Twee dilemma's van de energietransitie

We zijn in Europa te lang en te veel afhankelijk geweest van Rusland voor onze energievoorziening. ‘Hoe afhankelijk Europa is geworden, is te ver doorgeschoten,’ zegt Stientje van Veldhoven, directeur Europa van het World Resources Institute (WRI), tijdens de Tegenlicht Meet Up. ‘Bij opslag en opwekking gaan we nieuwe materialen nodig hebben en we moeten goed opletten waar ze vandaan komen. Dat betekent nieuwe manieren vinden om te vermijden dat opnieuw zo’n extreme afhankelijkheidspositie ontstaat.'

Betekent dit dat elk land voor zichzelf moet gaan? Het lijkt aantrekkelijk om hele productieketens binnen de grens te halen. Ultieme onafhankelijkheid en zeggenschap. Toch is dit niet de toekomst die Van Veldhoven voor zich ziet. Wederkerigheid heeft namelijk ook een belangrijke functie. ‘De EU heeft ooit economische verwevenheid gebruikt als strategie om belangen te verknopen tot meer stabiliteit. Dat biedt meer voordelen dan op je eigen grondgebied alles zelf doen. In de EU was die verknoping de basis voor vrede in Europa.’ 

Wederkerigheid speelt dus een belangrijke rol in stabiliteit en vrede, maar we willen niet weer zo afhankelijk worden. Waar vinden we dan het midden? Marco Waas is werkzaam bij Nobian, een Europees bedrijf dat essentiële chemicaliën produceert. ‘Ik heb de periode meegemaakt waarin we naar world supply chains gingen. Daarmee wilden we vrede creëren. Dat is op wereldschaal niet gelukt,’ vertelt hij tijdens de Meet Up. Maar, voegt hij toe, ‘binnen Europa wel. Ik zou inzetten op wat we binnen de grenzen van Europa kunnen doen.’ Van Veldhoven sluit zich hierbij aan.

En, zo zegt Van Veldhoven, ‘we moeten vooral zorgen voor diversiteit. Je moet verschillende opties hebben. In soorten technologie, in bronnen. Hier is innovatie heel belangrijk. Zo moeten we ook zeker kijken naar waterstof, naast lithiumbatterijen.’ Een divers palet van alternatieven is onderdeel van de oplossing. Zo word je automatisch minder afhankelijk van één bron of land. De wederkerigheid moet dus worden opgezocht binnen Europa voor stabiliteit, maar met een divers palet aan energiebronnen moet de onafhankelijkheid tegelijkertijd worden gewaarborgd. 

Ook de sociale aspecten van de energietransitie moeten we niet moeten vergeten, benadrukt Sophie Kwizera, beleidsadviseur bij internationale mensenrechtenorganisatie ActionAid en ook aanwezig bij de Meet Up. Ze doet onderzoek naar mangaan, een stof die belangrijk is voor batterijen. ‘In het woestijngebied van Zuid-Afrika wordt deze stof gemijnd. Daardoor komt de watertoevoer voor de lokale bevolking in het geding. Mensen die al weinig hadden, zoals vrouwen met een klein stukje land, kunnen er geen gebruik meer van maken omdat het land is uitgedroogd of vervuild. Ook zijn veel beloofde banen er nooit gekomen, doordat veel processen in de mijnbouw geautomatiseerd zijn.’ 

Reint Jan Renes doet als lector psychologie onderzoek naar hoe we burgers mee kunnen krijgen op de weg naar een duurzamere wereld. ‘Overheden en bedrijven denken dat zij de expertise hebben. Dat moeten ze loslaten,’ vertelt hij tijdens de Meet Up. Burgers moeten ‘radicaal’ betrokken worden. Niet pas achteraf, maar al tijdens de ontwikkeling van een plan. ‘Wat we zien,’ zegt hij, ‘is dat wanneer je burgers echt een rol geeft in het ontwikkelen van een idee, ze plannen ontwikkelen die het collectief belang dienen. Als je dit goed vormgeeft, dan denken mensen niet alleen maar voor zichzelf.’

Dit klinkt goed, maar er is haast geboden bij het bestrijden van het klimaatprobleem. De klimaatdoelen uit het Parijsakkoord raken met de dag verder uit zicht. ‘Er ligt ook pressie op, we moeten dit binnen acht jaar doen,’ zegt Van Veldhoven. Waas sluit zich daarbij aan. ‘We hebben goede gesprekken nodig, maar we moeten ook doorwerken.’ Er zal een balans gevonden moeten worden tussen burgerzeggenschap en het doorhakken van knopen.

Volgens Renes bespaart het vroegtijdig betrekken van burgers juist tijd. Met de neuzen dezelfde kant op worden latere discussies en problemen voorkomen.