Is dit dé testcase voor vernieuwing in de GGZ?

Geestelijke gezondheidszorg bieden op afstand: het is een van de uitdagingen waar Nederland tijdens deze crisis voor staat. Toch kan het, bewijzen de razend populaire webinars van deze drie zorgverleners.

De GGZ staat nog meer onder druk, nu door corona de hulpvraag van hulpbehoevenden onverminderd blijft staan en zelfs groeit. Consulten zijn afgezegd, zorgboerderijen gaan dicht, en patiënten zitten alleen thuis.

Het dwingt de hulpverleners in de GGZ in plaats van offline, online te gaan werken. Is dit een testcase voor vernieuwing in de GGZ?

Misschien wel: er verschijnen een hoop initiatieven om toch, waar mogelijk, de nodige hulp te kunnen bieden. Ervaringsdeskundigen die patiënten een online hand toereiken, praatlijnen die worden geopend, en zogenaamde e-mental health consulten, die beschikbaar worden gesteld. Zo zette journalist en ervaringsdeskundige Charlotte Bouwman, die eerder in actie kwam met Lijm de zorg, in mum van tijd een online praatgroep op poten.

Ook psycholoog Bart Vemer, psychiater Bram van der Boom en klinisch psycholoog Tim Wind van eHealth Specialists zien de populariteit van e-health toenemen. We spraken hen over wat online zorgverlening inhoudt, hoe er op wordt gereageerd en hoe hun aanpak op lange termijn voor vernieuwing in de GGZ zou kunnen zorgen.

'iedereen wil de transitie nu maken'

van offline naar online: even wennen

De overgang naar online hulpverlening is even wennen, voor zowel patiënt als behandelaar, maar de hulpverleners achter eHealth Specialists zijn er van overtuigd dat e-mental health op den duur voor een vernieuwing in de geestelijke gezondheidszorg gaat zorgen.

Ook zij zien dat er een verschuiving van offline naar online plaatsvindt, bij de enorme hoeveelheid aanmeldingen voor hun zogenaamde 'e-health webinars'.

Bart, Bram en Tim verlenen al jaren 'online' GGZ-hulp en worden sinds vorige week overspoeld met vragen over e-health. Reden voor hen om webinars te gaan organiseren.

2200 deelnemers

Afgelopen woensdag organiseerde het drietal hun eerste webinar, voor zo'n 1000 hulpverleners. Op vrijdag stond de teller op 2200. En ook deze week zitten de sessies bomvol. In de webinars wordt aan de hand van zeven mythes over e-mental health aan andere behandelaren uitgelegd hoe online hulpverlening precies werkt.

Bart Vemer: 'De hele zorg moet nu noodgedwongen een transitie doormaken, van offline naar online. Dit geldt niet alleen voor psychologen, ook bij huisartsen is bijvoorbeeld veel vraag. Iedereen wil de transitie maken.'

Tim Wind vult aan: 'Je ziet dat het een gevoel van samenhorigheid creëert: we moeten dit samen doen.'

Voorheen schakelden instellingen het drietal al in voor consultancy op het gebied van e-health en gaven ze les over online hulpverlening, maar nog nooit aan meer dan 1000 mensen tegelijkertijd.

Bram van der Boom: 'Het is heel massaal, maar we merken dat het contact van behandelaar op behandelaar heel stimulerend werkt.'

Lonneke (35): twee keer per dag bellen

Lonneke (35) is cliënt, ggz-belangenbehartiger, blogger en administratief medewerker van een cliëntenorganisatie. Zij houdt momenteel met moeite haar hoofd boven water – voor veel zorg is nou eenmaal face-to-face contact nodig, zegt ze.

'Voor veel mensen is een activiteitencentrum, een zelfregiecentrum, een inloopfunctie, en vrijwilligerswerk essentieel om niet in een persoonlijke crisis te raken. Stress heeft een grote negatieve invloed op psychische stoornissen, terwijl sociale contacten en regelmaat juist een helende werking hebben.'

Lonneke vervolgt: 'In de psychiatrie wordt gesproken over de 3 R's: rust, ritme en reinheid. De eerste komt door alle stress aardig in gevaar, maar de tweede is voor mensen nu haast onmogelijk om vol te houden. Via mijn casemanager heb ik nu iedere dag, vandaag zelfs twee keer, kort contact via telefoon. Dat was op zich prima, deels ook omdat ik hoorde dat ze ook belt tijdens het rijden, of thuis.'

Sebastiaan (26): vaker contact met behandelaar

Ook de behandelaar van Sebastiaan (26) doet zijn best om hem niet uit het oog te verliezen. Elke dag kan hij tot 17.00 uur contact zoeken met zijn behandelaars via FaceTime, Zoom of gewoon telefonisch.

