De komende jaren zullen allesbepalend zijn voor het klimaat. De conferentie in Glasgow had een uitkomst moeten bieden, maar heeft volgens critici daarin gefaald. Wat is hun kritiek?

‘Kleine stapjes zijn een doodvonnis.’ Zo luidde gisterochtend de kop in de nieuwsbrief van Extinction Rebellion. ‘De COP26 begon met mooie woorden over maximaal 1,5 graad. Nu, twee weken later, is dat alles wat er over is: mooie woorden.’ Ook Greta Thunberg is duidelijk: COP26 is een mislukking. Ze noemt het een ‘two-week long celebration of business as usual and blah, blah, blah.’ 

Waarom vinden milieuorganisaties en klimaatactivisten dat de klimaatconferentie mislukt is? Tegenlicht zocht het voor je uit. Hier zijn vijf redenen waarom COP26 ons niet gaat redden.

1. Greenwash & lobby door mensen met macht

‘A global greenwash festival,’ zo noemde Greta Thunberg de klimaatconferentie in haar speech tijdens het protest in Glasgow. Overheden en bedrijven beweren het milieu te beschermen, terwijl ze het blijven beschadigen. Ze maken lege beloftes verpakt in politieke slagzinnen zoals ‘act now!’ of ‘the climate has no borders’. Of ze daadwerkelijk handelen, blijft in het midden. Alles om zo groen mogelijk te ogen, zonder al te groen te hoeven zijn.

Neem bijvoorbeeld de Braziliaanse minister van milieu, Joaquim Alvaro Pereira Leite. Tijdens een speech bij de conferentie noemt hij Brazilië  ‘koploper van de klimaatagenda en marktleider van de voedsellandbouw.’ Het land belooft om in 2030 gestopt te zijn met ontbossen. Maar onder President Bolsonaro is de ontbossing de afgelopen jaren juist toegenomen tot de grootste proporties sinds 2008. Global Forest Watch, een open-source website waar bossen wereldwijd worden bijgehouden, laat zien dat Brazilië sinds 2002 zo’n 26 miljoen hectare regenwoud is verloren door ontbossing. Gaat het land hiermee door tot 2030?

'Overheden en bedrijven beweren het milieu te beschermen, terwijl ze het blijven beschadigen.'

Naast greenwashen speelt ook lobbyen een grote rol bij COP26. BBC News bracht naar buiten hoe landen proberen om een wetenschappelijk rapport over de aanpak van klimaatverandering te veranderen. Saoedi-Arabië, Japan en Australië dringen namelijk bij de Verenigde Naties aan op het afzwakken van de noodzaak om snel af te stappen van fossiele brandstoffen. 

Volgens CNN hebben meer dan honderd bedrijven uit de fossiele industrie bij elkaar meer dan vijfhonderd lobbyisten naar Glasgow gestuurd. Dat zijn meer lobbyisten uit de fossiele industrie, dan uit welk land dan ook. 

2. Zwakke klimaatdoelen die überhaupt niet gehaald worden

Er wordt dus gelobbyd en gegreenwasht. Maar het akkoord dan? Er komen toch ook afspraken uit klimaatconferenties? Denk aan het Akkoord van Parijs of het Kyoto-protocol. 

Het probleem is: om de doelen van Glasgow en Parijs te behalen moet de mondiale broeikasgasuitstoot in 2030 met zo’n 40-50 procent zijn afgenomen. En dat gaan we niet halen. Doorberekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) laten zien dat de gezamenlijke nationale doelen slechts kunnen leiden tot 17% uitstootvermindering. Nog alarmerender: de uitvoering van nationaal beleid blijft ver achter, waardoor de uitstoot waarschijnlijk met slechts vijf procent zal afnemen. 

'De gezamenlijke nationale doelen kunnen slechts leiden tot 17% uitstootvermindering'

Voor de Klimaattop in Glasgow moesten landen hun doelen dan ook aanscherpen en nieuwe doelen indienen. Het verschil tussen de oude en nieuwe doelen bleek acht keer kleiner dan nodig: om de aarde niet verder dan 1,5 graden te laten opwarmen, zou de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met 32 miljard ton omlaag moeten. Zelfs met de nieuwe doelen is dat maar 4 miljard ton. Lang niet genoeg.

Volgens de European Council on Foreign Relations (ECFR) is dit waarom conferenties als COP26 gedoemd zijn te mislukken. Alle afspraken zijn namelijk gebaseerd op de welwillendheid van de landen die meedoen, terwijl veel landen helemaal niet van plan zijn om hun (te lage) doelen te halen. Al helemaal niet als andere landen dat ook niet doen. Volgens de ECFR is er een akkoord nodig dat door internationaal recht gecontroleerd en afgedwongen wordt. Gebeurt dat niet, dan is een klimaatakkoord vooral symbolisch.

3. Doelen gebaseerd op onjuiste data

Het beeld wordt er niet rooskleuriger op. De te lage doelen - die überhaupt niet gehaald worden - zijn ook nog eens gebaseerd op onjuiste data. Dat zit zo:

Uit onderzoek van The Washington Post naar 196 landenrapporten, blijkt dat landen over de hele wereld minder uitstoot rapporteren aan de Verenigde Naties dan dat ze daadwerkelijk uitstoten. Het is een gigantische kloof: van 8,5 miljard tot 13,3 miljard ton aan niet gerapporteerde uitstoot per jaar. 

