Overkomt Slobodan Milosevics regime met de huidige NAVO-bombardement en niet iets heel vergelijkbaar is? Jaren achtereen heeft Milosevic bombrieven naar zijn buren gestuurd, naar Albanië, Kroatië en Slovenië. Hij zette alles rondom Servië in brand. Zijn laatste brief is uiteindelijk naar hem teruggekeerd. Laten we hopen dat de NAVO-interventie ertoe leidt, dat Milosevic de politieke sukkel van dit jaar wordt.
Er schuilt een zekere poëtische gerechtigheid in, dat het Westen uiteindelijk in Kosovo heeft ingegrepen, want laten we niet vergeten: daar is de opkomst van Slobodan Milosevic begonnen. De pijl treft hem die hem had afgeschoten, toen hij het spook van de etnische hartstochten had opgewekt. De ineenstorting van Joegoslavië begon niet toen de Sloveense 'afscheiding' een domino-effect opliep (eerst Kroatië,toen Bosnië, toen Macedonië), maar al met Milosevics grondwetsherziening van1987, die Kosovo en Vojvodina van hun autonomie beroofde. Vanaf dat moment leefde Joegoslavië alleen omdat het nog niet had gemerkt dat het al dood was.
Het is gemakkelijk het bombarderen van Joegoslavië door de NAVO als eerste interventie in een volledig soeverein land te prijzen. Geeft het geen voldoening om te zien dat de NAVO-troepen niet vanwege een of ander economisch belang ingrijpen,maar uitsluitend omdat een land de mensenrechten van andere etnische groepen op gruwelijke wijze schendt? Is het niet de enige hoop in onze tijd, dat een internationaal erkende macht garandeert dat alle landen minimale ethische standaarden respecteren? Toch is de situatie complexer, en dat blijkt al uit de manier waarop de NAVO zelf haar interventie rechtvaardigt: de vermelding van de schending van mensenrechten gaat steeds gepaard met een vage verwijzing naar 'strategische belangen'.
De NAVO als beschermer van de mensenrechten, dat is slechts één van de twee verhalen die men over het bombarderen van Joegoslavië kan vertellen. Het andere verhaal gaat over de veelgeroemde nieuwe ethische wereldpolitiek, die de schending van nationale soevereiniteit toelaat om de mensenrechten te beschermen. Een eerste indruk van die andere kant krijgt men, door in het oog te houden hoe de westerse media een lokale 'krijgsheer' tot personificatie van het kwaad stileren. Of het nu om Saddam Hussein of Milosevic gaat, steeds gaat het om 'de gemeenschap van beschaafde landen tegen ...'. Maar op welk criterium berust dit onderscheid? Waarom zou men de Albanezen in Servië beschermen, maar niet de Palestijnen in Israël, de Koerden in Turkije et cetera? Hier raken we natuurlijk in de schimmige wereld van het internationale kapitaal verzeild.
In zijn zojuist verschenen boek Censored 1999 onthult Carl Jensen, dat het bestbewaarde geheim van 1998 een half-clandestiene overeenkomst was met de titel Multilateral agreement on investiment (MAI). Het hoofddoel van MAI is de buitenlandse belangen van multinationale ondernemingen te beschermen. De overeenkomst zal de soevereiniteit van naties ondermijnen, omdat zij grote ondernemingen vrijwel dezelfde macht verleent als de landen waai zij gevestigd zijn. Regelingen zullen niet meer in staat zijn de eigen bedrijven betel te behandelen dan de buitenlandse ondernemingen. Deze concerns kunnen soevereine staten aanklagen, als deze hen ondraaglijk lijkende ecologische of andere maatregelen opleggen.
Renato Ruggerrio, de directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO),bejubelt dit project als 'het fundament voor een nieuwe mondiale economie', terwijl het vrijwel zonder enige aandacht van de media tot stand is gekomen. Dit is dus precies de keerzijde van de nieuwe mondiale moraliteit, die door sommige neoliberale filosofen geroemd is als het begin van een nieuw tijdperk, waarin de internationale gemeenschap staten zelfs op hun eigen grondgebied kan verhinderen misdrijven tegen de mensenrechten te begaan.
Ook deze andere geschiedenis heeft zijn onheilspellende militaire kant. De laatste Amerikaanse interventies luidden een nieuwe etappe in de militaire geschiedenis in van veldslagen waarin de agressor min of meer gedwongen is geen slachtoffers in de eigen gelederen te laten vallen. Is het contrapunt daarvan niet de vrijwel surreële oorlogsverslaggeving van CNN? De Golfoorlog werd niet slechts van Amerikaanse kant als televisiegebeurtenis gepresenteerd; de Irakezen zelf hebben hem ook zo behandeld. Overdag was Bagdad een normale stad vol mensen, alsof de oorlog en de bommen irreële nachtmerrieachtige spoken waren, die slechts 's nachts opdoken.
Herinneren we ons de laatste Amerikaanse aanval op Irak tijdens de Golfoorlog:geen foto's, geen reportages, alleen geruchten dat tanks, door bulldozers beschermd,de Irakese loopgraven overrompelden en duizenden soldaten in aarde en zand begroeven. Wat daar plaatsvond, was in haar louter mechanische efficiëntie zo wreed,dat beelden de openbare mening zo negatief zouden beïnvloed hebben dat er een volledige censuur uitgevaardigd zou wonden, een black-out. Hier komen de twee aspecten bij elkaar: de nieuwe waarneming van de oorlog als een technologische gebeurtenis die achter de monitoren van radars en computers plaatsvindt, en de extreemfysieke wreedheid die voor de blik van de media onverdraaglijk is. Wanneer Jean Baudrillard zegt dat de Golfoorlog niet heeft plaatsgevonden, dan kan men deze uitspraak zo interpreteren, dat de traumatische beelden die voor de realiteit van de oorlog staan volledig gecensureerd werden.
