VPRO Tegenlicht

Goed geld verdienen

Het klassieke bedrijfsmodel, waar aandeelhouders het bedrijf bezitten en beslissen over de koers van de onderneming, ligt onder vuur. Ondernemers kiezen steeds meer voor alternatieve bedrijfsmodellen, voorbij het kortetermijndenken. Kunnen zij het beste in mensen naar boven halen en tegelijk de winst op peil houden?

Makers
Thema's
Regio's

Het aandeelhouderskapitalisme - het bedrijfsmodel gefixeerd op winstmaximalisatie en aandeelhouderswaarde - krijgt de laatste jaren groeiende kritiek. De coronacrisis zorgde voor extra ophef, toen winstmachines zoals Booking.com ineens hun hand ophielden bij de overheid voor financiële steun. 

Hoe kan het anders? Een groeiende groep ondernemers experimenteert met nieuwe modellen voorbij het kortetermijndenken. Zij vinden dat bedrijven een positieve bijdrage zouden moeten leveren aan de samenleving en de planeet. De sociale en duurzame missie van het bedrijf hoort centraal te staan, niet maximaal economisch gewin. In deze uitzending gaan we op zoek naar de toekomst van ondernemen.  

Hoe verdienen we goed geld? 

VPRO Tegenlicht: 'Goed geld verdienen'
20 september, 22.05 uur NPO2

over de uitzending

De coronacrisis heeft pijnlijk blootgelegd wie de ‘corporate villains’ zijn. Bedrijven die zich de afgelopen jaren – onder druk van aandeelhouders – blindstaarden op korte termijn winstmaximalisatie, maar vrijwel direct in financiële problemen kwamen toen COVID-19 wereldwijd de kop opstak. Sommige moesten staatssteun aanvragen wat hen op veel publieke verontwaardiging kwam te staan. VPRO Tegenlicht gaat op zoek naar nieuwe bedrijfsmodellen die de economie crisisbestendig(er) maken.

Welke toekomst wacht de bedrijven die zich alleen op kortetermijnwinst richten?

The Financial Times kondigde ‘het einde van het aandeelhouderskapitalisme’ aan. Zelfs de conservatieve krant ziet in dat het anders moet. Ondernemingen zijn tegenwoordig, de tech-sector voorop, vaak gecommodificeerd: de waarde van een bedrijf is belangrijker geworden dan de producten of diensten die het realiseert. Het verhandelen van bedrijven lijkt het hoogste doel geworden en idealen zijn naar de achtergrond verdwenen, of totaal uit beeld geraakt. 

Gelukkig experimenteert een voorhoede van ondernemers al met nieuwe bedrijfsmodellen die stabiliteit, verantwoordelijkheid en continuïteit als leidraad nemen. Denk aan een collectief van bedrijven dat samenwerkt in een coöperatie en fondsen, arbeidskrachten en andere resources deelt (door middel van Steward Ownership). Of bedrijfsvoering volgens de lijnen van ‘post-growth economics’, zoals CEO Melanie Riebeck doet met Radically Open Security. 

Er zijn ook een aantal grote, gerenommeerde bedrijven waar de aandeelhouderswinst níet voorop staat. Het Deense biermerk Carlsberg is een voorbeeld van zo'n bedrijf. In plaats van aandeelhouders is een stichting eigenaar van de bierbrouwer, die de winst investeert in de verduurzaming van het biermerk. De Nederlandse topman Cees ’t Hart heeft als geen ander zicht op de verschillen tussen ‘zijn’ Carlsberg en multinationals waarin de aandeelhouder het volledig voor het zeggen heeft. Welke toekomst ziet de topman voor bedrijven die zich alleen op kortetermijnwinst richten?

In de aflevering Goed geld verdienen spreken we onder andere met Cees 't Hart (ondernemer), Melanie Rieback (ondernemer), Armin Steuernagel (ondernemer), Mariana Mazzucato (econoom), en Hans van den Broek (ondernemer) over de toekomst van ondernemen. 

