Europa staat alleen

10 december 2023

Soms ben je ver van huis en wil je van de daken schreeuwen: hou op met dat gezever over talkshows, kijk eens wat hier gebeurt. 

Het is zondagochtend in Agadez, Niger.

De kou van een lange woestijnnacht hangt nog in de lucht.

Ik ben uitgenodigd bij de leider van de Toearegs thuis. Een gezichtsluier bedekt zijn lippen maar zijn woorden verraden zijn opperbeste stemming.

'Vandaag vieren we feest,' zegt hij, terwijl hij woestijnthee schenkt in kleine glaasjes. 'Door het besluit van de nieuwe regering om de wet tegen migrantensmokkel te schrappen. Dit is een grote overwinning voor Agadez en voor heel Niger.'

Buiten loeien de Land Cruisers en Hiluxen.

Tientallen Toyota-terreinauto’s hebben zich verzameld voor een triomftocht dwars door de stad. De smokkelaars, de ritselaars, de fixers: ze rijden allemaal mee in de optocht.

Ze vieren het schrappen van wet 2015-036, dat het vervoer van migranten naar buurlanden Libië en Algerije verbiedt.

Tientallen smokkelaars werden opgepakt, honderden Toyota’s geconfisqueerd. De Europese Unie stak miljarden in de opleiding van politieagenten. Zij moesten de migranten uit West-Afrika stoppen, die naar Agadez reisden in de hoop uiteindelijk Europa te bereiken.

Europa mag z'n boel pakken

Met een pennenstreek zetten de coupplegers die eind juli de macht grepen in Niger een streep door die Europese bemoeienis.

In dezelfde week eindigden de generaals ook iedere samenwerking met Europa op het gebied van terreurbestrijding en andere militaire samenwerking.

Europa mag zijn boel pakken, net als de soldaten en de ambassadeur van oud-kolonisator Frankrijk.

Generaal Tiani nodigde daarop de Russische onderminister van Defensie uit voor een nieuwe militaire samenwerking met Moskou.

Hetzelfde scenario had ik al eerder zien voltrekken over de hele breedte van het continent: in de Centraal Afrikaanse Republiek werden Franse soldaten uitgezwaaid en hebben de Russen de bewaking van de president op zich genomen.

Niet alleen dat, maar ze zitten voortaan bij alle vergaderingen van de ministeries, kappen tropisch hardhout, delven goud en heffen belasting bij wegversperringen.

In Soedan hebben de Russen een deal gesloten met de leider van de Rapid Support Forces, die sinds begin april met genocidaire snelheid het land verovert. En in Mali vertrokken de Fransen eveneens, en zwaait nu de vlag van Wagner zelfs in de stad Kidal, aan de grens met Niger.

Moskou viert feest

Tegelijk lees je dat het Oekraïense leger in grote problemen verkeert. En zeker niet alleen aan het front, waar het tegenoffensief tegen de Russen maar niet van de grond komt.

Op de Russische televisie vierden Poetins propagandisten feest nadat ze hoorden over de winst van de PVV bij de Nederlandse verkiezingen.

De ode die Geert Wilders in 2018 bracht aan het leiderschap van Poetin bij Russia Today, vier jaar na het neerhalen van MH17, zijn ze in Moskou niet vergeten. Wilders verzet tegen steun aan het Oekraïense leger evenmin.

Ook de Amerikaanse senaat blokkeerde deze week een wet die vijftig miljard dollar aan nieuwe militaire steun voor Oekraïne had moeten veiligstellen.

In minder dan elf maanden kiest Amerika voor een nieuwe president en volgens de laatste peilingen is de kans levensgroot dat Trump wint. En anders wel een andere Republikein die de steun aan Oekraïne helemaal zal stoppen.

Poetin-fanboys

Achter op de pickup van de feestvierende smokkelaars in Agadez doemde ineens het beeld op van een kwetsbaar en eenzaam Europa.

Ik moest denken aan ons bezoek aan de Republika Srpska, het Servische deel van Bosnië. Daar plakten Poetinpropagandisten posters van hun held op elektriciteitshuisjes.

Premier Dodik is een openlijke fanboy van Poetin, net als de president van buurland Servië. De directeur van het museum dat de genocide op 8.000 moslims in Srebrenica herdenkt, noemde de inval van Wagner in Bosnië 'zeer goed denkbaar'.

Europa staat alleen

The Economist vatte de optelsom in dit must read-artikel samen als 'anarchie in de internationale relaties'.

Het artikel beschrijft hoe conflicten zich opstapelen als gevolg van nationalisme en populisme, maar ook als gevolg van klimaatverandering en de steeds hardere strijd om mineralen.

De wortel van de disconnect in de internationale samenwerking legt het artikel bij covid-19 en de dichte grenzen waartoe de pandemie nationale regeringen noopten.

Vier jaar later komt tevens het einde dichterbij van de invloed van grote internationale organisaties die sinds de Koude Oorlog de werelddialoog domineren: de Wereldhandelsorganisatie en de Verenigde Naties.

In combinatie met de slinkende macht van Amerika, ruiken Rusland, China en India nieuwe kansen, maar Europa staat er alleen voor.

Ik begrijp natuurlijk dat dit alles verbleekt bij de importantie van de Nederlandse talkshowoorlog. Maar in de aanstaande uitzending van Frontlinie leggen we voor de zekerheid al deze beelden naast elkaar. Deze donderdag om 20.25 uur op NPO 2: 'Eenzaam Europa'.

Lees-, kijk- en luistertips van de redactie

  • Voor trouwe lezers en kijkers zal Agadez bekend zijn. Bram bezocht de smokkelhoofdstad voor de wereld voor het eerst in 2016 in De trek en keerde in 2018 terug met Sahara.
  • Bij het Belgische Mo duidt Mirjam de Bruijn de staatsgrepen in de Sahel, waar Niger er een van is. ‘Het komt niet meer goed tussen West-Afrika en Frankrijk,’ vertelt zij.
  • Natuurlijk legt Europa zich niet klakkeloos neer bij het inperken van zijn bemoeienis noch geldt voor andere internationale machten: The Economist voorziet een nieuwe 'Scramble for Africa' in 2024.
  • De New York Times keek onlangs nog rond in de Centraal Afrikaanse Republiek en neemt je mee in de vernieuwde invloedsstrijd tussen Rusland en het Westen daar, na de dood van Wagnerbaas Jevgeni Prigozjin.
  • Door zowel social media als de verbetering van camera's in smartphones is oorlogsfotografie in een nieuw licht komen te staan. Hoe beleven we oorlog nu we dagelijks beelden uit Gaza en Oekraïne voorbij zien flitsen, versus een (al dan niet) gestileerd beeld van een professionale fotograaf? The New Yorker reflecteert.
  • Iets meer dan drie jaar geleden imiddels werd de Franse geschiedenisleraar Samuel Paty vermoord nadat hij zijn leerlingen een cartoon met de profeet Mohammed had getoond. In de nieuwe podcastserie De cartooncrisis gaat Stine Jensen op zoek naar de grenzen van de vrijheid van meningsuiting. 

Tot de volgende,
Bram Vermeulen