Tongentaal, megakerken en bakken met geld. In het globale Zuiden maken gevestigde religies plaats voor een kerk die financiële voorspoed belooft in een wereld gedomineerd door kapitaal. Maak kennis met de snelst groeiende religie ter wereld: de pinksterbeweging.

In Abuja, Nigeria, staat de grootste kerk ter wereld. De zogeheten ‘Glory Dome’, opgeleverd in 2018, is een reusachtige arena waarin honderdduizend mensen wekelijks naar de preken van Dr. Paul Enenche kunnen luisteren. De sessies van de 54-jarige predikant bereiken via de kerk en livestreams op social media wekelijks massa’s mensen over de hele wereld. 

Enenche leest voor uit de Bijbel, predikt, maakt grapjes, zingt liedjes begeleid door een band, en geneest zieke mensen die hij uit het publiek naar voren roept. Een dove vrouw laat hij weer horen door hard in haar oren te schreeuwen. Een andere vrouw laat hij haar nekkraag afzetten, en zowaar kan ze haar hoofd weer bewegen. Huilend stort ze zich ter aarde, waarna omstanders haar opvangen en bedekken. Als ze weer opstaat bedankt ze god en Jezus. ‘Zeg maar tegen de arts dat een spirituele dokter je heeft genezen,’ zegt Enenche.

 

 

Beelden uit de livestream van Dr. Paul Enenche
Vrijdag 22 april 2022

Even verderop, in dezelfde stad, staat de op twee na grootste kerk ter wereld: ‘Champions Royal Assembly’, waar 80 duizend mensen in kunnen. Maar binnenkort moeten deze twee een positie opschuiven. Want in Port Hartcourt, aan de kust van Nigeria, wordt een nog grotere megakerk gebouwd: in de ‘Hand of God Cathedral’ zullen 120 duizend mensen passen.

Overigens niet meegeteld in de lijst van grootste evangelische kerkauditoriums - omdat het niet volledig overdekt is - is ‘Redemption Town’ in de Nigeriaanse hoofdstad Lagos. Een drie kilometer lang auditorium langs de snelweg waar een miljoen mensen in passen, gebouwd door de Redeemed Christian Church of God (RCCG).

Deze megakerken zijn stuk voor stuk gebouwd in de afgelopen tien jaar. Ze zijn stuk voor stuk enorm. En ze hebben nog iets met elkaar gemeen: het zijn stuk voor stuk Pinkstergemeenten.

Wereldwijd welvaartsevangelie

De pinksterbeweging, of pentecostalisme, is de snelst groeiende religie ter wereld. Het begon rond 1900 met een kleine kerk in Los Angeles. Inmiddels is naar schatting een kwart van de twee miljard christenen wereldwijd een aanhanger van een pinksterkerk of charismatische beweging (een variant van het pentecostalisme), terwijl dat in 1980 nog zes procent was.

Dat het de Islam inhaalt wat betreft de groeisnelheid, heeft te maken met de manier waarop de religie zich verspreidt. Waar Islam de toename van het aantal gelovigen voornamelijk te danken heeft aan de hoge geboorteaantallen in islamitische landen, dankt de Pinkstergemeente haar groei aan het aantal mensen (die vaak al Christelijk zijn) dat zich laat bekeren. Elke dag worden 35 duizend mensen gedoopt met de Heilige Geest.

De Heilige Geest speelt een belangrijke rol in het dagelijks leven van pinkstergemeenschappen: hij biedt gelovigen gezondheid en welvaart (‘health and wealth’). Tijdens massabijeenkomsten die vaak ook online worden gestreamd spreken predikanten in ‘tongentaal’, voeren ze bovennatuurlijke genezingen uit, drijven ze de duivel uit mensen en beloven ze materiële en financiële voorspoed. Mits je genoeg doneert: sommige pinksterkerken vragen mensen om tot tien procent van hun inkomen af te staan. 

De Australische premier Scott Morrison is een notoire aanhanger. De Braziliaanse president Jair Bolsonaro wordt gesteund in zijn campagne de kerk. Maar de grootste verspreiding vindt al jaren plaats in Sub-Saharaans Afrika. 

De pinkstergemeente (of pentecostalisme) is een stroming binnen het evangelisch christendom, wat weer een stroming is binnen het orthodox-protestants christendom. Het is nauw verwant aan het ‘charismatisch christendom,’ wat refereert naar charismen: gaven of giften.

In 1906 richtte de Amerikaan William Seymour zijn eigen kerk op in Los Angeles omdat hij vanwege zijn kleur niet welkom was in de Protestantse kerk. Als leerling van de predikant Charles Fox Parham was Seymour onder de indruk geraakt van christelijke glossolalie, oftewel ‘tongentaal. Daarbij begint iemand plotseling in een onbekende taal te spreken, omdat diegene bezeten zou zijn door de Heilige Geest. In het Nieuwe Testament overkwam dit de apostelen van Jezus op de dag van Pinksteren, waarmee ze werden ‘gedoopt’.

Deze ‘doop met de Heilige Geest’ staat centraal in de Pinkstergemeente. Je bent pas een echte christen als je op deze manier bezeten bent geweest. Aanhangers geloven dat ze na die doop zelf in staat zijn anderen te helen via aanraking of gebed, profetische voorspellingen te doen, direct te communiceren met god door visioenen, en mensen via glossolalie om te dopen. 

