'Dit is de eeuw van Azië, en daar moet het Westen zich maar aan aanpassen'
Het economisch zwaartepunt van de wereld verschuift naar het oosten. Hoe zal de wereld eruitzien als Amerika en Europa niet meer de dienst uitmaken?
In gesprek met Kishore Mahbubani | September 2008 en februari 2009
Als het aan Kishore Mahbubani (1948) ligt, wordt de 21ste eeuw de 'eeuw van Azië.' De oud-voorzitter van de VN Veiligheidsraad is geboren en getogen in Singapore, waarvan hij lang als diplomaat heeft gewerkt. Vanuit zijn ervaring schreef hij meerdere boeken over de geopolitieke relaties tussen het Westen en Azië. Tegenwoordig is hij verbonden aan de Lee Kuan Yew School of Public Policy.
Tegenlicht interviewde Mahbubani onder andere voor de uitzendingen De eeuw van Azië (2008), Singapore Inc. (2009) en De wereldkaart volgens China (2022). Dit gesprek, opgenomen in 2008 en 2009, gaat over zijn boek The New Asian Hemisphere: The Irresistible Shift of Global Power to the East (2008), waarin hij een nieuwe wereldorde voorspelt.
U ziet een verschuiving van de wereldmacht naar het Oosten?
In zekere zin keren we terug naar de historische norm. Vanaf het jaar 1 tot het jaar 1820 zijn China en India de twee grootste wereldeconomieën geweest. Pas de afgelopen tweehonderd jaar hebben eerst Europa en daarna Amerika de wereldgeschiedenis gedomineerd. Nu staan we aan de vooravond van een nieuw tijdperk. In het jaar 2050 zal China de grootste economie zijn, gevolgd door respectievelijk India, de VS en Japan.
Waar staat Europa in die ontwikkeling?
Het vermogen van het Westen om de wereld te domineren loopt ten einde. Het probleem waar de wereld voor staat, is dat er een natuurlijke psychologische tegenzin bestaat om de macht op te geven als je die al zo lang hebt. Zo hebben we nog altijd een regel die bepaalt dat het hoofd van het IMF een Europeaan moet zijn. En om het hoofd te worden van de Wereldbank moet je Amerikaan zijn.
Dat is werkelijk absurd. Dit zijn ’s werelds machtigste economische instellingen, waar 3,5 miljard Aziaten niet voor in aanmerking komen. Ook al hebben ze de snelst groeiende economieën en de grootste voorraad buitenlandse reserves, en ook al worden er daar meer mensen doctor in de economie dan waar ook. Toch komt niet één Aziaat in aanmerking. Het feit dat zoiets absurds maar kan doorgaan is het bewijs van de Westerse tegenzin om de werelddominantie op te geven.
Verbaast het u dat de westerse machten hun dominante rol niet willen opgeven?
Nou ja, na 33 jaar in de diplomatie ben ik een keiharde realist wat het begrijpen van de aard van macht aangaat, dus ik weet dat op korte termijn de weerstand enorm zal zijn. Tegelijk zie ik als analist ook de gevolgen van die weerstand tegen verandering.
Laat ik je een voorbeeld geven van wat er gebeurt als het denken niet verandert: Irak. In 2003 meenden sommigen van de intelligentste mensen, afkomstig van de beste opleidingen aan Harvard en Yale, dat een leger van 160 duizend christelijke soldaten bij een landing op islamitisch grondgebied begroet zou worden met rozenblaadjes die naar hun westerse militaire laarzen gegooid zouden worden.
Hoe kun je zo weinig besef hebben van alle veranderingen in de wereld? Dat is een perfect voorbeeld van hoe het misloopt als je een nieuw historisch tijdperk betreedt met een oude manier van denken. Daarom spreek ik me heel sterk uit en zeg ik: word wakker! De wereld is veranderd. Het is heel gevaarlijk om de enorme, groeiende woede te negeren onder 1,2 miljard moslims, die elke dag de dubbele moraal van het Westen zien.
'Het Westerse denken - dat van oudsher zo open is - sluit zich steeds verder af voor ideeën van buitenaf'
Als je als westerse denkers alleen onderling in dialoog bent, hoor je niet wat de overgrote meerderheid van de wereld zegt. En dat is gevaarlijk.
