Grofweg tweederde van Nederland bestaat uit landbouwgrond, en juist dáár staat de biodiversiteit onder druk. Hoe herstellen we dat? We spraken de pionier die burgers vraagt geld te steken in duurzame landbouwgrond.

De biodiversiteit in Nederland staat onder druk. Biodiversiteit is belangrijk voor onze gezondheid en het klimaat. De verscheidenheid van leven in allerlei vormen, zorgt voor gezonde ecosystemen die het leven mogelijk maken. Alle soorten van planten en dieren binnen een ecosysteem zijn van elkaar afhankelijk en houden elkaar in balans. Het verdwijnen van één soort kan een plaag van de ander veroorzaken. Zo zorgt de processierups al jaren voor overlast omdat haar natuurlijke vijanden langzaam verdwijnen.

De gevolgen van biodiversiteitsverlies beperken zich echter niet tot de processierups. Het verdwijnen van insecten, dieren en planten kan leiden tot enorme plagen, droogtes en uiteindelijk het uitsterven van andere soorten tot gevolg hebben. Ook van de mens.

Grofweg tweederde van Nederland bestaat uit landbouwgrond. En juist op het platteland staat de biodiversiteit enorm onder druk. Vele insecten en bodemdieren zijn verdwenen door het gebruik van landbouwgif en kunstmest in de landbouw. Het verwijderen van landschapselementen zoals begroeide erfafscheidingen, bijvoorbeeld houtwallen en hagen, hebben de broedplaatsen van vele diersoorten als vogels en veldmuizen vernietigd. Dit heeft grote schade aangericht. Het biodiversiteitsverlies in Nederland is zelfs het hoogste ter wereld.

In de aflevering ‘Plattelandspioniers’ onderzocht Tegenlicht hoe pioniers op het Nederlandse platteland vormgeven aan een nieuw landbouwmodel waarin duurzaamheid, circulariteit en gemeenschapszin centraal staan.

In dit artikel spreken we een plattelandspionier met zo'n revolutionaire aanpak: Franke Remerie, oud-directeur van de Treintaxi en medeoprichter van de coöperatie Land van Ons. Land van Ons is een burgerinitiatief dat landbouwgrond opkoopt en beschikbaar stelt voor extensieve en duurzame landbouw, zonder kunstmest en gif, zoals voedselbossen en biologische boerenbedrijven. Zo probeert de coöperatie de biodiversiteit in het land te herstellen. Het begin van een revolutie op het platteland?

Landbouwgrond kopen

Met het geld van haar coöperatieleden koopt Land van Ons landbouwgronden op die worden verpacht aan initiatieven die op een biodiversiteitsvriendelijke wijze willen gaan boeren. Aan boeren die geen landbouwgif gebruiken, geen monoculturen zaaien en zich inzetten voor het herstel van de hagen en houtwallen. Op deze manier proberen ze stap-voor-stap het aandeel van de milieuvriendelijke boer op het platteland te vergroten en de biodiversiteit terug te brengen.

Frank Remerie: ‘De intensivering van de landbouw heeft heel veel belangrijke landschapselementen eigenlijk om zeep geholpen. En juist die elementen zijn ondersteunend aan de biodiversiteit in Nederland. We moeten kritisch gaan kijken naar de grootte van percelen en hoe we het leven op de perceelranden weer kunnen terugbrengen met houtwallen en hagen. Hoe creëren we overgangen tussen landbouwpercelen en natuurgebieden? Hoe houden we water beter vast om droogte te voorkomen? Hoe kunnen we door andere teelmethodes de enorme diversiteit aan leven die er mogelijk is, ook mogelijk maken of wéér mogelijk maken?’

