Hoeveel rampen zijn er nodig voor een cultuuromslag?

De échte uitdaging de komende jaren ligt in het leren leven met minder. Dat zei schrijver Amitav Ghosh in 2017 in gesprek met VPRO Tegenlicht. Een gesprek dat nog steeds zó actueel is, dat we het opnieuw onder de aandacht brengen. Natuurlijk is de klimaatcrisis vooral een probleem op beleidsniveau, zegt Ghosh, maar fundamenteler is de vraag waarom we dingen blijven willen die onze aarde om zeep helpen.

‘Kijk naar plekken als Australië, Arizona, Koeweit of Abu Dhabi,’ illustreert Ghosh. ‘Dat is woestijngebied waar water schaars is. Op die plekken leggen ze groene tuinen aan, en gazonnen die lijken op de Europese. Hun voorvaderen waren al lang blij geweest met een boerderij op die plek, één plantensoort die er wil groeien. Hoe komt het dat ze daar nu tuinen aanleggen? Natuurlijk is het probleem een gebrek aan water. Maar het probleem is ook: waarom wil je water gebruiken voor deze dingen?’

'een rampenfilm, maar dan in het echt'

Schrijver Amitav Ghosh

Hoeveel rampen nog?

De vraag is wat er voor nodig is om een cultuurverandering plaats te laten vinden. Als de pandemie een test was om wakker te worden, dan zijn we in ieder geval gezakt. Ijverig werden vervuilende bedrijven, van KLM tot Tata Steel, zonder duurzame voorwaarden overeind gehouden.

‘Ik verwacht dat het tot 2025 duurt voordat we op het niveau van 2019 zitten, zei Schiphol-directeur Dick Benschop daarover tegen tegen minister Hoekstra in de VPRO Tegenlicht aflevering ‘Never waste a good crisis’. Net zo ijverig gaan we deze zomer gewoon weer op vliegvakantie. Het bestuur van Shell moest door een rechter gedwongen worden om de energietransitie te versnellen.

Gaan we na een tweede pandemie wél om?

Doos van Pandora

In Nederland weten we al jaren dat massa-extinctie een reële mogelijkheid is. Gebieden zoals Bangladesh, Nederland en Miami verdwijnen sowieso door zeespiegelstijging. Hitte, droogte en luchtverontreiniging zorgen en gaan zorgen voor grote voedseltekorten en sterftegolven. Migratiestromen en oorlogen zullen daardoor ook toenemen in schaal. Kortom, de apocalyps zoals we die kennen uit Hollywood-blockbusters, maar dan in het echt.

Maar inmiddels weten we ook wat het betekent als een acute ramp Nederland bereikt. De kans op een nieuwe pandemie is groot. Vanwege ontbossing en onze omgang met dieren. Maar ook directer vanwege klimaatopwarming. Talloze oude virussen en bacteriën, waaronder de Spaanse Griep en de Pest, maar ook prehistorische ziektes waartegen de mens geen enkele weerstand heeft opgebouwd, schuilen in de immer bevroren grond van Siberië en Alaska. In Siberië is het momenteel 25 graden warmer dan normaal in deze tijd van het jaar. Gaan we wel overstag als een tweede pandemie de wereld overspoelt?

Ghosh in 2017: ‘We zeggen dat mensen vanzelf wel wakker worden zodra de rampen zich aandienen. Maar die rampen op enorme schaal zijn al lang begonnen. Zoals die van orkaan Harvey of orkaan Maria (2017, red.). Als het dan al niet gebeurt, wanneer dan wel?’