Tijdens mijn studie Europese filosofie heb ik altijd meegekregen dat je moet openstaan en andere mogelijkheden moet overwegen. Maar ik maak me grote zorgen dat het westerse denken, dat van oudsher altijd het meest open ter wereld is geweest, langzamerhand gesloten wordt op een moment dat het zich juist nog meer zou moeten openen.
Het kan geen alternatieve ontwikkelingsmodellen bedenken, het heeft maar één model. Als je in dat model zit, heb je gelijk. Als je buiten dat model staat, heb je het mis. Die zwart-witwereld is verleden tijd; we leven nu in een wereld met veel grijstinten. Europa en Amerika moeten dit begrijpen en zich aanpassen.
Hoe zou u het nieuwe culturele zelfvertrouwen omschrijven dat je in Azië aantreft?
Cultureel zelfvertrouwen is niet iets wat je van buitenaf kunt opleggen; dat moet van binnenuit komen. Je moet in jezelf geloven.
Neem bijvoorbeeld India, waar mijn voorouders vandaan kwamen. Als ik op de geschiedenis van India terugkijk, sta ik er versteld van dat nog maar honderd jaar geleden 300 miljoen voorouders van mij zich lieten besturen door 100 duizend Engelsen. Waarom onderwierpen de Indiërs zich zo gemakkelijk aan de Britse koloniale heerschappij? Een van de redenen was dat ze geen cultureel zelfvertrouwen hadden.
Honderd jaar later zijn jonge Indiërs de meest optimistische mensen ter wereld. Ze geloven dat de toekomst van hen is, en dat ze net zo goed zijn als ieder ander. Indiërs hebben namelijk beseft dat ze op elke economische activiteit net zo goed kunnen presteren als het Westen.
'In het Westen verliest men het vertrouwen in de vrije markt, terwijl het vertrouwen van Aziaten juist toeneemt'
Tot nu toe zijn het altijd de Verenigde Staten en de Europese Unie geweest die de deugden van de vrijemarkteconomie hebben gepredikt aan de rest van de wereld. Ik herinner me nog dat ontwikkelingslanden – zoals bijvoorbeeld India – zeiden: nee, als we onze economie openstellen, worden we geplunderd door machtige westerse en multinationale ondernemingen.
Dat is tegenwoordig helemaal anders. De grootste gelovigen in de vrijemarkteconomie bevinden zich tegenwoordig in Aziatische samenlevingen, omdat ze geloven dat ze op een gelijk speelveld kunnen concurreren en kunnen winnen. Tegelijkertijd blijven de Verenigde Staten en de Europese Unie het open internationale handelsregime beschermen. Maar de onvrede onder hun bevolking groeit.
In de VS hoor je mensen praten over de gevaren dat Amerikanen hun baan verliezen aan Indiërs, en ik weet zeker dat eenzelfde soort angst bij de Europese bevolking leeft. Dat is een enorme verschuiving. In het Westen, dat vroeger een groot voorstander en verdediger van de vrijemarkteconomie was, verliest de bevolking het vertrouwen, op hetzelfde moment dat het vertrouwen van Aziaten toeneemt. Daarom moeten we veranderen en ons aanpassen aan deze nieuwe wereld.
Wat verklaart de opkomst van de Aziatische economieën, en hoe is deze tot stand gekomen?
Als je bedenkt dat China en India achttien eeuwen lang de twee grootste economieën ter wereld hadden, is het een groot historisch raadsel waarom het tweehonderd jaar heeft geduurd voordat ze weer succesvol waren.
Het goede nieuws is dat steeds meer Aziatische staten weten wat hun te doen staat, namelijk de zeven pijlers van de westerse wijsheid toepassen. Dat is wat ik noem: de mars naar de moderniteit. Het is begonnen bij Japan en toen doorgegaan met de Vier Tijgers: Zuid-Korea, Taiwan, Hongkong en Singapore. Vervolgens naar Zuidoost-Azië. Vanuit Zuidoost-Azië ging het naar China. En toen ging het vanuit China naar India. En vanuit India staat deze mars naar de moderniteit op het punt de islamitische wereld en West-Azië binnen te gaan. Dat is geweldig. Moderniserende islamstaten zijn goed voor de mondiale stabiliteit én voor het Westen.
