Vier prikkelende visies op data tijdens de Meet Up

Het augmented reality spel dat haast elke jongere onder de 35 jaar heeft gespeeld is hét voorbeeld van de geniepige dataroofpraktijken van Silicon Valley. Spelers stonden zonder zich ervan bewust te zijn een duizelingwekkend aantal data af aan Google. De casus speelt een belangrijke rol in de aflevering rond Shoshana Zuboff en haar boek, The Age of Surveillance Capitalism.

In de Grote Zaal van het Pakhuis zaten tweehonderd mensen vanaf de eerste minuut geboeid te luisteren. Vier sprekers met ieder hun eigen expertise beklommen het podium om, aan het einde van de avond, nog eens met elkaar te discussiëren over het surveillancekapitalisme. Regisseur Roland Duong beet het spits af.

En dat deed hij op zijn kenmerkende bevlogen manier. Geschrokken van wat Zuboff schrijft in haar monumentale werk was hij naar eigen zeggen niet: ‘Ik wist al wel dat dit speelde.’ 

Duong vond vooral de slinksheid van de surveillanceprakijken ontluisterend. Surveillancedividend bijvoorbeeld: dat investeerders pas in start-ups willen investeren als ze winst kunnen behalen uit datastromen. Investeerders willen een percentage van die winst.

‘Dat is de nieuwe kapitalistische orde. Geen winst meer uit productie, maar uit data. Bizar.’ Zuboff zegt in de uitzending hoopvol te zijn over de gewenste collectieve actie tegen de datarovers met de woorden: ‘Ik zet mijn geld op de democratie.’ Duong na enige aarzeling: ‘Hoopvol? Nee. Ik sta er neutraal in.’

Daarna was het de beurt aan Nicole Wolters Rucker, advocaat bij Allen & Overy en specialist op het gebied van privacy en data. De kern van haar betoog: bedrijven moeten transparant zijn over waar de data van de consument terechtkomen. Het moet voor ons duidelijk zijn wat er met jouw data gebeurt, zeker nu data overal voorkomen en de data-economie zich zal uitbreiden: denk aan smart homes, smart ovens. Alles wordt op een bepaalde manier ‘slim’. Onder de EU-verordening GDPR, de Algemene verordening gegevensbescherming, moeten bedrijven transparant zijn, maar gebeurt dat niet altijd. GDPR geldt ook voor Facebook die dan ook moet vrezen voor een hoe boete vanwege ‘data breach’.

Maar hoe weet je dan zo zeker of jouw data worden verwijderd, vroeg iemand uit het publiek zich af? Daarop moest Wolters Rucker het antwoord schuldig blijven: ‘Je moet de techbedrijven maar vertrouwen op hun blauwe ogen.’

Media- en internetcriticus Geert Lovink, verbonden aan de HvA, gooide een steen in de vijver: ‘Europa heeft zelf intellectuelen als Zuboff nodig!’. Zijn betoog was doorspekt met kritiek op haar boek en dan vooral de titel The Age of Surveillance Capitalism.

Nergens legt ze volgens Lovink uit wat ze dan precies met “surveillance” bedoelt. In elk geval niet zoals de grote Franse filosoof Michel Foucault bespieding zag: een bewakingsstaat die de burgers overal in de gaten houdt. Facebook en Google doen dat niet in die mate, aldus Lovink.

Filosoof Hans Schnitzler plaatst het surveillancekapitalisme in een bredere context en wijst erop dat de menselijke waardigheid in de data-economie op het spel staat. Hij spreekt van een soort mentale vervuiling. Maar dat betekent niet dat we ‘digitale geheelonthouders’ moeten worden. Volgens Schnitzler moeten we onze omgang met technologie kritisch tegen het licht houden.

Het radicaalste perspectief van de avond kwam van de Amerikaanse informaticus Melanie Rieback. Zij is CEO van het eerste non-profit-securitybedrijf Radically Open Security. 90 procent van de winst gaat naar het goede doel, bijvoorbeeld naar instellingen die een open internet voorstaan. Volgens haar moet een start-up niet over winst gaan, maar is het gewoon een bedrijf dat uit niet meer bestaat ‘dan mensen die met elkaar samenwerken’. Riebacks filosofie is gebaseerd op het donut economie-model van Kate Raworth, waar Tegenlicht eerder een uitzending over maakte: niet meer uitgaan van economische groei.