VPRO Tegenlicht-regisseur Roland Duong onderzoekt hoe we het internet beter kunnen maken. 'Je kunt veel meer uit data afleiden dan we allemaal denken, en we hebben het veel te weinig over wetgeving.'

Onwetend over datastromen

Privacydesigner Tijmen Schep ontwikkelde Candle, een privacy-vriendelijk alternatief voor de slimme thermostaat van Google. De data die Candle verzamelt en gebruikt, blijven in eigen beheer en gaan dus niet naar de cloud van Silicon Valley.

Maar wat weten we eigenlijk over die data? Wat zijn het? Het begrip ‘data’ is toch een soort containerbegrip geworden waaronder je alles lijkt te kunnen scharen. Roland ontdekte, naar aanleiding van deze talk met Schep, dat we een betere definitie van data moeten hebben: ‘Als het om privacy gaat, maakt iedereen zich zorgen over zijn creditgegevens. Ook heel belangrijk, maar zeker niet alles. Waar het echt om gaat, zijn allerlei algoritmes die aan jouw persoon worden gekoppeld aan de hand van data waar jezelf helemaal geen weet van hebt.’

Een voorbeeld is de frequentie van het aanzetten van een slimme ledlamp. Die data (bijvoorbeeld hoeveel keer per uur je op het lichtknopje drukt) kan gebruikt worden voor een risicoanalyse van je zorgverzekeraar. Het zou namelijk iets kunnen zeggen of je een verhoogde kans hebt op Alzheimer. Je kunt van alles afleiden uit data. Roland: ‘We hebben die datastromen helemaal niet door. Het gaat op een manier die we niet of nauwelijks meer kunnen doorgronden. Het privacy- en datadebat zou dus vooral moeten gaan over data waarvan we ons niet bewust zijn. Dat die wel degelijk worden gebruikt en hoe dat gebeurt.’

De slag om het internet

In de slag om het internet neemt VPRO Tegenlicht-regisseur Roland Duong de tijd om te zoeken naar oplossingen voor een eerlijker, transparanter en menselijker internet. 

Het privacy- en datadebat zou vooral moeten gaan over data waarvan we ons niet bewust zijn'

Nepnieuws verspreidt zich sneller dan feiten

In dit gesprek met NRC-techjournalist Wouter van Noort ging het over de snelle verspreiding van desinformatie en nepnieuws. Van Noort maakt zich daar grote zorgen over. Volgens hem is dit hardnekkige verschijnsel de bijl aan de wortel van onze democratie. Het is een van de belangrijkste uitdagingen van het internet, vindt ook Roland: hoe behouden we het recht op vrijheid van meningsuiting, terwijl we tegelijkertijd een rem zetten op de verspreiding van nepnieuws en desinformatie?

Het is dus de hoogste tijd  voor doeltreffende maatregelen, vindt Roland: om zo het grote bereik van desinformatie en misleiding te beteugelen. De crux ligt bij algoritmes, denkt hij: ‘Die moeten zo worden ingericht dat betrouwbare informatie sneller wordt doorgespeeld dan fake news. Want anders creëren we een levensgevaarlijke situatie voor onze democratie en planeet.’

We moeten het hebben over wetten

Het internet was bij de oprichting dertig jaar geleden een vrijplaats waar alles leek te kunnen. Techstart-ups als Google en Facebook schoten als paddenstoelen uit de grond. Inmiddels weten we dat uit die totale anarchie heel veel kwalijke zaken zijn ontstaan. Maar nog steeds is er onvoldoende onafhankelijk toezicht. Ja, Facebook richtte een eigen ‘Hooggerechtshof’ op, maar of we daar nu zoveel vertrouwen in moeten hebben?

We moeten het daarom echt over wet- en regelgeving hebben, vindt Roland. Een onderbelicht thema als je het hem vraagt: ‘Het is natuurlijk ingewikkeld en saai, maar noodzakelijk. Google, Apple en Facebook hebben op sommige terreinen meer macht dan nationale overheden. Als je waar ook ter wereld een corona-app wilt downloaden, ben je aangewezen op de appstores van Apple en Google. ‘

Roland pleit voor een fundamentele discussie hierover. Je kunt je afvragen of het huidige rechtstelsel nog wel is toegesneden op de situatie anno 2020. ‘Google en Apple zijn de absolute baas over onze informatievoorziening. Zijn die bedrijven met hun poortwachtersfunctie nog wel louter privaatrechtelijke ondernemingen? Kunnen we ze nog wel reguleren binnen de huidige rechtsregels?’