsorgaan voor bedrijven, de Ondernemingskamer, kijkt vervolgens of die redenen hout snijden. Als dat zo is, dan komt er een onderzoek. Onafhankelijke deskundigen mogen de boel bij Shell overhoop halen. Interne documenten, harde schijven, medewerkers: met iedereen mogen ze spreken, alles mogen ze inzien; goedschiks of kwaadschiks.

Met dat onderzoek onder de arm - wanneer er inderdaad sprake is van wanbeleid - hebben de aandeelhouders een machtige troef in handen. In theorie is het mogelijk de bestuurders van Shell te ontslaan, of zelfs de gehele onderneming op te doeken. 

Duwtje in de juiste richting

Maar dat is volgens Steef Bartman, advocaat en hoogleraar concernaansprakelijkheid in Maastricht, wat al te gortig. 'Die maatregelen zijn vooral bedoeld als het bedrijf in een acute noodsituatie zit. Of als minderheidsaandeelhouders structureel worden benadeeld. Hier wil je alleen een gigantisch groot schip een duwtje geven in de juiste richting.'

Bartman denkt dat de uitspraak 'wanbeleid' van de Ondernemingskamer al voldoende is voor een flinke koerswijziging van Shell. 'Denk aan de  publiciteit die daarbij komt kijken, en de invloed op de waarde van het aandeel. Zo'n uitspraak alleen is al een atoombom in de mondiale ondernemerswereld.'

Overigens denkt de hoogleraar wel dat een aandeelhoudersrechtszaak een hogere kans van slagen heeft dan de zaak van Milieudefensie en Cox. 'Om Shells bijdrage aan de opwarming van de aarde te vertalen naar concrete schade van Nederlandse eisers, dat lijkt me nog steeds een lastig punt. 

'Eerlijk gezegd vind ik een gang naar de Ondernemingskamer dan een geschikter middel. Aandeelhouders hebben immers een direct en materieel belang. Klimaatverandering bedreigt immers op afzienbare termijn het verdienmodel van Shell.'

Wie gaat het doen?

Leuk en aardig, die ondernemingskamer, maar welke aandeelhouder is nou bereid om haar eigen korte termijnwinsten op te geven om een atoombom te laten vallen in ondernemend Nederland?

We vroegen het aan Follow This, de aandeelhoudersclub die al jaren zoveel mogelijk aandelen Shell koopt om invloed van binnenuit te kunnen uitoefenen. De groep probeert de grote pensioenfondsen haar klimaatresoluties te laten steunen, om zo Shell te dwingen sneller te vergroenen dan het bestuur zelf wenst. 

Is Follow This bereid zo'n stap te nemen? 'Het is een mooie extra optie die we zeker open houden,' zegt oprichter Mark van Baal. 'Maar onze aandeelhoudersresoluties zijn nu nog zo effectief dat we ons eerst daar op focussen. Het zou immers veel simpeler zijn als meer aandeelhouders zich achter onze resoluties scharen. Dan moet Shell gewoon naar ons luisteren.'

Van Baal hoorde pas sinds kort van de mogelijkheid, raadpleegde sindsdien enkele juristen, en zegt de optie verder te bestuderen. Voorlopig focust hij zich op de resoluties, maar ziet een gang naar de ondernemingskamer als een eventuele volgende stap.

'Bovendien zal het me niet verbazen, als een andere groep aandeelhouders deze handschoen opneemt,' zo besluit hij. 'Uiteindelijk heeft iedereen hetzelfde einddoel. En alle speren helpen. Als Shell het roer niet omgooit, dan zullen dit soort zaken de komende jaren zeker gaan spelen.'