In de kerk van Seymour begonnen meer en meer mensen tongentaal te spreken. Het werd een populaire ontmoetingsplek voor mensen met allerlei verschillende achtergronden. Door de inherente behoefte om anderen te bekeren, verspreidde de pinksterbeweging zich snel naar andere landen en continenten. In 1907 stond de eerste pinksterkerk in Nederland. Maar het kwam ook snel in Zuid-Afrika, Zuid-Amerika, China, Indonesië, Ghana, Nigeria en de Cariben. Via de gebedsgenezing kon de pinksterkerk zich er snel verspreiden.

In 2017 telde Afrika over het gehele continent meer dan 225 miljoen aanhangers van een charismatische of pinksterbeweging. Dat is bijna twintig procent van de totale bevolking van het hele continent. Maar ook in landen als Brazilië, Zuid-Korea en India schieten omvangrijke pinksterkerken als paddestoelen uit de grond.

In goede gezondheid

De pinkstergemeente heeft niet één centraal instituut, zoals de katholieke kerk. Er is geen traject dat je moet volgen om priester of predikant te worden: iedereen kan de wereld rondgaan en de gospel van de pinksterkerk prediken. Dat moet ook, volgens de gelovigen, want het einde der tijden komt eraan.

Daarom duiden theologen het ook liever als ‘beweging’ aan dan als religie. De kerken omarmen nieuwe technologieën en informele communicatie. Ze voeren populaire muziek op, delen preken op social media en hebben websites met grote donatieknoppen. Maar qua gedachtegoed zijn pinkstergemeenschappen nog altijd conservatief en fundamentalistisch. Homoseksualiteit, drugs en echtscheidingen zijn vaak verboden. De Bijbel heeft altijd gelijk en staat boven de wetenschap en geneeskunde.

Dat is een probleem in gemeenschappen waarin veel mensen die besmet zijn met HIV/AIDS geen goede toegang hebben tot gezondheidszorg. De RCCG in Nigeria - die van die drie kilometer lange kerk - creëert actief een moreel stigma rondom het virus. Het zou het resultaat zijn van een verdorven moraal, en van persoonlijke zonden. Ook tijdens de coronapandemie gingen de kerken gewoon door met hun massabijeenkomsten.

naar de kerk gaan is goedkoper dan naar het ziekenhuis

Toch zoeken besmette mensen juist hun toevlucht bij dezelfde kerk, omdat de predikanten hen zogenaamd kunnen genezen. Dat is niet heel gek. De meeste Nigerianen hebben geen zorgverzekering en moeten zorgkosten uit eigen zak betalen. De staat voorziet amper tot geen sociaal vangnet. Tegelijkertijd heeft een reeks economische, politieke en veiligheidscrises het land in een van de meest instabiele periodes sinds de jaren 70’ gebracht. 

In het welvaartsevangelie van het pentecostalisme is voorspoed ieders individuele verdienste. Wie een goede christen is, wordt vanzelf gezegend met een goed salaris, een goede gezondheid en nieuwe spullen. De afdracht van een tiende van je inkomen is daarmee voor veel gelovigen een vanzelfsprekende investering. Bovendien: naar de kerk gaan is goedkoper dan naar het ziekenhuis.

Pinksterpolitiek

En daar heeft de kerk profijt van. De RCCG is inmiddels een machtig conglomeraat dat opereert als een bedrijf, winst maakt als een bedrijf, en zich uitbreidt als een bedrijf door land op te kopen en door te verkopen. Het is zo machtig, dat het voor Nigeriaanse politici belangrijk is om een wit voetje bij de kerk te halen door enorme donaties te doen. Soms slepen ze zelfs fysiek met zware zakken geld door de kerk.

Ook in Australië nemen de zorgen toe over de invloed van deze religie op hun president, tevens het hoofd van de Liberal Party. Tijdens de desastreuze natuurbranden in 2019 claimde Morrison dat er geen directe link was met broeikasgassen, en dat Australië prima zijn emissies kon blijven verhogen. Trots hield hij een stukje kool in zijn hand.

voor premier Morisson zijn kolen een gift van god

In de pinkstergemeente zijn dan ook weinig klimaatactivisten te bekennen. Volgens de leer van divine providence ligt het lot van de wereld volledig in Gods handen. Als aanhanger van de pinkstergemeente gelooft Morrison in de krachten van Satan, het bestaan van wonderen en de verwachte terugkeer van Jezus Christus.

Geheel volgens de lijnen van het welvaartstheologie beschouwt Morrison kolen als een gift van god om de mens van welvaart te voorzien. Bovendien legitimeert het welvaartsevangelie het afbouwen van de verzorgingsstaat: een goede christen wordt door god beloond. Daar is geen staat voor nodig. 

Een parallelle staat

De pinksterbeweging is niet alleen een handige aanvulling op het wereldwijd laissez-faire kapitalisme, maar ook een logisch gevolg ervan. Tegelijkertijd is het precies de plek waar degenen die onder dat systeem lijden, hun toevlucht zoeken.

Het Amerikaanse Pew research center verwacht dat het aantal aanhangers van de pinksterkerk de komende jaren nog verder gaat toenemen, tot het er in 2050 een miljard zijn. Het zwaartepunt van het wereldwijde christendom zal van het noorden en westen verschuiven naar het zuiden.

In de ruïnes van ingestorte economieën, oorlogen, ziektes, klimaatrampen, en de uitwassen van westers kapitalistisch-imperialisme, vormt de pinksterbeweging een parallelle staat waarin de wonderen de wereld nog niet uit zijn.