Uitvindingen van de overheid

Wie: Amerika
Wanneer: 1957

Na de lancering van kleine, Russische satelliet Sputnik in 1957 ontdekten wetenschappers aan het MIT dat de radiosignalen toenemen als de satelliet dichterbij komt en afnemen als deze verder weg is. Dat basisprincipe werd gebruikt om de positie van objecten op aarde te bepalen aan de hand van hun afstand tot de satellieten. In eerste instantie ingezet voor de Amerikaanse marine genaamd TRANSIT met zes satellieten, maar uiteindelijk uitgegroeid tot het Global Positioning System (GPS) met 31 satellieten.

Het systeem kon ontstaan door financiering van het Amerikaanse leger, gemotiveerd door de Koude Oorlog, en heet officieel NAVigation Satellite Time And Ranging (NAVSTAR). Nadat de Russen in 1983 een Koreaans vliegtuig neerschoten, mocht GPS door private, commerciële luchtvaart ingezet worden om navigatie en veiligheid in het luchtruim te verbeteren. Inmiddels wordt GPS voor veel verschillende doelen ingezet, zoals routeplanners, klimaatstudie en schatzoekerspel geocaching.

Wie: Amerika
Wanneer: rond 1960

Het verhaal over het ontstaan van internet is het beroemdste voorbeeld van een uitvinding door een overheid. De grondslag van dit wereldwijde computernetwerk is ARPANet, een communicatienetwerk gebouwd door ARPA, inmiddels DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency). Deze dienst van het Amerikaanse leger speelde ook een rol bij de ontwikkeling van GPS en kunstmatige intelligentie. Internet werd ontwikkeld omdat het leger in de jaren '60 behoefte had aan een communicatiesysteem dat minder gevoelig was voor aanvallen dan telefonie. Door computers aan elkaar te linken ontstond de basis voor "het internet", een term die pas in 1974 werd gebruikt door Vinton Cerf en zijn manager Bob Kahn.

Wie: Konrad Adenauer (Duitsland)
Wanneer: 1916

Vegetarische producten nemen in populariteit toe. Niet alleen onder vegetariërs, maar in steeds meer lagen van de bevolking is een vleesloze maaltijd algemeen geaccepteerd. Je zou verwachten dat dit idee afkomstig is uit diervriendelijke, alternatieve kringen, maar niets is minder waar. De eerste vegetarische slager was Konrad Adenauer, de eerste bondskanselier van West-Duitsland. Hij maakte al sojaworst voordat het hip was.

Ten tijde van de Eerste Wereldoorlog was voedsel schaars, met name vlees. Konrad Adenauer was destijds nog burgemeester van Keulen en zag in dit probleem een uitdaging. Het combineren van soja, bloem, gerst en rijst leidde in 1916 tot de geboorte van de Kölner Wurst. Het noodgedwongen vleesalternatief bleek echter weinig populair onder de lokale bevolking, voornamelijk doordat de worst weinig smaak had. Bedrijven als Quorn wisten later met succes een markt te vinden voor vleesvervangende producten.

Wie: Johan van Veen (Nederland)
Wanneer: vanaf 1954

Het grootste waterbouwkundige project van Rijkswaterstaat mag niet ontbreken wanneer we het hebben over innovatie door de overheid. Johan van Veen was vanaf 1929 in dienst als waterstaatkundig ingenieur voor Rijkswaterstaat. Vanaf 1937 waarschuwde hij meerdere malen voor de te lage dijken in het zuidwesten van Nederland. Dit deed Van Veen in publicaties onder het pseudoniem "dr. Cassandra", zodat hij vrijuit kon spreken zonder dat zijn functie bij de overheid in het geding kwam.

Nadat een rapport van de stormvloedcommissie uit 1940 beaamde dat de dijken inderdaad te laag waren, werkte Van Veen aan plannen om Zuid-Hollandse eilanden te verbinden met dammen. Twee dagen voor de watersnoodramp van 1953 werd er nog een onderzoek van hem gepubliceerd waarin hij voorstelt om de tussenwateren af te sluiten. Maar pas wanneer het kalf verdronken is, sluit men de tussenwateren. Na de ramp wordt de Deltacommissie ingesteld, met Van Veen als secretaris. Door de bouw van de Deltawerken werd de Nederlandse kustlijn met ongeveer zevenhonderd kilometer verkort.

Wie: Hans Lippershey (Nederland)
Wanneer: 1608

De uitvinding van de verrekijker hangt nauw samen met die van de telescoop. In beide gevallen zijn er meerdere personen die beweren de grondlegger van deze uitvinding te zijn. Dat de Nederlandse brillenmaker en lenzenslijper van Duitse komaf, Hans Lippershey een rol heeft gespeeld, is duidelijk. Door zijn gedocumenteerde patentaanvraag uit 1608 weten we ook dat de Nederlandse overheid een rol speelde bij de uitvinding van een verrekijker voor twee ogen.

