Een selectie uit de Israëlische literatuur

Als het politiek te link wordt, is er altijd nog de literatuur. Met de kracht van de pen tonen schrijvers de wirwar van perspectieven op het verdeelde land. Israël als een 'almaar grotere nachtmerrie' of als het decor voor 'een verhaal van liefde en duisternis'.

P.F. Tomése: 'Grillroom Jeruzalem'

Grillroom Jeruzalem
P.F.Tomése, Contact (2010)

Eind 2010 reisde P.F. Thomése door Israël en de Palestijnse gebieden op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook. De delegatie bestond verder uit Antoine Bodar, Rosita Steenbeek en Jan Siebelink. Sceptisch begaf hij zich als 'waarnemer' naar het Beloofde Land, het dichtst beschreven stukje aarde. Het werd een onvergetelijke ervaring, en P.F. Thomése, die eerst helemaal niet van plan was om het zijne aan Israël toe te voegen, zette zich na thuiskomst aan het schrijven van Grillroom Jeruzalem. 

'De weigering platgetreden paden te bewandelen, het gebruik van ironie, waardoor wat pijnlijk is extra pijnlijk wordt, de keuze om humor ook toe te laten in tragische situatie, de wisselwerking tussen grote afstandelijkheid en directe betrokkenheid; dit alles maakt Grillroom Jeruzalem tot een boek dat de tragiek en uitzichtloosheid van het Palestrijns-Israëlisch conflict tastbaarder, meer invoelbaar maakt dan de meeste puur journalistieke reportages. Een mooi bewijs van de stelling dat goede literatuur de waarheid liegt.'

dit lijstje boekentips past bij deze afleveringen

Amos Oz: ‘Een verhaal van liefde en duisternis’

Een verhaal van liefde en duisternis is een autobiografisch standaardwerk uit de Israëlische litteratuur.

‘Amos Oz groeide op als enig kind van een afstandelijke, rationele vader en een romantische, depressieve moeder, in een kleine, volgepakte woning, waar boeken de hoofdbewoners zijn. Ook hij neemt zijn toevlucht tot de wereld van de boeken en observeert zijn familieleden als tragikomische personages uit het werk van Tsjechov en Tolstoj. Als hij twaalf is, pleegt zijn moeder zelfmoord. Na deze dramatische gebeurtenis die zijn leven tekent, verruilt de jongen op zijn veertiende het claustrofobische ouderlijk huis voor het buitenleven in een kibboets, waar hij op een tractor rijdt en schrijver wordt.

Een verhaal van liefde en duisternis is een fenomenaal geschreven roman, vol prachtige metaforen, humor en tederheid. Op meesterlijke wijze vervlecht Oz het verhaal van zijn persoonlijke leven met hondertwintig jaar familiegeschiedenis, die begint in Odessa en via Polen en Praag eindigt in het door vluchtelingen, pioniers en Holocaust-overlevenden bevolkte Israël. Oz is persoonlijk betrokken bij de hoogte- en dieptepunten in de culturele en politieke geschiedenis van het door oorlog getekende Israël. Een verhaal van liefde en duisternis is een groots en fabelachtig boek over een man, een familie en een natie, verwikkeld in een pijnlijke geschiedenis.’

Boekbespreking overgenomen van De Bezige Bij.

Een verhaal van liefde en duisternis
Amos Oz, De Bezige Bij (2005)

Amos Oz: ‘Hoe genees je een fanaticus’

‘Een briljant helder en aansprekend betoog over de wortels van fanatisme en de wijze waarop we dit fenomeen het hoofd kunnen bieden ter wille van de vrede. In deze essays vol humor en ironie voert Oz een pleidooi voor het sluiten van compromissen (…) De essays in Hoe genees je een fanaticus zijn gebaseerd op speeches die Oz in 2002 in Duitsland heeft gehouden en nog niets aan actualiteit hebben ingeboet.

