Dit zijn de boekentips van het team achter Tegenlicht. De boeken die ons bewogen, ontroerden, inspireerden of lieten lachen. Wat las Tegenlicht in 2021?
Heb je nog ruimte over onder de kerstboom en weet je niet welk boek je op je verlanglijstje moet zetten? Wil je niet wéér De Meeste Mensen Deugen aan een vervreemd familielid schenken? Of zoek je gewoon iets leuks om te lezen tijdens je welverdiende kerstvakantie? Wij helpen je een handje op weg.
Deze boeken konden wij niet wegleggen. Dystopische toekomstbeelden, autobiografieën en woestijnvisjes: wij lazen het.
Nerderigheid zit mijn aard en dat sluit precies goed aan bij dit autobiografische werk van Sara Seager: astrofysicus, moeder en autistisch.
Seager zoekt naar leven op andere planeten. De logica zegt dat er leven op andere planeten moet zijn, maar je moet het wel eerst bewijzen. Seager is vastbesloten om dat te doen.
Het boek is een persoonlijk relaas over wetenschap, verdriet, en de strijd om je bestaan vorm te geven als je ‘anders’ bent. Ze verliest vlak achter elkaar haar vader en haar man en weet niet goed meer hoe verder te gaan. Het ‘vreemd’ zijn zit haar dwars en in 2016 komt ze erachter dat ze autistisch is.
Als je van sterrenkunde en het universum houdt (en dat doe ik) dan is het zeker een boek dat je lezen moet. Maar wellicht beter in het Engels (The Smallest Lights in the Universe) want de vertaling is hier en daar wollig en stroef.
Meer over Sara Seager vind je bij de VPRO serie The Mind of the Universe – Kees Brouwer heeft haar indertijd als één van de 30 van ’s wereld bijzonderste wetenschappers geïnterviewd en maakte daar een bijzondere reportage van.
In The New Dark Age (2019) legt kunstenaar en schrijver James Bridle de zwakheden van het internet bloot, en daarmee die van onze samenleving. Volgens hem komen we opnieuw in de donkere middeleeuwen terecht. We denken dat we met zijn allen alleen maar slimmer worden, met de grote hoeveelheid kennis die we via technologie, data en internet vergaren - en die voor steeds meer mensen toegankelijk worden. Maar hoe deze technologieën en algoritmes precies werken, begrijpt bijna niemand meer.
In werkelijkheid creëren ze een tumultueuze zee van informatie waarin mensen compleet de weg kwijt raken. Complottheorieën, fundamentalisme, propaganda, misinformatie zijn hier de uitwassen van. En dan komt er nog een sluipmoordenaar kijken: klimaatverandering. Want terwijl we 24/7 vermaakt worden met eindeloze stromen content, vreten steeds extremere weersomstandigheden aan de fysieke infrastructuur van ons internet – de kabels en datacenters - die lang niet zo robuust is als we denken.
Je kent Bridle misschien van het essay 'Something is Wrong on the Internet', waarin hij in 2017 schreef over de duistere kant van YouTube algoritmes.
Ik las dit jaar met veel genoegen het nieuwste boek van Elizabeth Kolbert. In Onder een witte hemel onderzoekt de Amerikaanse journalist hoe we, als mensen, met technologie de natuur kunnen beheersen en of we dat überhaupt wel zouden moeten willen. Het boek gaat over de natuur van de toekomst en hoe we ons daartoe moeten verhouden. Wat gebeurt er als onze controledrang toch net even anders uitpakt dan we zouden willen?
Kolbert ging op reis en stuitte op spraakmakende voorbeelden, zoals de met uitsterven bedreigde woestijnvisjes die in een poel in een grot wonen en die koste wat kost moeten worden gered waarbij de vreemdste capriolen worden uitgehaald. En wat betekent het als we voor God gaan spelen met geo-engineering? We kunnen klimaatverandering en CO2-uitstoot misschien een halt toeroepen, maar er treden ook neveneffecten op die we niet helemaal kunnen overzien.
Nieuwe problemen aan de horizon dus. Een tip, dit reisboek door onze eigen gedragswereld.
In 2021 ontdekte ik de boeken van twee interessante Aziatische auteurs, die ook nog eens een coproductie publiceerden. Kai-Fu Lee, van oorsprong Taiwanees maar werkend en wonend in Beijing, schreef in 2018 AI Superpowers. China, Silicon Valley and the new world order. Als voormalig CEO van Google China geeft hij een intrigerend beeld van de opkomst van eerst internet, en daarna AI in China. Eén van zijn medewerkers bij Google China, Chen Qiufan uit Shanghai, besloot al vrij snel dat hij liever science fiction-schrijver werd. Zijn boek The Waste Tide werd een internationale bestseller en aangeprezen door mijn all time favorite schrijver David Mitchell.
Jongstleden september verscheen AI 2041: Ten Visions for Our future, waarin ‘Stanley Chen’ - zoals hij zich voor Westerlingen noemt - fictie verhalen schreef over wat AI in de toekomst gaat betekenen voor oorlogsvoering, beeldherkenning en andere sectoren van onze samenleving. Kai-Fu Lee schreef daarbij dan een verklarend hoofdstuk over hoe ver de techniek nu al is, en waarom dit voor ons een logische toekomst zou kunnen worden.
