Tegenlicht introduceerde met ‘Afval is voedsel’ het ‘cradle to cradle’-concept in Nederland: producten moeten volledig kunnen worden hergebruikt of weer in de natuur opgenomen. De VPRO Gids bezocht het congres Let’s cradle in Maastricht.

Door Elja Looijestijn

Het zaallicht dooft. De Carmina Burana klinkt en op een groot scherm is een imposant filmpje te zien. Op Let's cradle geen valse bescheidenheid. In de enorme hal van het MECC in Maastricht opent minister Cramer van VROM het eerste 'cradle to cradle'-congres ter wereld. Ruim een jaar geleden maakte Nederland door de Tegenlichtdocumentaire 'Afval is voedsel' kennis met Michael Braungart en William McDonough en hun 'cradle to cradle'-principe. Het concept van de Duitse chemicus en de Amerikaanse architect houdt in dat er in de ontwerpfase van al onze producten rekening mee wordt gehouden dat al het materiaal óf via recycling hergebruikt kan worden, óf opnieuw in de natuur kan worden opgenomen. Als iedereen zich daar aan houdt, zal dit leiden tot een afvalloze wereld. Hun filosofie en inspanningen hebben onder andere al geleid tot gebouwen die zichzelf van energie en schoon water voorzien en composteerbare T-shirts. Multinationals als Ford en Nike passen het concept toe.

In Nederland sloeg het idee zó aan dat bijvoorbeeld de Floriade in 2012 geheel 'cradle to cradle' georganiseerd wordt, en William Mc- Donough zich gaat buigen over de groei van Almere. De documentaire 'Afval is voedsel; een revolutie in Nederland', maandag in Tegenlicht, geeft een overzicht van deze initiatieven.

'Afval is voedsel' inspireerde Roger Cox om de Planet Prosperity Foundation op te richten. Zijn eerste wapenfeit was het gratis vertonen van Al Gore's An inconvenient truth in twintig steden. Het congres Let's cradle is de volgende stap. ''An inconvenient truth' heeft veel losgemaakt,' zegt de Maastrichtse advocaat. 'Maar hij biedt geen oplossingen en mensen worden er wat moedeloos van. Ook denk ik dat het klimaatprobleem slechts een onderdeel is van een algemener vraagstuk: de onduurzaamheid van onze samenleving. 'Cradle to cradle' is een concept dat alle sectoren kan binden: het is zowel ecologisch als economisch effectief.'

Alle 650 bezoekers van het congres steken hun hand op als wordt gevraagd wie 'Afval is Voedsel' heeft gezien. Voor velen is de documentaire een inspiratiebron geweest. Maar de deskundige sprekers in de ochtend laten zien dat 'cradle to cradle' in het verlengde ligt van modellen voor duurzame ontwikkeling die al langer bestaan. Jacqueline Cramer, tenslotte ook voormalig hoogleraar duurzaam ondernemen, geeft een kort historisch overzicht.

TAPIJTFABRIKANT
In de VS, waar Braungart en McDonough tot voor kort voornamelijk werkten, zijn veel grote bedrijven al overtuigd van de voordelen van 'cradle to cradle'. Daarom zijn er ook genoeg succesvolle voorbeelden om te laten zien. Jeff West van Shaw Industries, 's werelds grootste tapijtfabrikant, vertelt met een zwaar knauwend accent dat hij 'quite excited' is te mogen vertellen over zijn volledig recyclebare tapijttegels. Het is de bedoeling in 2020 helemaal geen afval meer te produceren, en dat lijkt te gaan lukken.

Ook de meeste bezoekers in de zaal zijn al langer met het begrip duurzaamheid bezig. In de zaal zitten onder anderen chemici, architecten, mensen uit de bouwwereld, Statenleden en studenten. Lidewij Kemp werkt bij een adviesbureau op het gebied van huisvestingsvraagstukken en bouwprojecten. 'In het bouwproces is het milieu en de omgeving heel belangrijk, je komt de vraagstukken overal tegen. Daarom besloot ik me in te schrijven toen ik een aankondiging in een nieuwsbrief zag staan.'