Regie: Martijn Kieft
Research: Tom Reijner
Productie: Jeroen Beumer
Eindredactie: Bregtje van der Haak, Doke Romeijn, Geert Rozinga
over de sprekers

Melanie Rieback

CEO Radically Open Security

Computerwetenschapper en ondernemer Melanie Rieback is één van de grootste IT-pioniers van deze tijd. Ze is mede-oprichter van Radically Open Security: 's werelds eerste non-profit adviesbureau voor computerbeveiliging. Met haar innovatieve bedrijfsmodel - waarbij ze 90% van de winst afdraagt aan Stichting NLNet- wilt Rieback de wereld van digitale veiligheid opschudden. Ze is ervan overtuigd dat cybersecurity voor iedereen toegankelijk moet zijn, niet alleen voor grote bedrijven en de overheid, maar juíst voor burgers en consumenten. 

Om vanuit haar eigen ervaring andere ondernemers te inspireren organiseert Rieback startup-bootcamps waarin ze deelnemers leert ondernemen zonder hun idealen overboord te gooien.

 

Armin Steuernagel

ondernemer en oprichter Purpose foundation

Duitse ondernemer Armin Steuernagel reist de wereld rond om steward ownership te prediken: een bedrijfsmodel waarbij bedrijven ‘van zichzelf' blijven om het doel van de onderneming te waarborgen. Hij verzet zich daarmee tegen het aandeelhouderskapitalisme, waarbij bedrijven hun missie uit het oog verliezen door de constante focus op winstmaximalisatie en het tevreden houden van aandeelhouders.  

‘We hebben een heel raar systeem gecreëerd met ons pensioengeld. Een systeem waarbij ons geld wordt geïnvesteerd op een manier dat alle partijen in het systeem een slaaf zijn van de andere spelers. Niemand heeft de macht om iets anders te doen. Niemand kan zich écht verantwoordelijk gedragen.' 

Steuernagel is afgestudeerd politicoloog en lid van de internationale denktank De Club van Rome. Hij was 16 toen hij zijn eerste succesvolle bedrijf Mogli begon. Inmiddels is hij oprichter van verschillende bedrijven - waaronder de Purpose Foundation en Purpose Ventures - waarmee hij bedrijven helpt te groeien zonder zichzelf te verkopen. 

'we hebben een heel raar systeem gecreëerd met ons pensioen-geld'

'het “extractie-model” zal gaan plaatsmaken voor vormen van zakendoen die juist waarde toevoegen in plaats van onttrekken'

Mariana Mazzucato

econoom en auteur

De internationaal vermaarde econoom Mariana Mazzucato ziet de coronacrisis als een unieke gelegenheid voor de overheid om nu als ‘verandermacht’ op te treden. De dominantie van de private sector is volgens haar voorbij; ‘het “extractie-model” zal gaan plaatsmaken voor vormen van zakendoen die juist waarde toevoegen in plaats van onttrekken.’

Mazzucato is hoogleraar Economics of Innovation & Public Value aan University College London en auteur van twee veelgeprezen boeken:The Entrepeneurial State (2013) en The Value of Everything: Making and Taking in the Global Economy (2018). Daarnaast adviseert ze beleidsmakers over de hele wereld over inclusieve en duurzame groei.

Waldemar Zeiler & Philip Siefer

ondernemers en oprichters Einhorn

Waldemar Zeiler en Philip Siefer zijn de oprichters van het in Berlijn gevestigde bedrijf Einhorn, een veganistisch en duurzaam condoom- en tamponmerk. De ondernemers staan voor Fairstainibilty, eerlijk en duurzaam ondernemerschap. Ze geven prioriteit aan milieuvriendelijke en transparante productieketens en eerlijke lonen voor werknemers.

De Einhorn condooms worden gemaakt van natuurlijk rubber op plantages in Maleisië. Het bedrijf is lid van de Biodiversity in Good Company om de biodiversiteit op de plantages te waarborgen. Daarnaast wordt 50% van de winst geinvesteerd in sociale projecten, zoals seksuele voorlichting aan jongeren.

Met Einhorn willen Waldemar en Philip een rolmodel zijn voor jonge ondernemers om een bedrijfsmodel van self-ownership te adopteren. Volgens dit model kunnen aandelen niet worden verkocht aan mensen buiten het bedrijf en wordt voorkomen dat de oorspronkelijke missie verloren gaat. 