Klara and the sun (2021) speelt zich af in een dystopische toekomst in de Verenigde Staten. Kinderen gaan niet langer naar school, maar volgen enkel vanuit huis online lessen. Ze verliezen hun sociale vaardigheden. Er worden bijeenkomsten georganiseerd waar kinderen met elkaar kunnen socializen, maar dat gaat moeizaam. Ook is er een kloof ontstaan tussen de kinderen die genetisch zijn gemanipuleerd waardoor zij slimmer zijn dan anderen, en de kinderen die deze aanpassing niet hebben.
Ouders die het zich kunnen veroorloven kopen daarom een Artificial Friend (AF) voor hun kinderen, een soort Android. Door de ogen van Klara, een op zonne-energie werkende AF met een groot talent om te observeren, wordt de lezer een spiegel voorgehouden over vriendschap en liefde. Een mooi beschouwend boek.
Fenomenaal boek waar antropoloog en anarchistisch activist David Graeber, bekend van onder meer Debt: The First 5000 Years en Bullshit Jobs: A Theory, samen met archeoloog David Wengrow tien jaar aan gewerkt heeft. Slechts enkele weken voor Graebers voortijdige dood werd het manuscript definitief gemaakt.
In The Dawn of Everything (2021) rekenen beide Davids op onnavolgbare wijze af met mischien wel de meest diepgewortelde mythe in ons denken over de vooruitgang. Een mythe die je overal terugvindt, van Yuval Noah Harari tot Jared Diamond en Francis Fukuyama. Het is de ontstaansmythe van de westerse beschaving, zo u wil: dat beschavingen naarmate ze groeien en complexer worden ook per definitie hiërarchischer en ongelijker worden.
Die mythe halen Graeber en Wengrow met een schat aan historisch en archeologisch bewijs onderuit in dit prachtige boek, en ondertussen tonen ze ook nog even aan dat die hele westerse verlichting van ons eigenlijk ordinair gejat is van de Wendat-indianen.
Een toekomstverkenning over klimaatverandering door 'cli-fi' schrijver Kim Stanley Robinson. 'Our most important political novelist,' volgens de New Yorker. The Ministry for the Future (2020) is een aangrijpend boek waarin Robinson zeer wetenschappelijk doorwrocht een toekomst met hele concrete, levensgevaarlijke gevolgen van klimaatverandering schetst, en de zeer uiteenlopende reacties van verschillende landen, organisaties en individuen daarop.
Het is geen mooie wereld: vol dodelijke hittegolven, ecoterrorisme en unilaterale geo-engineering door bedreigde landen. Maar hier en daar gloort een sprankje hoop, vaak uit onverwachte hoek: centrale bankiers stonden bij mij in ieder geval nooit bovenaan het lijstje 'deze mensen gaan de planeet redden'. Tot dit boek.
Als je denkt dat de energietransitie de enige omslag is die we moeten maken voor een duurzame wereld, dan heb je het mis.
In zijn boek Omarm de chaos (2021) beschrijft Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde, maar liefst tien(!) omslagen die landen - met Nederland voorop - moeten maken om de wereld prettig leefbaar te houden.
Niet alleen ons energiesysteem is vastgelopen. Ons landbouwsysteem, onze wegwerpeconomie, onze overvolle binnensteden, ons geldsysteem, het onderwijs, de zorg en ons democratische systeem lopen tegen hun grenzen aan.
Dat klinkt misschien een beetje overweldigend, maar Rotmans’ boek zorgt bij mij juist voor een gevoel van overzicht. Omarm de chaos geeft grappig genoeg een beetje grip op alle grote problemen die momenteel spelen in de wereld.
Ook schetst Rotmans oplossingsrichtingen. Zo verschijnen tegen het einde van het boek de eerste contouren van een nieuwe wereld.
Dit jaar hervond ik de liefde voor korte verhalen, romans en autobiografieën. Al jaren probeer ik stevige, politiek geëngageerde en informatieve boeken te lezen omdat ik het idee had dat ik zoveel mogelijk moest leren. Zonder effect: te veel leren werkt niet en op een gegeven moment liet ik alle boeken links liggen. ‘Ik lees wel weer na mijn studie,’ dacht ik. Tot ik mid-lockdown besloot om eens iets anders te lezen. Ik las de onconventionele roman De geschiedenis van mijn seksualiteit (2021) van Tobi Lakmaker in drie dagen uit.
Tobi was eigenlijk altijd op zoek naar iemand die de ramen en deuren zou sluiten en zou zeggen: nu is het goed. Eerst viel hij op mannen, toen op vrouwen, en eigenlijk altijd al op vrouwen. Op Muriël, de roodharige bijlesdocente bijvoorbeeld. Nog belangrijker is de zoektocht naar wie Tobi is, had moeten zijn, maar ook niet is. Zo is Tobi geen Sigmund Freud, bleek hij geen genie, had hij nooit gelijk en zat hij altijd overal naast. Naast de jongens en naast de meisjes. Tobi neemt de lezer vol overtuiging (en twijfel) mee in een grappige, kwetsbare en gedurfde zelfverkenning.