In 2016 stootte Maleisië bijvoorbeeld 422 miljoen ton aan broeikasgassen uit, waardoor het land bij de top 25 van grootste uitstoters belandde. Het rapport van Maleisië aan de VN? 81 miljoen ton. Het land claimt namelijk dat hun bomen vier keer meer CO2 opnemen dan andere bomen. Onmogelijk, volgens The Washington Post.

Alle doorberekeningen, doelen en plannen zijn gebaseerd op zulke onjuiste, veel te lage cijfers. We staan dus met klimaatverandering voor een veel grotere opgave dan we al dachten.

4. Belangrijke focus: de tipping points

‘We staan op het punt om tipping points te passeren. Grenzen die, eenmaal gepasseerd, onomkeerbare en zichzelf versterkende veranderingen teweeg zullen brengen,’ zegt Sir David Attenborough tijdens de klimaatconferentie. ‘Dan zal alle innovatie, rijkdom en politieke wil in de wereld niet genoeg zijn om onze beschavingen te redden.’

Tipping points zijn momenten waarop veranderingen op sommige plekken in de wereld niet meer te stoppen zijn. Een soort point of no return. Van smeltend ijs, waardoor de zeespiegel dertien meter zou kunnen stijgen, tot aan het afsterven van het regenwoud in de Amazone, waardoor het van CO2-opslag verandert in een CO2-uitstoter. Wat de belangrijkste tipping points zijn, lees je in dit artikel.

'Wanneer we deze omslagpunten bereiken, zetten veranderingen door buiten onze macht.'

Wanneer we deze omslagpunten bereiken, zetten veranderingen door buiten onze macht. Opwarming van de aarde is dan ook geen lineair proces dat sowieso stopt wanneer we in 2050 geen broeikasgassen meer uitstoten. Volgens Attenborough en talloze wetenschappers is het alleen mogelijk om de tipping points niet te bereiken als onze opwarming onder de 1,5℃ blijft.

Hoewel Sir David Attenborough de tipping points benadrukt, staan ze niet centraal in de doelen van COP26. Landen ‘hopen’ het doel van 1,5℃ te halen, maar The Guardian laat zien dat het best mogelijke scenario nu een opwarming van 1,8℃ is, die we alleen behalen als alle maatregelen per direct geïmplementeerd worden. 0,3℃ lijkt een klein verschil. Maar als je de tipping points meerekent, is het verschil gigantisch.

5. De cultuuromslag is nodig, maar ver te zoeken

Kortom: het roer moet om. Maar hoe kan het dat na jaren van alarmerende onderzoeken die ons laten zien welk doemscenario ons te wachten staat, er nog steeds niet gehandeld wordt vanuit de urgentie die nodig is? 

De échte uitdaging de komende jaren ligt in het leren leven met minder. Dat zegt schrijver Amitav Ghosh in 2017 in gesprek met VPRO Tegenlicht. Natuurlijk is de klimaatcrisis vooral een probleem op beleidsniveau, zegt Ghosh, maar fundamenteler is de vraag waarom we dingen blijven willen die onze aarde om zeep helpen. 

Als voorbeeld noemt hij landen als Australië, Abu Dhabi en Koeweit, waar continu groene tuinen worden aangelegd, terwijl daar groot watertekort heerst. ‘Natuurlijk is het probleem een gebrek aan water. Maar het probleem is ook: waarom wil je water gebruiken voor deze dingen?’

Volgens Ghosh moeten we collectief gaan inzien dat de manier hoe wij de aarde gebruiken niet houdbaar is. Iedereens leven moet drastisch op de schop. De fossiele industrie, de liegende en lobbyende regeringen, de grote bedrijven maar ook de burgers zullen aan een cultuuromslag moeten geloven. Alleen dan maken we nog een kans.

Wat we kunnen leren van COP26

Na lang vergaderen werden de tweehonderd landen in Glasgow het eens en ondertekenden The Glasgow Climate Pact. Sharma, de voorzitter van COP26, noemde het akkoord  "imperfect", maar een stap in de goede richting. Eurocommissaris Frans Timmermans noemde het resultaat zelfs "historisch".

Actiegroepen en activisten zijn minder lovend. ‘Zelfs als alle landen hun gestelde doelen halen, is de aarde in 2100 zeker 2,4 graden verhit,’ schrijft Extinction Rebellion. ‘Daar komt bij dat 2,4 graden verhitting nog een optimistische prognose is, het lijkt eerder minimaal 2,7 graden te worden.’ De actiegroep is duidelijk: ‘kom dus bij ons niet aan met ‘elke stap is er een’ of ‘je moet klein beginnen.’ 

Extinction Rebellion roept op tot collectieve actie, eist van overheden dat ze nu doen wat er nodig is en dat ze niet wachten tot 2030. Stoppen met het gebruik van fossiele brandstoffen, de uitstoot van broeikasgassen terugbrengen naar netto nul en eerlijk zijn tegen burgers over de nodige maatregelen. 

Daarbij hoort dat we massaal blijven mobiliseren en protesteren. Want dat demonstraties effect hebben,  werd duidelijk toen Nederland na aanhoudende protesten tóch stopte met het investeren in fossiele brandstoffen.