De huidige economische groei maakt meer kapot dan ons lief is. Maar hoe kan het anders? Vijf ideeën om aan onze groeiverslaving te ontsnappen.

'De Nederlandse economie groeit weer, tweede coronadip voorbij'. Het is de kop van een nieuwsartikel op NOS.nl twee maanden geleden. In zulke berichten vind je steevast woorden als 'dip' (weinig economische groei), 'verbetering' (meer economische groei) of 'de weg omhoog' (meer economische groei).

De zucht naar economische groei zit tot diep in de haarvaten van de maatschappij. Maar onze huidige economische groei gaat niet helpen om problemen als klimaatverandering en ongelijkheid op te lossen. Blinde groei heeft die problemen juist veroorzaakt. Tijd dus, om anders te gaan nadenken over groei. Hoe kan het anders?

Als je goed hebt opgelet, kwam je de afgelopen jaren meerdere ontgroei-thema's tegen bij VPRO Tegenlicht. We doken in het archief en zetten zes ideeën voor je op een rijtje. Ontgroeien: hoe gaan we dat doen?

Weg met onze koopverslaving

Het moet anders. Dat betekent ook een verandering in onze eigen levensstijl. Maar al te vaak kopen we spullen die we eigenlijk niet nodig hebben. Bedrijven weten waar onze achilleshiel zit: advertenties planten zaadjes in ons onderbewustzijn en voeden zo onze dierlijke impuls.

In de zomer van 2020 onderzocht VPRO Tegenlicht in een driedelige serie hoe we ons bewustzijn kunnen veranderen als het aankomt op ons koopgedrag. Hoe krijgen we weer een gezonde relatie met onze spullen? En hoe ontkomen we aan overconsumptie?

© VPRO / Silke de Kruijf

Weerbaar tegen de koopverleiding

lees deel 1

Minder weggooien, minder kopen

lees deel 2

De nieuwe betekeniseconomie

lees deel 3

Reclame: zó achterhaald

Zou minder reclame ook bijdragen aan minder koopziekte? In 2020 werd wereldwijd bijna 600 miljard euro uitgegeven aan reclames. Stadsbewoners zien nu veel meer advertenties dan dertig jaar geleden. Maar in een ontwikkelde informatiesamenleving als de onze is iedereen toch zelf wel in staat om te bedenken wat men wil kopen? Hoe zou een toekomst zonder reclame eruit kunnen zien, en hoe zou die gefinancierd kunnen worden?

De vraag is of we zonder reclame kunnen, nu het zo'n aanwezige plaats in al onze levens inneemt. Een vermindering van reclames kan bijdragen aan de fixatie op economische groei. Tegenlicht verkende begin 2020 de mogelijkheden voor een wereld zonder reclame. 

Rebellen tegen reclame

kijk de uitzending

Dertien argumenten tegen reclame

lees het artikel

Waarde in plaats van geld

De coronacrisis legde bloot wat we eigenlijk al wisten: onze geglobaliseerde samenleving is allesbehalve duurzaam. Virussen profiteren van onze roofbouw-economie. We halen soja uit een steeds kleinere Amazone en palmolie uit de grootste ontbosser van de wereld: Indonesië. De druk op onze ecosystemen neemt toe. Het probleem? De manier waarop we onze economie hebben ingericht. 

Knaken verdienen. Daar draait het op dit moment om in onze economie, zegt econoom Christian Felber in februari 2021 tegen Tegenlicht. En dat moet anders. ‘Nu zijn we alleen bezig met de kunst van het geld verdienen. In een échte economie is geld een middel en het algemeen belang het doel.'

Een goede economie draait niet om winst, maar om de maatschappij. Hij pleit daarom voor een nieuw systeem: een Economy for the Common Good.

‘Het doel van een economie moet het algemeen belang zijn’

kijk de video

Tijd dus voor een nieuw economisch model. In 2017 al sprak Tegenlicht met de Britse econoom Kate Raworth . Zij gebruikt een krachtig beeld voor zo'n nieuwe economie: de donut. Onze economische activiteiten zouden niet uit de bocht moeten vliegen, maar groeien binnen grenzen, in een ideale cirkel.

Vanaf de start van je onderneming moet je al circulair denken en handelen. Wie zó onderneemt, blijft bijvoorbeeld ónder het ecologisch plafond van maximaal 1,5 graden Celsius opwarming van de aarde en tegelijkertijd bóven een sociale ondergrens van het minimumloon voor werknemers.

De donut economie

bekijk de aflevering

Het nieuwe ondernemen

Niet alleen economen, maar ook een groeiende groep ondernemers experimenteert met nieuwe modellen voorbij het kortetermijndenken. Het klassieke bedrijfsmodel, waar aandeelhouders het bedrijf bezitten en beslissen over de koers van de onderneming, ligt onder vuur.

Pionierende ondernemers vinden dat bedrijven een positieve bijdrage zouden moeten leveren aan de samenleving en de planeet. De sociale en duurzame missie van het bedrijf hoort centraal te staan, niet maximaal economisch gewin. Lukt het ondernemers iets waardevols toevoegen aan de samenleving, voor mens, maatschappij en natuur, en tegelijkertijd niet kopje onder gaan?

Goed geld verdienen

bekijk de aflevering

Wat willen we nog minder?

Grote winkelketens liggen vol met spullen waarvan we niet precies weten hoe, door wie, en onder welke omstandigheden ze zijn gemaakt. Maar, Nederland kent tegelijkertijd talloze duurzame, sociale en lokale ondernemingen. Filmmaker Kees Brouwer startte daarom een beweging: de Reaction.

De Reaction moet een beweging worden van ondernemers, ambachtslieden, ontwerpers, kunstenaars, boeren, koks, en noem maar op, die zich willen verenigen om een robuuste tegenhanger van het grootkapitaal te vormen. Want, zo vindt Kees, iedereen heeft recht op kwaliteit en duurzaamheid.

Op de website hieronder zijn al deze ondernemers bijeengebracht. Heb je ook een duurzame winkel? Of ben je op zoek naar plekken in jouw buurt waar je met een gerust hart producten of diensten kan afnemen? Neem dan een kijkje bij de Reaction.

Reaction

sluit je aan

Wat ga jij doen om te ontgroeien?