"Deze documentaire film van Hubert Sauper volgt mensen in Tanzania die onder erbarmelijke omstandigheden vis vangen; victoriabaars. De film laat zien hoe deze vis vervolgens met het vliegtuig naar Europa wordt gezonden en daar in de supermarkt wordt verkocht. De mensen die deze vissen vangen krijgen zelf niet de lekkere filetjes, maar alleen rotte vissenkoppen en graten te eten. De film toont ook nog eens dat deze visexport wordt gefinancierd door de Europese Unie onder het mom van economische ontwikkeling. Het meest schrijnende aan dit verhaal is dat de film suggereert dat op de retourvluchten terug naar Afrika wapens worden verscheept die vervolgens burgeroorlogen mogelijk maken. In Europa eet men victoriabaarsfilet, om oorlog en geweld terug te sturen. De verhoudingen tussen Europa en Afrika zijn structureel ontwricht in het verleden en zetten zich nu, onder andere door wapenhandel door. Om daarbinnen te overleven ga je dan vis vangen en verkopen aan de supermarkt. Het is een vicieuze cirkel.
Zondag 22 november is documentairemaker Renzo Martens te gast bij VPRO Mondo om te vertellen over zijn film 'White Cube' die dit weekend op IDFA in premiere gaat. We vroegen hem om drie documentaires te delen die hem hebben inspireren in zijn werk.
Darwin’s Nightmare (2004)
van Hubert Sauper
De mensen op IDFA en in andere cinemazalen gingen met tranen in hun ogen de zaal uit na deze film. Ik ook. De film inspireert me daarom niet alleen in wat je ziet, maar juist ook om wat het niet toont. Ik ging verder nadenken. Naast dat wij hier de visfilets eten, krijgen we ook nog een prachtige film voorgeschoteld. Een film die een monument is voor onze tranen. We hebben al de voordelen van de vis, van een ongelijke handelsverhouding, en on top of that kunnen we naar kunstfestivals waarin kritische kunstwerken te zien zijn. We worden gevoed met vis, en met prachtig vormgegeven kritische ideeen. Wij hebben twee keer winst.
De stappen die ik zelf heb moeten zetten nadat ik met tranen de bioscoopzaal uitliep, heb ik proberen te verwerken in mijn eigen werk, en in White Cube probeer ik het probleem op te lossen. We kunnen ervoor zorgen dat de voordelen die een kritische blik opleveren, niet alleen beschikbaar zijn voor welvarende mensen in ‘global cities’. We kunnen die voordelen laten toekomen aan de mensen over wie de film gaat."
France/tour/détour/deux/enfants (1977-1978)
van Jean-Luc Godard
"Deze televisieserie gemaakt door Jean-Luc Godard zag ik voor het eerst in het Nieuwpoort Theater in Gent, toen ik daar op de kunstacademie zat. Dit moet 1991 of 1992 zijn geweest. De serie bestaat uit twaalf korte documentaires waarin Godard twee kinderen volgt van acht en tien jaar oud: Camille en Arnaud. Godard had de opdracht gekregen om een tv-serie te maken over hoe de maatschappij en de instituten in Frankrijk in elkaar zaten. In plaats van met Camille en Arnaud op stap te gaan en hen de gids te laten zijn in zijn zoektocht, zoals we dat doorgaans in reisprogramma’s en documentaires zien, ondervraagt hij deze twee kinderen, legt ze het vuur aan de schenen. Hij drijft ze met zijn vragen zo zeer in het nauw, dat ze zich wel moeten uitspreken over de machtsstructuren waarin ze zich bevinden, ook die van de film waarin ze beland zijn.
In de aflevering over privé eigendom biedt Godard aan Arnoud, 8 jaar oud, het productiebudget voor de serie aan. ‘Als je het pakt, is het van jou’, zegt hij tegen hem. De jongen durft de stapel geld niet aan te raken. Hij denkt dat het een test is en barst bijna in huilen uit. Een compleet ongelijke machtsverhouding, die zich natuurlijk niet beperkt tot de serie. Godard zet zijn positie als ‘regisseur’ in...
... zodat het als pars pro toto toont hoe de machtsverhoudingen in Frankrijk liggen. Ontluistender is nog dat we zien hoe een jongentje feilloos aanvoelt wat de positie is die van hem verwacht wordt. Mijn film Enjoy Poverty probeert iets wat daar op lijkt. Ik ging daarvoor naar plantages in Congo en zette mijn positie als witte jongen in. Niet alleen om te tonen hoe verarmd de mensen daar zijn, maar om te laten zien hoe de representatie van armoede gedomineerd wordt door diezelfde witte machtsstructuur. Als je op plantages in Congo een witte man bent met wat dollars op zak, ben je, of je dat nu wil of niet, een afgezant van de macht. Van Unilever in dit geval. Mensen hopen vaak dat de arme mensen waarover je een film maakt, baat hebben bij gefilmd worden. Als zichtbaar wordt hoe ze leven kan dat vervolgens misschien verbeterd worden. Maar wat Enjoy Poverty toont, is dat zulke films over armoede deel uitmaken van hetzelfde machtsapparaat dat die mensen in de eerste plaats in de verdrukking heeft geduwd. Films maken is dus niet genoeg. Of het moeten andere films worden."
The Hole’s Journey (2020)
van Ghita Skali
"Dit is een videowerk van kunstenaar Ghita Skali. Ze heeft het dit jaar tentoongesteld bij De Ateliers in Amsterdam . Het is een werk waar ik me verwant aan voel, en het is goed om te zien dat een nieuwe generatie de fakkel van mensen zoals Godard overneemt, maar natuurlijk nog veel slimmer is. Skali is daar een goed voorbeeld van. Het werk toont hoe de lokale bevolking in Marokko door de overheid wordt weggejaagd. Op hun land worden Airbnb-flats gebouwd. Skali werkte zelf in De Ateliers in het centrum van Amsterdam, ook een geprivilegieerde positie. Ze heeft voor The Hole’s Journey daarom een stuk uit de vloer in de directiekamer van De Ateliers laten zagen.
Dat stuk hout noemt ze ‘the authority wood’ en heeft ze verscheept naar die gemeenschap in Marokko, om hen een hart onder de riem te steken. Uiteindelijk worden er op dat stuk Ateliers-vloer zaadjes geplant van het land waar die mensen van verjaagd zijn. Het blijft symbolisch, maar ook dit is kunst die zich bewust is van de eigen verhouding tot macht. Zij hoort bij nieuwe generatie kunstenaars die hun punt kunnen maken met korte, snappy verhalen. Het raakt aan thema’s als gender en klasse en hoe kunst gerelateerd is aan landbezit.
Er zijn wereldwijd kunstenaars die deze thema’s aan elkaar verbinden en oplossingen vinden. Dat is waar we naartoe moeten. Je moet niet alleen kunst maken voor de leuk, dan weet je vooraf precies wie er beter van wordt."
Meer weten over de uitzending van zondag 22 november met o.a. Renzo Martens, Petra Stienen, Rodaan al Galidi en Hedy d'Ancona? Klik dan hier.