In tijden van crisis en onzekerheid zijn hoopvolle verhalen nodig om grip te krijgen op de rauwe werkelijkheid. Daarover sprak hoogleraar geschiedenis van internationale betrekkingen in Utrecht Beatrice de Graaf tijdens de prestigieuze Johan Huizinga-lezing. Een gesprek over omgaan met onzekerheid en dreiging en lessen uit de geschiedenis en wat kunnen we leren van historicus, cultuurfilosoof en antropoloog Johan Huizinga?  

‘Eigenlijk moet je bij politieke leiders kijken naar wat voor grondhouding ze hebben, wat voor deugden ze verspreiden. Dat is het enige wat hoop op de toekomst geeft’, aldus de Graaf in de woorden van historicus Johan Huizinga. Ondanks dat deugd niet echt een modewoord is, stelt de Graaf: ‘Meer dan 2000 jaar lang was dat de manier om jonge mensen, politici op te leiden.’ Ze benoemt de kardinale deugden, beheersing, rechtvaardigheid, wijsheid, moed, vroomheid, geloof, hoop en liefde, en legt uit: ‘kardinaal duidt erop dat dat het scharnierpunt is van het handelen van mensen in de publieke ruimte. Dus als je zo handelt, dan komt het goed met de gemeenschap.’ Dat betekent ook kritisch naar jezelf durven kijken volgens De Graaf: ‘de bedoeling is, dat zegt Huizinga ook, dat je ook altijd eerlijk bent over je eigen tekort. Dus je laat ook zien waar je zelf fouten hebt gemaakt of waar je zelf misschien te lang hebt gewacht om in actie te komen.’

Vorige week waarschuwde NAVO-baas Rutte voor oorlog, een weinig hoopvolle boodschap: ‘Je hebt pessimisme, dan zeg je alles gaat kapot. Je hebt optimisme, dat kan ook heel naïef zijn. En daartussen zit hoop. Hoop kan betekenen dat je wel heel eerlijk zegt: we hebben fouten gemaakt, het gaat slecht, de oorlog dendert op ons af. Als je dat niet zegt, dan ben je ook gewoon naïef bezig. Maar dat je dan vervolgens zegt: en in die duisternis gaan wij nu toch een handeling verrichten die goed is, wat er ook gebeurt.’ Wat kunnen we leren van de geschiedenis? ‘Geschiedenis laat zien dat er altijd nog opties zijn.’ Volgens de Graaf liet de Amerikaanse president Roosevelt bijvoorbeeld zien hoe je de geschiedenis kan gebruiken ‘om mensen eigenlijk een spiegel voor te houden: kijk zo kun je ook moedig zijn en zo kun je ook wijs zijn en je hoeft niet laf te zijn’.

Lees meer:
‘Geschiedenis is noodzakelijk in crisistijd’ (Huizinga Lezing 2024)

Schrijver Philip Huff verzamelde in zijn ‘De Gedichtenapotheek’, gedichten die helen en hoop bieden, voor elke vorm van zielepijn. Poëzie op recept, voor wie even niet weet waar te zoeken. Vanuit zijn persoonlijke ervaring vertelt hij over de kracht van gedichten als medicijn. Na een jaar vol nieuwsverdriet sluit Huff de laatste uitzending van Buitenhof af met een moment van troost.

‘Wat voor somberheid heb ik nou eigenlijk last van nadat ik Buitenhof heb gekeken?’, vraagt Huff zich af. Of het 'nieuwsverdriet’ is, of toch ‘populistendepressie’, in zijn gedichtenbundel De gedichtenapotheek staat het juiste medicijn voor elke ‘zielenpijn’. 

Huff benadrukt dat we niet verantwoordelijk zijn voor alles wat er in de wereld gebeurt, maar wel voor hoe we ons ‘verhouden tot wat er gebeurt’. En een krachtige manier om die verhouding te vinden, is door de dag te beginnen met een gedicht.  

Huff besluit de laatste Buitenhof van 2024 met het gedicht Tender van de Amerikaanse dichteres Sophie Klarh, want zij stelt: 'Het kan soms als veel te veel voelen allemaal. Begin met iets kleins, desnoods. Doe getuigen van wat je ziet. Maak verslag. Schrijf er een gedicht over'.