Atoomgevaar
De halfhartige bescherming door het gezag tegen atoomgevaar
Na de Tweede Wereldoorlog ontstond de Koude Oorlog. De twee overgebleven grootmachten Amerika en Rusland hadden kernwapens. Er moest dus een organisatie in Nederland komen, die de burgerbevolking moest beschermen, mocht ons land worden aangevallen met atoomwapens. Gezagsdragers De gezagsdragers begonnen energiek de BB op te zetten en te propageren bij de bevolking. Vice-president Beel zei dat de BB ruim 200.000 mensen nodig zou hebben ‘ten einde haar te maken tot een organisme dat met succes de strijd tegen de gevolgen van luchtaanvallen kan aanbinden.’ Hij voegde daar aan toe dat ‘de materieelvoorzienig fors is aangepakt’. Kosten noch moeite werden gespaard. [Luister naar de audio ‘OVT: Oproep Bescherming Bevolking: vrijwilligers en sirene’, dat een indruk geeft van de plannen van de gezagsdragers met de BB] Maar minister-president Drees geloofde niet echt in dit soort bescherming bij een atoomaanval. De BB was bedoeld als symbool van oorlogsbereidheid en vertrouwen. Het mocht niet teveel kosten en daardoor kon het ook niet meer worden dan een façade, een ‘bedrieglijk voorkomen’. Meer is het ook niet geworden. In 1962 viel die passiviteit van de BB duidelijk te bespeuren. De Cuba-crisis brak uit tussen Amerika en de Sovjet-Unie en er dreigde een atoomoorlog. Nederland reageerde verontrust, maar ook berustend. De gezagsdragers lieten de internationale crisis gelaten voorbijgaan, zonder maatregelen te nemen. [Zie item: Kennedy en de Cuba-crisis over de oorsprong van de crisis] Alleen in Steenwijk liep het anders. De burgemeester meende dat er maatregelen moesten worden getroffen tegen een atoomaanval. Tot verbazing van zijn ambtenaren begon hij tegen de landelijke trend in energiek het gemeentehuis voor te bereiden op een mogelijke atoomaanval. [Zie item: ‘De Cuba-crisis en een initiatiefrijke gezagsdrager’ over de enige gezagsdrager die actie ondernam] De BB De opbouw van de BB in 1952 begon zeer voorspoedig. Binnen een paar maanden meldden zich 123.000 vrijwilligers. Maar daarna wordt het snel minder. De benodigde 230.000 vrijwilligers haalde de BB bij lange na niet. De BB zou een roemloos en marginaal bestaan leiden tot de opheffing in de jaren tachtig. Dat de BB slechts bij hoge uitzondering in actie mocht komen, was niet goed voor hun reputatie bij de bevolking. Wanneer er een ramp of ongeluk in Nederland gebeurde, mocht de BB meestal niets doen. De tragiek van de BB was dat weinigen werkelijk geloofden in het nut van een dergelijke organisatie. Noch de gezagsdragers die de BB opzetten maar er niet teveel geld en energie in wilde steken, noch de bevolking die er door beschermd zou moeten worden. [Zie audio OVT: ‘Spoor terug: Bescherming Bevolking (BB) deel 1 & 2’ met de geschiedenis van de BB] De bevolking De bevolking doorzag de halfhartigheid van de BB al snel. De BB maakte zich vooral in 1961 belachelijk door een aantal boekjes door heel Nederland te verspreiden. Het ging om de folders ‘Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’ en ‘Wenken voor eerste hulp’. De tips in de boekjes waren te ongeloofwaardig om waar te zijn. Een paar zandzakken tegen een huis, schuilen onder bureau of bescherming onder een keldertrap zoeken was te duidelijk onvoldoende om het allesvernietigende geweld van een atoombom te doorstaan. Parodie Harry Mulisch op de BB De schrijver Harry Mulisch schreef een venijnige parodie op de BB-tips. In het vermakelijke boekje ‘Ongewijzigde maar thans geheime wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, tijdens de jongste dag’ (1961) zet schrijver Harry Mulisch de Openbaringen van Johannes van Patmos uit de bijbel tegenover ‘de wenken’ van de Bescherming Bevolking (BB). De inhoud werd door Mulisch treffend samengevat (bij de tweede druk in 1967): ‘De inhoud van de eerste folder kwam neer op de mededeling: Bij een aanval met atoombommen gaan kerkklokken luiden, en dan moet u onder de tafel gaan zitten. De inhoud van de tweede: Als u getroffen wordt door een atoombom, moet u er een pleister op plakken. Ik overdrijf nauwelijks; dat van de kerkklokken, de tafel, de pleister, het stond er allemaal in.’ Een paar weken na de eerste twee folders kwam er een nieuw bericht van de BB door de bus: ‘Toelichting op de wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’. Het boekje van Mulisch was een reactie op de laatste BB-folder. Hij schreef het in een drie dagen durende woede- en lachaanval. Fragmenten uit Openbaringen, waarin het einde der tijden door Johannes werd aangekondigd, staan op de linkerbladzijden. De door Mulisch besproken knullige aanwijzingen van de BB hoe te handelen bij een atoomaanval op de rechterbladzijden. Met een grote voorraad atoomwapens was immers een gruwelijk en vurig einde der tijden, zoals beschreven in fragmenten in Openbaringen, voor het eerst technisch mogelijk. Alleen heeft Johannes volgens Mulisch verzuimd om aan te geven, wanneer deze ‘Jongste Dag’ zou aanbreken. Het door Mulisch besproken kreupele BB-proza met ‘wenken’ kan natuurlijk niet op tegen de cryptische onheilspellende bijbelse boodschap van Johannes. VRAGEN Was de oprichting van de BB zinvol? Waarom? Waarom wilden veel burgers niet bij de BB? Had de burgemeester van Steenwijk gelijk, dat hij maatregelen tegen een mogelijke atoomaanval nam?