© VPRO

Variëteit in gewassen

Het terugbrengen van verloren landschapselementen zoals hagen en houtwallen zijn belangrijk om de biodiversiteit terug te brengen, maar niet genoeg. Voor een duurzaam herstel van de biodiversiteit moeten we óók kijken naar welke gewassen we in Nederland verbouwen en de manier waarop. Remerie zegt daarover: ‘Wat je gelukkig steeds meer ziet is strokenteelt: gewassen veel meer afwisselen in stroken naast elkaar, waardoor er verschillende bloei- en oogstperiodes ontstaan. Zo kunnen verschillende vormen van leven daar op hun eigen manier gebruik van maken, en dat versterkt elkaar dan weer. Dat is een heel andere manier van boeren dan het verbouwen van 50 hectare met één gewas.’

'de gezondheid van onze ecosystemen is belangrijker dan de economie'

Geen kunstmatige scheiding tussen mens en natuur

Welke landbouwmethodes bedrijven de boeren aan wie Land van Ons grond verpacht? ‘Van alles wat,’ vertelt Remerie. ‘Het kan een mix zijn tussen akkerbouw en fruitteelt met boslandbouw en permacultuur-achtige oplossingen.’

Binnen de permacultuur wordt gekeken naar hoe landbouwmethodes in harmonie met het ecosysteem kunnen bestaan en elkaar versterken. Remerie: ‘Ik verwacht dat we in de komende jaren gaan zien wat het meest succesvol is.’

Succes betekent voor Land van Ons overigens geen economisch succes; centraal in de werkwijze van Land van Ons staat ‘welzijn boven welvaart'. De gezondheid van de ecosystemen die het leven mogelijk maken en in stand houden is belangrijker dan economisch gewin. Belangrijk is dat de kunstmatige scheiding tussen mens en natuur wordt doorbroken, vertelt Remerie: ‘De fout van de afgelopen jaren is dat natuurgebieden een soort getto’s zijn geworden voor al het andere leven naast de mens. En in alles wat geen natuurgebied is, daar mag de mens gewoon zijn gang gaan. Maar het is vele malen ingewikkelder. Leven zit overal. Het zit in elke kubieke centimeter water, lucht en grond. Dat leven is ontzettend belangrijk. Daar leven we letterlijk van als mens.’

We kunnen genoeg voedsel verbouwen

Het huidige landbouwmodel is ontstaan vlak na de Tweede Wereldoorlog toen er een grote behoefte was aan het produceren van veel en goedkoop voedsel. De alsmaar groeiende wereldbevolking maakt dat deze noodzaak nog steeds actueel is.

Kan extensieve en duurzame landbouw wel in deze behoefte voorzien? ‘Absoluut’, meent Remerie, die met een simpele rekensom illustreert dat het mogelijk zou moeten zijn om met 22 procent van het wereldwijde landbouwareaal voor de hele wereld voedsel te verbouwen. Remerie: ‘Dan heb je nog 78 procent over om te verbouwen voor kleding, de energie-industrie en een klein beetje veeteelt.’

bestuurders moeten een zak geld beschikbaar stellen voor pioniers

De verandering komt van onderop

Welke rol ligt er voor de politiek in dit dossier; wat moet er gedaan worden om dit probleem op te lossen? De sleutel tot verandering ligt volgens Remerie niet bij de politiek maar bij initiatieven van onderop, zoals Land van Ons. ‘We moeten niet kijken naar de politici. Maar naar al die plattelandspioniers, al die boeren die in Nederland al jarenlang op een goede manier bezig zijn. We moeten kijken naar de problemen waar zij tegenaan lopen, daarvan leren en hen faciliteren om nóg grotere stappen te zetten.' 

'Zij zijn onze voorlopers, zij kunnen ons uit het slop trekken. Niet de politici en alle duizenden rapporten die er de afgelopen veertig jaar over landbouw en duurzaamheid geschreven zijn. In rapporten uit 1995 stond al dat we ingrijpend moesten hervormen om niet in 25 jaar tijd grote droogteproblematiek te krijgen. We zijn nu 25 jaar verder, en kijk eens naar de droogte op veel plekken in Nederland! Er wordt niets met al die rapporten gedaan. De politiek zou eigenlijk gewoon een grote zak geld beschikbaar moeten stellen en pioniers daar hun gang mee moeten laten gaan.'