Woorden met daden

'The forgotten.... will be forgotten no longer,' zei Trump, implicerend dat de regering-Obama burgers in de steek had gelaten. Trump doelde vooral op de veramde onderklasse in economisch zwakke regio's. De media waren op zoek gegaan naar deze 'vergeten' Amerikanen, die wraak wilden op 'Washington' en de 'elites' aan de oost- en westkust door op Trump te stemmen. Hij kreeg hun stemmen, eindelijk wisten ze zich begrepen. Trump had een nieuw electoraat aangeboord.

Ook Nederland heeft 'nieuwe' kiezers. Nu de demografische samenstelling van het land is veranderd, vooral in de grote steden, lonkt de politiek naar degenen die zich afkeerden van bestaande partijen of zich nooit aangesproken hebben gevoeld.

Massieve onvrede over de bestaande politieke cultuur werd in 2002 manifest in Rotterdam, waar de PvdA werd gedecimeerd door Leefbaar Rotterdam van Pim Fortuyn, een populistische partij die uit het niets de gemeenteraadsverkiezingen won en een college met VVD en CDA vormde. In 2014 werden de Leefbaren opnieuw de grootste partij en vormden een college met D66 en CDA. Een recente lokale nieuwkomer is Nida, een door de islam geïnspireerde emancipatiebeweging die zich heeft ontwikkeld tot een politieke partij en nu met twee zetels in de raad is vertegenwoordigd. Partijleider Nourdin El Ouali werd in 2015 door journalisten uitgeroepen tot Rotterdams politicus van het jaar.

De VPRO Tegenlicht-aflevering Wij-samenleving concentreert zich op Rotterdam. Gezien de staat van dienst van de Leefbaren en de etnische herkomst van veel Rotterdammers kon de stad weleens de voorbode blijken van ontwikkelingen elders in Nederland. De uitzending gaat na welke krachten in Rotterdam spelen, wie de nieuwe kiezers zijn en op welke manier men die probeert te mobiliseren. Daarbij staan Leefbaar Rotterdam en Nida centraal.     

Riep Wilders in 2010 de Rotterdamers nog op om bij de gemeenteraadsverkiezingen op Leefbaar Rotterdam te stemmen, de liefde was niet wederzijds: de Leefbaren voelen zich niet verwant met Wilders' extreme standpunten over de islam. Wel hameren ze op het thema integratie; moslims zouden zich beter moeten aanpassen. In tegenstelling tot de PVV is Leefbaar bovendien een bestuurderspartij gebleken, goed voor minstens dertig procent van de stemmen in Rotterdam.

Nida heeft zich ontpopt als fervent tegenstander van de Leefbaren. De nieuwe partij is het eenzijdig framen en nawijzen van Marokkaanse en Turkse Rotterdammers beu, en keert zich samen met andere oppositiepartijen tegen het college. In dit gespannen klimaat nam burgemeester Aboutaleb (PvdA), eerder goed voor krachtige taal (oprotten) aan het adres van Rotterdammers die de boel verzieken, na de terreuraanslagen in Parijs het initiatief tot de 'Wij-samenleving': gemeente, burgers en organisaties moeten de dialoog aangaan. Allerlei bijeenkomsten en evenementen moeten de sociale cohesie in de stad vergroten.