Oz’ motto is to ‘make peace, not love’. ‘Voor mij betekent compromis leven, zegt Oz.’ Het tegengestelde van compromis is fanatisme en dood.’ Deze tegenstelling vormt het onderwerp van Oz’ essay, Hoe genees je een fanaticus. Daarin stelt hij dat mensen vooral verbeelding en inlevingsvermogen nodig hebben om elkaar te kunnen respecteren en accepteren. De lichtvoetige toon waarop hij deze wezenlijke kwesties behandelt maken dit boekje bijzonder aansprekend en begrijpelijk voor iedereen die zich voor de wereldvrede interesseert’.

Boekbespreking overgenomen van De Bezige Bij.

Hoe genees je een fanaticus
Amos Oz, De Bezige Bij (2006)

David Grossman: 'Een vrouw op de vlucht voor een bericht'

Een vrouw op de vlucht voor een bericht is een groots verhaal over een vrouw, haar twee zoons en hun verschillende vaders. Een roman over vriendschap en ruimdenkendheid, over een grote liefde en een versmade liefde, over ouderschap en over je weg in het leven. Maar het is vooral een ongeëvenaarde roman over de bijna heldhaftige inspanning van een moeder om een gezin in stand te houden in een klein en verscheurd land.

Israël verkeert in staat van alarm. Ofer heeft net zijn dienstplicht erop zitten, maar meldt zich vrijwillig voor een militaire actie op de Westelijke Jordaanoever. Ora, zijn moeder, vlucht zonder mobieltje en zonder radio het huis uit om zich niet te kwellen met het wachten op een slecht bericht. Ze twijfelt er niet aan dat dit bericht zal komen. Maar door te weigeren het in ontvangst te nemen, kan ze misschien de boodschap tegenhouden en haar zoon redden.

Grossmans monumentale roman wordt nu al beschouwd als een mijlpaal van de hedendaagse literatuur.

Overgenomen van Uitgeverij Cossee.

Een vrouw op de vlucht voor een bericht
David Grossman, Cossee (2011)

Chris van der Heijden: ‘Israël, een onherstelbare vergissing’

Een recent essay over de ontstaansgeschiedenis van Israël van de Nederlandse schrijver Chris van der Heijden.

‘Zestig jaar geleden, 14 mei 1948, werd de staat Israël uitgeroepen. Het leek het begin van een veiliger fase in de geschiedenis. Het tegendeel blijkt het geval: in de loop van ruim een halve eeuw is Israël steeds meer het brandpunt geworden van het wereldgeweld en voor de direct betrokkenen, joden en Palestijnen, een almaar grotere nachtmerrie. De vraag, hoe precair ook, is daarom onvermijdelijk: is de stichting van de staat Israël een vergissing geweest? Zo ja, hoe was zo'n vergissing mogelijk? En hoe moet het nu verder? Een onherstelbare vergissing is niet alleen een compacte geschiedenis van een land maar vooral een zoektocht naar een standpunt. Daarbij ligt de klemtoon op de periode dat het land ontstond, de jaren kort na de Tweede Wereldoorlog.’

Boekbesprekingen overgenomen van Uitgeverij Contact.

Israël, een onherstelbare vergissing
Chris van der Heijden, Contact (2008)

Göran Rosenberg: ‘Het Verloren Land. Een geschiedenis van Israël’

Het verloren land is een politieke en historische biografie die werd bekroond met de Zweedse August Strindberg prijs voor de beste non-fictietitel in 1996. Het is een zeer intelligente, maar ook cynische beschrijving van verschillende dilemma’s omtrent het Jodendom en het ontstaan van de staat Israël. Het boek beschrijft de jaren die Rosenberg doorbracht in Israël en deze beshrijving wordt afgewisseld met de historische uiteenzettingen over het ontstaan van het zionisme en de beginjaren van de staat Israël.

Het Verloren Land. Een geschiedenis van Israël.
Göran Rosenberg, Atlas (2000)

Ilan Pappe: ‘De Etnische Zuivering van Palestina’

‘Zestig jaar geleden riep David Ben-Gurion de Staat Israël uit. Een gebeurtenis die niet ongemerkt voorbijging. Vandaag laait de discussie over de geschiedenis van Israël opnieuw op. Een belangrijke stem in deze discussie is die van Ilan Pappe. 'Niemand erkent de misdaden van 1948. Terwijl dat simpelweg een etnische zuivering was, volgens iedere definitie daarvan. Als de ene etnische groep de andere verdrijft, is dat etnische zuivering'.