Hoe kunnen wij deze twee verhalen integreren zonder onrecht te doen aan hun bijzondere waarheid? Hier hebben we van doen met een politieke illustratie van de beroemde tekening waar men het hoofd van een haas of eend ziet, al naar gelang het perspectief van waaruit men kijkt. Wanneer we de actuele situatie op een bepaalde manier bekijken, zien wij de internationale statengemeenschap die een nationalistische,neocommunistische leider die etnische zuiveringen doorvoert, minimale standaarden van mensenrechten oplegt. Wanneer wij het perspectief veranderen, zien wij hoe de NAVO, de bewapende arm van een nieuwe kapitalistische wereldorde, de belangen van het kapitaal doordrijft, en wel in de vorm van een walgelijke travestie waarbij zij poseert als belangeloos beschermheer van mensenrechten die een soevereinland aanvalt.
Echter, wat zou het geval zijn wanneer men zich zou onttrekken aan deze dubbele afpersing (wanneer men tegen de NAVO-aanval is, is men voor Milosevics protofascistisch regime, en wanneer men tegen Milosevic is, ondersteunt men de nieuwe kapitalistische wereldorde)? Wat zou het geval zijn, wanneer de tegenstelling van de verlichte internationale interventie tegen etnische fundamentalisten aan de ene kanten het heroïsche verzet tegen de nieuwe wereldorde aan de andere kant niet deugt? Wat, wanneer een fenomeen als Milosevics regime niet tegengesteld is aan de nieuwe wereldorde, maar haar symptoom, het toneel waar haar verborgen waarheid aan het licht komt? Een van de Amerikaanse onderhandelaars zei onlangs: 'Milosevic is niet een deel van het probleem, maar het probleem zelf.' Ja, maar was dat dan niet vanaf het begin duidelijk? Waarom zouden de westerse machten anders zo lang hebben geaarzeld om te interveniëren, Milosevic zo lang hebben gesteund, hem tot stabiliteitsfactor in een crisisgebied gestileerd en de ogen gesloten hebben voor duidelijke voorbeelden van Servische agressie?
Wanneer het Westen Milosevic bestrijdt, bestrijdt het niet zijn vijand, maar een van de laatste opponenten tegen de liberaal-democratische nieuwe wereldorde. Het besnijdt veeleer zijn eigen creatie, een monster dat is voortgekomen uit de compromissen en inconsistenties van de westerse politiek. In de laatste tien jaar heeft het Westen tegenover de Balkan een Hamlet-achtig dralen aan de dag gelegd. En het bombarderen draagt alle trekken van Hamlets ultieme moorddadige gevoelsuitbarsting,die een hoeveelheid onnodige doden tot gevolg heeft (niet alleen de koning,zijn eigenlijk doel, maai ook zijn moedei, Laettes en Hamlet zelf...), omdat Hamlet te laat handelt. En ook het Westen betaalt met deze interventie de prijs voor al die jaren van dralen.
Een ding is zeker, het bombarderen van Joegoslavië door de NAVO zal de geopolitieke coördinaten van de wereld veranderen. Het ongeschreven pact van een vreedzame coëxistentie is opgezegd. De eerste interventie van de nieuwe wereldpolitiek,die zich het recht aanmatigt soevereine staten voor hun fouten te bestraffen, signaleert echter tegelijkertijd reeds het einde van de nieuwe orde, want het is direct duidelijk geworden, dat de universaliteit van de mensenrechten als legitimatie fout is,dat betekent dat achtei de keuze van bepaalde doelen bepaald politieke belangen schuilgaan. Het bombardement betekent tegelijkertijd het einde van elke serieuze tol van de Verenigde Naties en de Veiligheidsraad. Het is de NAVO die alle touwtjes in handen houdt. Bovendien wend een stilzwijgend pact met Rusland verbroken:Rusland werd officieel nog als supermacht behandeld, maar is nu openlijk vernederd. Uiteindelijk zal het logische gevolg van de nieuwe situatie het opnieuw opkomen van antiwesterse tendensen zijn, met als treurige consequentie dat criminele figuren als Milosevic worden gezien als helden die tegen de nieuwe wereldorde gestreden hebben.
De les luidt dus, dat er geen keus is tussen een nieuwe wereldorde en neoracistische nationalisten, het gaat om twee kanten van dezelfde medaille. De nieuwe wereldorde brengt zelfde monsters voort die zij bestrijdt. Daarom missen de protesten van de communistische partijen overal in Europa hun doel. De weg om de kapitalistische wereldorde te bestrijden, loopt niet via de ondersteuning van lokale fascisten.
In plaats daarvan moet men de enige vraag stellen die tegenwoordig nog relevant is: hoe kan men transnationale politieke instituties oplichten die sterk genoeg zijn om weerstand te bieden aan de onbeperkte heerschappij van het kapitaal, en die politiek zichtbaar maken dat de fundamentalistische weerstand tegen de nieuwe wereldorde van Milosevic, Le Pen en extreem rechts in heel Europa deel van deze heerschappij is?
Vertaling: René Gabriels en Ido de Haan (verschenen in Krisis Tijdschrift voor actuele filosofie)