U zegt dat deze economieën floreren omdat ze ‘de zeven pijlers van de westerse wijsheid' toepassen. Wat zijn dat voor pijlers?
Die pijlers slaan eigenlijk op de verschillende redenen dat het Westen zo lang de wereld kon domineren. De meest voor de hand liggende pijler is de vrijemarkteconomie. In 1980 was ik voor het eerst van mijn leven in China. China stond nog maar aan het begin van de hervormingen. Ik ging in Beijing naar een kapper die geweldig kon knippen, maar hij deed er wel een uur over. Toen hij klaar was, zei ik: ‘Dank u wel, maar waarom doet u er zo lang over?’ Hij zei: ‘Of ik nou vijf mensen knip, tien of twintig, ik krijg evenveel betaald, dus waarom zou ik me haasten?’
Indertijd was er nog sprake van de 'ijzeren rijstkom'. De Chinese economie groeide niet. Dat veranderde allemaal zodra China die kom kapotsloeg en prikkels van de vrije markt toeliet. China heeft al dertig jaar de snelst groeiende economie van de wereld, alleen door de vrijemarkteconomie toe te passen. Het heeft de meeste inwoners van de wereld: 1,3 miljard mensen. Dat het de snelst groeiende economie van de wereld heeft is net zo onnatuurlijk als dat de dikste jongen van de klas de 100 meter sprint wint. Zo krachtig is de vrijemarkteconomie.
De tweede reden waarom het Westen de wereld kon domineren was omdat het altijd superieur was op het vlak van wetenschap en technologie. Maar als je nu naar Amerikaanse universiteiten kijkt, dan hebben de meeste promovendi Aziatische namen. Dat is een andere pijler van westerse wijsheid die de Aziaten hebben overgenomen.
'Dat China de snelst groeiende economie ter wereld heeft is net zo onnatuurlijk als dat de dikste jongen van de klas de 100 meter sprint wint'
De derde pijler is meritocratie. Om dat uit te leggen gebruik ik Brazilië als voorbeeld. Waarom is Brazilië wél altijd een voetbalgrootmacht, maar op economisch gebied een middelgrote macht? De eenvoudige reden is dat Brazilianen bij de zoektocht naar voetbaltalent naar de hoogste, de midden- én de laagste klasse gaan. Zelfs naar de sloppenwijken en mensen onder aan de samenleving.
In mijn boek vertel ik het verhaal van een kind dat werd geboren in een kaste van 'onaanraakbaren'. In India was geboorte eeuwenlang je lot. Als je als onaanraakbare werd geboren, leefde je als onaanraakbare en stierf je als onaanraakbare. Maar bij deze jongen liep het anders. Als onaanraakbare geboren ging hij naar school, waar hij apart van zijn klasgenoten moest zitten en ook niet met hen kon eten omdat hij onaanraakbaar was. Maar hij deed het goed tijdens de examens. Hij kreeg beurzen, ging naar Columbia University, promoveerde in de economie, en nu is hij de hoofdeconoom van de Reserve Bank of India: Narendra Jadhav.
De simpelste verklaring voor de huidige opkomst van Azië is dat Azië de grootste voorraad aan intellectueel vermogen van de wereld heeft, maar ook de grootste niet-aangesproken voorraad aan intellectueel vermogen. En nu wordt die voorraad wél aangesproken. Dat voedt die enorme groei in Azië. Dat hebben de Aziaten ook van het Westen geleerd: dat er in alle lagen van de bevolking talent zit.
Wat me van uw boek verbaasde is dat een pijler ontbreekt, die ik wel verwacht had. Democratie. Waarom?
Ik heb bewust democratie niet genoemd, omdat de Aziaten de les hebben geleerd dat de kritieke factor in ontwikkeling noch democratie is noch het ontbreken daarvan. Een niet-democratische samenleving kan succes hebben, zoals China, en een niet-democratische samenleving kan falen, zoals Noord-Korea. Een democratie kan succes hebben, zoals India, en een democratie kan falen, zoals de Filipijnen.