'Iedereen wist het. Maar Europa bleef stil, om wat het de Joden zelf had aangedaan'.

In zijn geruchtmakend boek De etnische zuivering van Palestina verwijst Pappe de mythen over de stichting van de staat Israël naar de prullenmand. Onverbloemd toont hij hoe de Joden zich in 1948 schuldig hebben gemaakt aan etnische zuiveringen. Pappe beschrijft hoe een jaar lang elf adviseurs van Ben-Gurion samenkwamen om te bespreken hoe de Arabieren verdreven konden worden. Zeer terughoudend beschrijft hij de gruwelijkheden. Hierbij laat hij oorspronkelijke documenten en mondelinge overlevering voor zich spreken. Tot slot toont Pappe aan dat de internationale gemeenschap wist van de misdaden, maar bewust niet ingreep.

Auteur Ilan Pappe (1954) is professor Politicologie aan de Universiteit van Haifa en een van de meest vooraanstaande Nieuwe Historici uit Israël.

Boekbespreking overgenomen van Uitgeverij Davidfonds.

De Etnische Zuivering van Palestina
Ilan Pappe, Davidfonds (2008)

ENGLISH

Avi Shlaim: '‘The iron wall’ Israel and the Arab World'

"Fascinating. . . . Shlaim presents compelling evidence for a revaluation of traditional Israeli history."—New York Times Book Review

‘As it celebrated its fiftieth anniversary, the State of Israel could count many important successes, but its conflict with the Palestinians and the Arab world at large casts a long shadow over its history. What was promulgated as an "iron-wall" strategy—dealing with the Arabs from a position of unassailable strength—was meant to yield to a further stage where Israel would be strong enough to negotiate a satisfactory peace with its neighbors. The goal remains elusive.

In this penetrating study, Avi Shlaim examines how variations of the iron-wall philosophy have guided Israel’s leaders; he finds that, while the strategy has been successful, opportunities have been lost to progress from military security to broader peace. The Iron Wall brilliantly illuminates past progress and future prospects for peace in the Middle East’.

Review source: Publisher Norton & Company.

'The iron wall’ Israel and the Arab World
Avi Shlaim, Norton & Company (2001)

David Fromkin: 'A peace to end all peace. The The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East.'

‘In our time the Middle East has proven a battleground of rival religions, ideologies, nationalisms, and dynasties. All of these conflicts, including the hostilities between Arabs and Israelis that have flared yet again, come down, in a sense, to the extent to which the Middle East will continue to live with its political inheritance: the arrangements, unities, and divisions imposed upon the region by the Allies after the First World War.

In A Peace to End All Peace, David Fromkin reveals how and why the Allies came to remake the geography and politics of the Middle East, drawing lines on an empty map that eventually became the new countries of Iraq, Israel, Jordan, and Lebanon. Focusing on the formative years of 1914 to 1922, when all-even an alliance between Arab nationalism and Zionism-seemed possible he raises questions about what might have been done differently, and answers questions about why things were done as they were. The current battle for a Palestinian homeland has its roots in these events of 85 years ago.’

Review source: Publisher Henry Holt and Company.

A peace to end all peace. The The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East. David Fromkin, Henry Holt and Company (2001)

Meir Shalev: 'The blue Mountain'

In The Blue Mountain, Meir Shalev uses fictional characters and folkloric wisdom to depict the pioneering life of Jewish families thrown together in a small cooperative village decades before the birth of the State of Israel. The villagers have gladly traded one hardship for another: the fear of living almost as aliens in their native Russia for an alien wilderness in Palestine. The untamed land these settlers inhabit before and after World War I stands in marked contrast to the developed country encountered by the recent arrivals from the Soviet Union. The stubborn characters in Mr. Shalev's novel may well remind readers of some of the tough-minded old-timers with similar backgrounds in modern Israël.

New York Times Books (1991)

The Blue Mountain
Meir Shalev, Canongate UK (2010), first published 1988