Hans Busstra (regie) en Halil Ibrahim Özpamuk (research) lichten de uitzending toe. Busstra: 'We zijn op pad geweest met Nida en Leefbaar, hebben de fractievoorzitters Nourdin El Ouali en Ronald Buijt geïnterviewd en twee maanden de gemeentepolitiek gevolgd. Rotterdam staat bekend om felle lokale politiek. Aboutaleb zei: in Amsterdam staat het stadhuis op schokdempers, in Rotterdam op beton. Leefbaar gaat er stevig in, maar Nida wil niet dat de problemen er langs etnische lijnen worden aangepakt. Dus niet spreken over Turken of Marokkanen, maar over Rotterdammers. Nida beroept zich op de grondwet: we zijn gelijk voor de wet, hier geboren en getogen, dus gewoon Rotterdammers. Leefbaar is meer van het harde benoemen, stelt integratieproblemen stevig aan de orde en toont daarbij twee gezichten: lokaal als een constructieve partij die meebestuurt, maar landelijk haalt ze steeds de media met koppen die aan de PVV doen denken. Een islamitisch centrum wordt dan een "haatpaleis". Maar ze willen geen kopvoddentax of de koran verbieden, wel komen ze op voor de "gewone" Roterdammer die zich in z'n eigen wijk niet meer thuisvoelt.'

En Aboutaleb houdt de boel bij elkaar?

'Hij doet dat knap, als bedreven politicus die het spel kent. Aboutaleb krijgt dan ook van beide kanten bijval én kritiek. Hij verhindert een salafistenschool ("haatpaleis") op Zuid, maar laat een conferentie van een Palestijnse organisatie wel doorgaan. Volgens Leefbaar is hij dan weer streng en onbetrouwbaar, volgens Nida niet samenbindend genoeg en te veel naar rechts opgeschoven, als een voorloper van Rutte met z’n doe normaal.'

Is die Wij-samenleving een koerswijziging van Aboutaleb?

'Hij zit eerder op twee sporen, heeft een januskop. In de raad is hij de behendige politicus, en met z'n rot-maar-op mikt hij juist op de landelijke media. De Wij-samenleving speelt meer op Rotterdams straatniveau. Dat gaat over buurtcontact en veiligheid in de wijk, is oplossingsgericht en minder politiek. Dan is hij echt de burgervader. Ik denk ook dat hij als pragmaticus Rotterdam spannender vindt dan de landelijke politiek.'

Is Rotterdam een soort barometer voor de rest van Nederland?

'In elk geval heeft meer dan de helft van de inwoners een niet-westerse achtergrond, maar elders liggen de verhoudingen nog heel anders. Nida zou overigens best groot kunnen worden, de partij heeft het voordeel dat je in Rotterdam op een grassroots-manier iets kunt opbouwen zonder de druk van de landelijke politiek, waarbij je zoals Denk steeds in the picture staat.'

Özpamük: 'Anders dan Denk, dat zich profileert als een protestpartij, is Nida meer een emancipatiebeweging en zegt: we zijn er voor alle Rotterdammers.'

Busstra: 'Ze haken goed aan bij de Rotterdamse mentaliteit. Nida zegt: wie moet hier nou integreren? Want de zogenaamde allochtonen zijn hier geboren en getogen, terwijl de zogenaamde autochtonen er van buiten zijn komen wonen. Aboutaleb gebruikt het beeld van de de snelweg met de allochtonen op de invoegstrook, ritsen dus. Maar Nida zegt: wij zitten al op de snelweg en halen gewoon links in! We bepalen zelf op welke manier we hier Rotterdammer zijn. Daarmee wordt het idee van integratie mooi op z’n kop gezet.'

Özpamuk: 'Wat we nu met de PVV landelijk meemaken, heeft Rotterdam vanaf 2002 al gehad. De Rotterdammers hebben die schok verwerkt en gezegd: wat gaan we eraan doen? Maar landelijk is men nog in shock: wat moeten we hier toch mee?'

Busstra: 'Rotterdam pakt het aan, pragmatisch-populistisch. Daar zou de PVV van kunnen leren. Wanneer ga je nou meeregeren en ontdekken dat je water bij de wijn moet doen? Hoelang blijft Wilders nog roepen aan de zijlijn?

Nida zorgt in Rotterdam voor bezieling op links, en dat hangt samen met hun moslim-identiteit die bewust wordt uitgedragen. Dit wordt misschien het nieuwe CDA, maar dan islamitisch geïnspireerd. Ze zijn gematigd, er zit echt geen sharia-agenda achter.'