Sebastiaan: 'Ik heb nu iets vaker contact met mijn behandelaars, omdat ik in beeld moet blijven. Ik hoor dat andere mensen uit beeld raken, en dat zorgt voor veel meer problematiek. Ik mis de face-to-face consulten wel, deze waren namelijk persoonlijker en daarin kon ik mij volledig uiten. Maar de situatie is nou eenmaal zoals hij is, en we moeten er met zijn allen het beste van proberen te maken.'

Charlotte (26): tijd voor actie

Charlotte Bouwman (26) is journaliste en ervaringsdeskundige: 'Vrijdag zou ik nog een gesprek hebben met Paul Blokhuis (staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, red.), in verband met het manifest Lijm de Zorg, en zouden we een landelijke campagne lanceren. Na de toespraak van Rutte viel eigenlijk alles ineens stil.'

'Ik besefte: ik heb nu niets meer te doen. Ik heb vanaf vrijdagmiddag tot maandag alleen in m’n bed gelegen. Ik dacht: als dit zo doorgaat, gaat het niet goed.'

De actie waar Charlotte maanden zo hard aan heeft gewerkt, wordt opgeschort. Haar therapie wordt afgezegd. De jonge journalist en actievoerder zit met allerlei rampscenario’s in haar hoofd, als dit nog weken of zelfs maanden duurt. 'Hoe zou ik dit vol kunnen houden? Normaal kan ik al niet langer dan een halve dag alleen thuis zitten.’

Lees hier hoe ze toch een manier vond om constructief met de situatie om te gaan →

verlangen om te behandelen

Slechts een klein deel van de Nederlandse hulpverleners maakte voorheen gebruik van e-mental health. Hoewel er volgens een groot deel van de GGZ-hulpverleners al wel een basis voor e-mental health lag, gaf ruim driekwart van de zorggebruikers in de GGZ in 2016 aan geen online behandeling te hebben, tegenover zes procent die uitsluitend online behandelingen deed.

Waarom werd de infrastructuur die er al lag eigenlijk niet gebruikt? Volgens de heren komt dat omdat hulpverleners zijn gericht op het creëren van veiligheid: 'Hulpverleners zijn langzamer in het aannemen van nieuwe methodes en het omarmen van innovatie. Maar: nu zie je dat het verlangen om te behandelen heel groot is. Waar er eerst slechts een kleine minderheid was die er in de praktijk gebruik van maakte, zie je dat we in één week van een kleine minderheid naar 100 procent zijn gegaan. Iedereen is in één klap online behandelaar. Dat is heel bijzonder.'

'deze verschuiving van offline naar online is blijvend'

gedwongen vernieuwing kan blijvend zijn

Natuurlijk: her en der moeten er wat obstakels worden overwonnen: er zijn nog wat ict-problemen, er moet worden getraind, en het zelfvertrouwen in online behandelen moet toenemen.

Maar, dan is het systeem ook klaar voor langdurig gebruik. Want op de vraag of we hier na de crisis nog profijt van gaan hebben, klinkt het eensgezind: 'Absoluut'.

Tim Wind schreef namelijk samen met hoogleraar e-mental health Heleen Riper een paper over de blijvende gevolgen van de gedwongen innovaties: 'We denken dat de zorg niet meer teruggaat naar hoe het eerst was, met voornamelijk face-to-face contact. Dit is blijvend. Het zal straks meer een mix van face-to-face en online worden, afgestemd op de behoeften van de patiënt.'

Volgens Bart Vemer heeft deze verandering grote consequenties: 'Om maar iets te noemen: panden zijn niet meer nodig, er is geen ruimtegebrek meer, geen reistijd. De zorg zal daarmee ook goedkoper worden.'

een behandeling in vertrouwde omgeving

Sommige patiënten beginnen in eerste instantie twijfelachtig aan hun online behandeling. Nu er geen andere oplossing is, worden zij gedwongen om te ervaren dat dit eventueel voor hen zou kunnen werken.

Tim Wind: 'Wat werkt is per patiënt verschillend. Sommige patiënten merken nú dat online voor hen beter werkt. Ze kunnen zelf met de problematiek aan de gang in online behandelmodules. Ze hebben de regie meer in handen en zijn tijdens de behandelingen thuis in hun eigen vertrouwde omgeving.'

e-mental health kan veel oplossen

Ondertussen gaan, naast de webinars, de online consulten van de drie heren gewoon door.

Tim Wind: 'Het gros van de patiënten was al online, dus dat kan gewoon doorgaan. Je merkt dat patiënten het snel oppakken, omdat ze ook gewoon hulp willen. Wel schroef ik bij sommige patiënten de hulp op en zie ik hen nu vaker, omdat je merkt dat sommige complexe gevallen moeite hebben met de situatie.'

Bram van der Boom: 'Het is in sommige gevallen inderdaad een snelkookpan van problematiek: men zit thuis dicht op elkaars lip, je kan niet naar buiten. Wereldwijd zal dit een enorm probleem worden, maar e-mental health kan een deel hiervan echt wegnemen.'