To Rush is een 28-jarige Ghanees uit Accra, de hoofdstad, die westerse dames (en soms ook heren) op internet het romantische hoofd op hol maakt en besodemietert; hij is een zogeheten ‘romance scammer’. Op datingsites manifesteren deze lui zich met nepprofielen, een hoop ‘honey’ en ‘baby’ en het ondubbelzinnig verklaren van de liefde. Is iemand daar gevoelig voor en is er een vertrouwensband opgebouwd, dan wordt er vanuit Ghana om financiële steun gevraagd – wat klein kan beginnen en totaal uit de klauwen kan lopen. Kassa! To Rush (uiteraard niet zijn echte naam) is er zo behendig in om met de snelheid van het licht geld te verdienen aan de westerse zoektocht naar liefde, dat hij er zijn bijnaam aan te danken heeft.
Liefde veinzen om iemand geld af te troggelen? Geen probleem. In De westerlingen reizen jonge documentairemakers de wereld af om te ondervinden hoe elders heel anders over het leven wordt gedacht dan in het Westen.
Payback time
©
VPRO
To Rush
We ontmoeten hem in de eerste aflevering van de nieuwe reisserie De westerlingen, waarin jonge documentairemakers de wereld afreizen om te zien en ondervinden hoe onze westerse manier van leven anderen bevreemdt. ‘We willen uit onze eigen bubbel reizen en op een andere manier naar onze wereld kijken,’ legt Nicolaas Veul uit, een van de makers en bedenkers. ‘Op veel plekken in de wereld houden mensen er totaal andere waarden op na,’ vervolgt hij, terwijl we in de montageruimte op het scherm zien hoe Veul met de rest van de tv-ploeg in Accra zelf ook wordt bedrogen door To Rush. ‘Wij zien scammers als foute zwarte mannen die vrouwen oplichten, maar wat voor wereld gaat daar achter schuil?’ We komen erachter: To Rush rechtvaardigt zijn zwendel door er op te wijzen hoe Nederland back in the day in Ghana een slavenfort had: het fort van Elmina. Jullie hebben ons leeg getrokken, nu is het payback time – dat idee.
‘Op veel plekken in de wereld houden mensen er totaal andere waarden op na’
Veul: ‘To Rush en ikzelf hebben dat verleden allebei niet meegemaakt. Maar wij hebben de wereld die het heeft opgeleverd wel geërfd. Ik woon in het rijke Amsterdam, hij in het arme Accra. Dat staat heel erg tussen ons in, maar het gekke is: ook weer niet. Want hij had geen hekel aan mij, en we hebben wel echt contact kunnen maken. Soms ziet hij iedere westerling als portemonnee, inclusief mij, maar soms ook weer niet. Het is makkelijk om hem neer te zetten als internetfraudeur, maar voor hem is het een manier om te overleven. En met het geld dat hij verdient doet hij ook goede dingen. Hij helpt zijn moeder een winkeltje op te bouwen.’
De werkelijkheid is complexer en gelaagder dan we denken. In een andere aflevering reist De westerlingen af naar India, op bezoek bij de radicale tak van de hindoe-nationalisten die nu met een meerderheid in het parlement zitten, de rss. Kussen in het openbaar is volgens hun ideologie obsceen; bega je deze zonde wel in een café, dan is dat een reden om het hele etablissement kort en klein te slaan, zo leert de praktijk. De Indiaas-Britse schrijver Pankaj Mishra publiceerde recent een lijvig boek, The age of anger, waarin hij de groeiende onvrede en het overal oprukkend nationalisme onderzoekt, in en buiten het Westen. De verwachting van vooruitgang en emancipatie na de val van de Muur is nogal down the drain gegaan. De ironie: behalve dat niet-westerse samenlevingen niet zitten te wachten op de implementatie van onze verlichtingsidealen is er in het Westen zelf ook een toenemende onvrede. Denk Trump, Wilders en Le Pen.
Nieuw soort imperialisme
©
Guillem Lopez/Lebrecht
Drie dingen: ten eerste is er met de waarden van de Verlichting niet veel mis, stelt Mishra wanneer we hem via Skype spreken. De vrijheid om je leven naar eigen inzicht in te richten, vrije meningsuiting en sociale gelijkheid – wie is daar op tegen? ‘Maar het ideaal van gelijke kansen pakt in de praktijk heel anders uit,’ zegt Mishra. ‘Er is een groeiende ongelijkheid en dit probleem is globaal, niet een kwestie van Oost versus West. Een nieuw soort imperialisme is gaande, dat van het grootkapitaal dat de wereld afreist, op zoek naar meer winst en goedkopere arbeid. Het is een kleine elite die daarvan profiteert en die vaak tegelijkertijd democratische waarden proclameert. De afkeer van dit establishment wordt steeds groter.’
'Het zo geïdealiseerde vrije individu is in werkelijkheid een eenzaam opererend wezen dat continu de strijd met anderen moet aangaan in een mondiale ratrace.’ Hoe ideaal is de westerse manier van leven nog?'
Ten tweede wijst Mishra erop dat het hele idee van universele waarden ‘per definitie imperialistisch’ is. ‘Wat wij als goed en prettig leven zien wordt op tal van plekken heel anders gepercipieerd,’ zegt Mishra. ‘Er zijn mensen die niet heel hard willen werken in een globale economie. Die niet high specialized skills willen leren en in een grote stad willen wonen, maar die een ambachtelijk kleedje willen haken of er een klein boerenbedrijf op willen nahouden. De globale consumptiemaatschappij is vernederend en beledigend voor veel mensen; die ontneemt mensen hun identiteit. Rechtse populisten spinnen er garen bij om de onvrede hierover te laten escaleren. Een juiste diagnose over de voedingsbodem van deze mondiale woede en onvrede is key bij het vinden van een oplossing die de zaak laat de-escaleren.’
Ten derde zijn mensen volgens Mishra niet alleen een individu maar moet ook worden erkend dat er behoefte is aan gemeenschapszin – we zien de behoefte op eigen bodem gemanifesteerd in het oeverloze geouwehoer over ‘de Nederlandse identiteit’. Mishra: ‘Het zo geïdealiseerde vrije individu is in werkelijkheid een eenzaam opererend wezen dat continu de strijd met anderen moet aangaan in een mondiale ratrace.’ Hoe ideaal is de westerse manier van leven nog?
Piemel afsnijden
In de tweede aflevering van De westerlingen zien we de Rus Igor, 27 jaar en lid van de orthodoxe ordedienst Sorok Sorokov, opgericht nadat de dames van Pussy Riot in 2009 een kerk hadden ‘ontheiligd’ door daar op te treden. Igor voelt een verantwoordelijkheid op zijn schouders rusten ten opzichte van ‘het Russische volk’ en ergert zich vooral aan hoe de seksuele vrije moraal door het Westen wordt geëxporteerd. In de Tweede Wereldoorlog verloren 27 miljoen Russen het leven, zegt hij. ‘Ik moet zorgen dat mijn land weer volkrijk wordt. Dan kan ik er toch moeilijk op los gaan neuken, met mannen en vrouwen?’ Het kan in zijn optiek nóg erger. ‘Er zijn ook mannen die zeggen: weet je, ik ben er niet over uit of ik nu een man of een vrouw ben. En dan vindt jullie maatschappij dat het je eigen recht is om je piemel er af te snijden! Zijn jullie daar echt trots op?’