Freek van der Pluijm staat te stralen in de rij voor de 'cradelicious lunch', helemaal samengesteld met biologische producten uit de streek. 'Ik vind het geweldig om hier te zijn. Dit is echt helemaal mijn ding.' De student kwam speciaal over uit Zweden, waar hij de masteropleiding 'Strategic leadership towards sustainability' volgt. 'De wereld kan niet langer op deze vervuilende manier doorgaan en ik ben overtuigd van deze methode. We hebben net vorige week een groepsproject over 'cradle to cradle' afgerond, maar tot nu toe kende ik het alleen nog maar uit de boeken. Hier zijn de echte experts. Het is indrukwekkend om te zien hoeveel professionals hierop afkomen. Ik wil ook op 'cradle to cradle' afstuderen.'

ZAAL PLAT
En dan heeft de student het verhaal van Michael Braungart nog niet eens gehoord. Nadat zijn collega en beste vriend William McDonough ons via een videoboodschap heeft toegesproken, betreedt de wetenschapper en ex-Greenpeace-activist het podium. Hij spreekt Amerikaans Engels met een zwaar Duits accent, heeft een nasale stem en slist een beetje, maar binnen vijf minuten heeft hij de zaal plat.

Zijn boodschap is overdreven positief en utopisch, ware het niet dat we de succesvolle praktijkvoorbeelden kennen. 'Het moet afgelopen zijn met dat schuldgevoel dat we dankzij de milieubeweging hebben opgebouwd. We hoeven ons niet te verontschuldigen voor vernieuwing, of dat we met zoveel zijn. Ontwikkeling is goed, en duurzaamheid is saai. Als ik aan Roger vraag hoe zijn huwelijk is en hij zegt "duurzaam", dan is dat geen goed teken. We mogen best produceren en consumeren, als we dat maar op de goede manier doen. En dat betekent niet minder slecht, maar juist goed. Niet uit angst, maar omdat we het willen.'

En zo blijven de oneliners de zaal in schieten. 'Efficiëntie is lelijk. Stel je voor dat een schilderij van Van Gogh of onze lunch van zojuist op een efficiënte manier waren gemaakt. Of dat verliefd worden op een efficiënte manier verliep. In zo'n wereld willen we toch niet leven? We moeten efficiëntie vervangen door effectiviteit.'

Kritische noten, bijvoorbeeld dat sommige recyclingprocessen wel heel veel energie kosten, worden weggewuifd. 'Schone energie hoort net als goede arbeidsomstandigheden ook bij 'cradle to cradle'. Je moet positief denken en vooruit kijken. Maar we moeten het samen doen. Ik heb jullie allemaal nodig.'

Ook ontwerper Jelle Maijer raakt gemotiveerd door het enthousiasme van Braungart. 'Wij zijn de creatievelingen, van ons moet vernieuwing komen. Maar het valt me tegen hoe weinig er over milieuvraagstukken wordt nagedacht binnen de designwereld. Terwijl ik wel het gevoel heb dat er een vraag is vanuit de markt. 'Cradle to cradle' is voor mij een visie die trends overschrijdt. Op een dag als deze kan ik inspiratie opdoen en contacten leggen.'

Ook Jaap Vandehoek en Jelle Sernee zijn flink aan het netwerken. Zij hebben een ontwikkelingsbedrijf voor toepassingen van recycling van voornamelijk metalen. 'Wij werken vanuit een oud product. Maar het is voor ons veel makkelijker als er van tevoren over het ontwerp is nagedacht.'

VERJAARDAGSFEESTJE
Het programma dendert de hele dag door, met een stroom van architecten, studenten, bestuurders en ondernemers. Tijdens de pauzes zwermen bezoekers om Michael Braungart heen. Anderen wisselen enthousiast visitekaartjes uit.

Daags na het congres is organisator Cox meer dan tevreden. 'Het is natuurlijk een beetje zoals je eigen verjaardagsfeestje, maar volgens mij was het heel geslaagd. Vooral de tweede dag, waarop er workshops waren en de deelnemers zelf inbreng hadden. Ik hoorde van meerdere mensen dat ze het gevoel hadden bij een historisch moment aanwezig te zijn. Daar doe je het natuurlijk voor: we willen iets in beweging zetten.' Voor Cox is dit pas het begin. Er komt een groot studentencongres en regionale 'cradle to cradle'-conferenties. 'We hopen dat de congresbezoekers aanjagers worden om de 'cradle to cradle'-filosofite implementeren in onze samenleving. 'Cradle to cradle' moet een werkwoord worden.'

Uit: VPRO Gids nr. 47