'om nou elke morgen je bed uit te komen om het beter te doen voor de derde Ferrari van een investeerder, dat is niet zo motiverend'

Cees 't Hart

CEO Carlsberg

De Nederlandse topman Cees 't Hart staat sinds 2015 aan het roer van de Deense bierbrouwer Carlsberg, waar duurzaam en sociaal ondernemen hoog op de prioriteitenlijst staan. De langetermijnvisie van het bedrijf is grotendeels te danken aan haar eigendomsstructuur. In plaats van aandeelhouders is een stichting, de Carlsberg Foundation, eigenaar van de bierbrouwer. Voor elk biertje dat je drinkt, vloeit een gedeelte van de winst naar de stichting, die het vervolgens investeert in de verduurzaming van het biermerk. 

‘Het feit dat het een foundation, onderdeel van een stichting is, was voor mij wel een heel belangrijke, ja, beslissingsfactor geweest om hier te werken. […] Om nou elke morgen je bed uit te komen om het beter te doen voor de derde Ferrari van een investeerder, dat is niet zo motiverend.’ - (Cees 't Hart)

Hans van den Broek

initiatiefnemer surfschool & strandtent The Shore

Ondernemer Hans van den Broek is initiatiefnemer van de Scheveningse surfschool & strandtent The Shore. Op zijn 17e kwam Hans voor het eerst naar Scheveningen voor de golven. Elf jaar lang runde hij daar de kleinschalige surfschool Surfles.nl. Maar de surfende ondernemer miste iets op het Scheveningse strand: "een plek waar duurzaamheid, kwalitatief goed eten en persoonlijke aandacht een thema was". Om deze elementen terug te brengen naar het strand, begon hij samen met Geert Verhoeff The Shore.

Duurzaamheid staat hoog in het vaandel bij de ondernemers: zonneboilers, tweedehandse meubels, biologisch eten en transport per fiets. Om te voorkomen dat hun bedrijf als speculatieobject wordt beschouwd, delen de ondernemers het eigenaarschap met stichting Sleipnir. Hun bedrijf is daardoor "van zichzelf", waardoor de ondernemers zich naar eigen zeggen volledig kunnen richten op hun sociale en duurzame missie. 

'de online boekingsmarkt voor hotel-overnachtingen is kapot'

Niels Meijssen

ondernemer

De start-up strateeg Niels Meijssen is initiatiefnemer van Beter Boeken, een eerlijk en onafhankelijk alternatief voor boekingssite Booking.com. Toen Booking.com om overheidssteun vroeg tijdens de coronacrisis, uitte Niels zijn kritiek op het winstgevende bedrijf. Hij plaatste een oproep voor een alternatief, wat tienduizenden likes en reacties ontving, en begon samen met andere ondernemers met de crowdfunding voor de nieuwe boekingssite. 

'De online boekingsmarkt voor hotelovernachtingen is kapot. Op de grote boekingssites worden hotelgasten verleid met onduidelijke aanbiedingen en onder druk gezet met namaakschaarste. Ook hoteleigenaren worden in de greep gehouden door alsmaar hogere commissies. Daarom starten we een crowdfunding om een nieuwe boekingssite te bouwen'. - Niels Meijssen, beterboeken.nl 
verdieping

Het duurzame paradijs is dichterbij dan we denken

Stel je voor: het is 2030 en we leven inmiddels in een wereld zonder schaarste. Energie, vervoer, gezonde voeding: nergens is meer een tekort aan. Een droom? Niet volgens Ruud Koornstra, de nationale energiecommissaris. 

Winst naar de aandeelhouders? Deze vijf grote bedrijven doen het anders

Stel je eens een bedrijfsstructuur voor waarin de winst niet vooral naar de aandeelhouders gaat, maar terugvloeit naar de samenleving. Klinkt als een niche? Deze vijf grote bedrijven doen het al jaren.

Hoe Niels Meijssen de platform-economie wil veranderen

‘Waarom heeft een bedrijf als Booking.com, een bedrijf dat vorig jaar nog 5 miljard winst maakte, 65 miljoen staatssteun van de belastingbetalers nodig?’ Met deze vraag in zijn achterhoofd schreef ondernemer Niels Meijssen een boze post op LinkedIn. Binnen enkele uren werd het bericht duizenden keren geliked en gedeeld. Een reden voor hem om met een alternatief te komen, beterboeken.nl. 

Meepraten over een uitzending?

ga naar een Meet Up!