De kritieke factor voor ontwikkeling is niet democratie of het ontbreken daarvan. De kritieke factor is goed bestuur. Daar moeten de Aziatische landen zich op richten. Daarom zeg ik dat ze de zeven pijlers van de westerse wijsheid moeten toepassen.
Ik leg trouwens ook de nadruk op de rechtsstaat. Als de rechtsstaat voor een veilige omgeving kan zorgen, met name een veilige omgeving voor eigendom en intellectueel eigendom, dan is dat heel gunstig voor groei en ontwikkeling. Dus als je moet kiezen tussen democratie en rechtsstaat, dan zeg ik: kies voor de rechtsstaat. Ontwikkel eerst je samenleving, dan komt die democratie er later ook wel.
De kritieke factor voor ontwikkeling is niet democratie of het ontbreken daarvan. De kritieke factor is goed bestuur
U heeft het zelfs over ‘verafgoding’ van de democratie?
Inderdaad. Ik geloof, en daar hamer ik op, dat op de lange termijn alle samenlevingen democratisch moeten worden. Er is geen andere eindbestemming. Over die bestemming bestaat geen twijfel, wel over de weg ernaartoe.
Begrijpt u dat mensen in het Westen bang zijn dat hun levensstandaard achteruitgaat?
Ja, dat begrijp ik, en ik denk dat die angst terecht is. Er komen zulke grote veranderingen aan dat ze zich zullen moeten aanpassen.
Het is een Europese econoom geweest, Joseph Schumpeter, die zei dat het kapitalisme leidt tot creatieve destructie. Toen bijvoorbeeld de auto werd uitgevonden en de massaproductie daarvan begon in Amerika, was dat de doodsteek voor de rijtuigindustrie.
Naarmate meer economieën kapitalistisch worden, komt er steeds meer creatieve destructie. Het spreekt vanzelf dat sommige Europese economieën die concurrerend waren dat niet kunnen blijven. De boodschap die wij in Singapore onze bevolking meegeven is dat je je leven lang moet blijven leren. En jezelf aanpassen.
Het is eigenlijk hardvochtig om je arbeiders niet voor te bereiden op die concurrentie. Je laat ze in de waan dat ze hun leven lang hetzelfde werk kunnen blijven doen. Maar dat kan niet meer in de wereld van morgen. Dus ik begrijp die zorgen en die angsten. Maar als die ertoe leiden dat Europa en Amerika zich protectionistisch opstellen, is dat op den duur slecht voor ons allemaal. De grote les die we hebben geleerd is dat protectionisme niet werkt. Vrijemarkteconomieën wel, dus daar moeten we naartoe blijven werken. En we moeten ons blijven aanpassen.
'Het is eigenlijk hardvochtig om je arbeiders in de waan te laten dat ze hun leven lang hetzelfde werk kunnen blijven doen'
Kunnen we terechtkomen in een wereld die wordt gekenmerkt door zogenaamd onvrij kapitalisme?
Het korte antwoord is: nee. Naarmate samenlevingen groeien, zich ontwikkelen en succes hebben, groeit de middenklasse, en geen enkele middenklasse wil in een onvrije samenleving leven. Vergeet niet dat nieuwe technologieën voor openheid en transparantie zorgen. Het is heel moeilijk om je bevolking in een donkere doos te houden. Het is verbazingwekkend hoeveel toegang tot informatie je tegenwoordig hebt, alleen al met een mobiele telefoon. En het continent met verreweg de grootste toename in het aantal gebruikers van mobiele telefoons is Azië. Daar worden honderden miljoenen nieuwe mobiele telefoons verspreid. Dat maakt de mogelijkheid ongedaan dat samenlevingen onvrij worden.
Wat moet het Westen volgens u doen?
Allereerst zijn manier van denken veranderen. Wat je een westers publiek het moeilijkst aan het verstand kunt brengen is dat het westerse denken de luiken heeft gesloten. Dat men vastzit in één enkel cultureel hokje en daarom de andere culturele hokjes niet ziet die opbloeien. Mijn belangrijkste boodschap is daarom: zet je culturele luiken open en zie in dat de eenentwintigste eeuw enorm zal verschillen van de negentiende en de twintigste eeuw. Jullie denken dat de rest van de wereld zich moet aanpassen, maar het is het westerse denken dat moet veranderen!