De aanvraag voor het patent van Lippershey was voor een monoculaire, een verrekijker voor één oog. Binnen een paar dagen na de aanvraag mocht hij een demonstratie geven bij de Staten-Generaal waar onder andere prins Maurits een succesvolle proef deed met het apparaat. Het militaire nut van de verrekijker was snel duidelijk, maar wel deden de aanwezigen het verzoek voor een verrekijker die geschikt is voor twee ogen. Lippershey presenteerde deze op 15 december 1608 en ontving daarvoor 900 florijnen. De verrekijker is geboren.

Het verzoek voor het patent van Lippershey wordt afgewezen. Het instrument blijkt zo makkelijk te maken dat binnen de kortste keren meerdere mensen een verrekijker hebben ontwikkeld. Jacob Metius uit Alkmaar beweerde al twee jaar een degelijk apparaat te hebben en stadsgenoot Sacharias Jansen stelde dat hij de verrekijker heeft bedacht. Door alle aanwezige diplomaten en hoge militairen tijdens de demonstratie bij de Staten-Generaal gaat het nieuws ook snel door Europa en in mei 1609 maakt de Italiaan Galileo Galilei een sterk verbeterde versie.

Wie: Willem Einthoven (Nederland)
Wanneer: 19e eeuw

Eind negentiende eeuw was het bekend dat de hartslag kleine elektrische stromen veroorzaakt, maar een instrument om deze te registreren was er nog niet. Willem Einthoven, verbonden aan het Leids Physiologisch Laboratorium, ontwikkelde hiervoor zijn eigen meetinstrument bestaande uit een kwartsdraad en twee sterke elektromagneten. Door gebruik te maken van een microscoop om de uitslag van de draad te vergroten kon deze worden afgedrukt op fotopapier.

Het electrocardiogram was een revolutionaire uitvinding die het hart van menig arts sneller deed kloppen. Nog steeds wordt dit principe dagelijks gebruikt in de medische wereld, waar het beter bekend staat onder de term 'hartfilmpje'. Einthoven werd hiervoor in 1924 onderscheiden met de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde.

Wie: Venetië (Italië)
Wanneer: 1556

De uitvinding van de krant is lastig terug te brengen tot een specifieke plek in de geschiedenis, want het hangt erg af van de gekozen definitie. In het oude Rome werden mededelingen van de regeringen op publieke plekken opgehangen als nieuwsbulletins. In China werden ook al handgeschreven mededelingen op zijde verspreid vanuit de regering. In 1556 publiceert de regering van Venetië handgeschreven nieuwsvellen, genaamd avvisi.

Om nieuws te kunnen delen met andere steden werd deze maandelijkse publicatie Notizie Scritte verspreid met politiek, militair en economisch nieuws. De uitgave kostte één gazetta, een klein muntje. Het formaat en de periodieke verschijning van de Notizie Scritte had grote invloed op de krant zoals we die nu (nog) kennen. Na de uitvinding van de drukpers nam de krant een grote vlucht met vroege exemplaren in Duitsland en in Nederland. Eén van de oudste kranten is de 'Courante uyt Italien, Duytslandt, &c'.

Wie: E.A. Johnson (Engeland)
Wanneer: 1968

Het touchscreen is in eerste instantie ontwikkeld voor de verkeersleiding van vliegvelden en bedacht door E.A. Johnson. Hij werkte voor de Engelse overheidsdienst Royal Radar Establishment toen hij in 1968 een artikel schreef over de toepasbaarheid van aanraaktechnologie. Op basis van zijn artikel maakten twee ingenieurs van CERN, een onderzoeksorganisatie van Europese overheden, het eerste aanraakscherm dat in 1973 in gebruik werd genomen.

In 1975 was het George Samuel Hurst die een ander type aanraakscherm bedacht, terwijl hij werkte voor het Oak Ridge National Laboratory. Dit laboratorium is onderdeel van het Amerikaanse ministerie van energie. Hurst zag meer mogelijkheden voor het touchscreen en begon al snel het bedrijf Elographics. Tot slot is een optisch touchscreen bedacht door onderzoekers van de Universiteit van Illinois. Een dergelijk scherm werd door Hewlett-Packard in 1983 verwerkt in de HP-150, de eerste thuiscomputer met touchscreen.

Wie: Amerika
Wanneer: 1920

Net als de sojaworst is ook het maandverband gedurende de Eerste Wereldoorlog bedacht. Vanuit het Amerikaanse Leger en het Rode Kruis was er grote behoefte aan een materiaal om verband van te maken. Het papierbedrijf Kimberly-Clark kwam met de oplossing: cellucotton, een dun, absorberend materiaal gemaakt van zaagsel. In 1920 kwam ditzelfde bedrijf met de eerste verschijningsvorm van maandverband. De inspiratie voor dit idee kwam van Franse zusters, die cellucotton in de Eerste Wereldoorlog gebruikten voor hun persoonlijke hygiëne.

Het aan de vrouw brengen van hun nieuwe product viel Kimberly-Clark niet makkelijk. Vrouwen hadden voorheen altijd andere gewoontes gehad om met menstruatie om te gaan, en het  veranderen hiervan ging moeizaam. Dit had er mee te maken dat het onderwerp taboe was, waardoor adverteren in magazines vrijwel onmogelijk was. Als advertenties überhaupt werden geaccepteerd, dan was de omschrijving van het product zo vaag verwoord dat de boodschap niet goed overkwam. Langzaam maar zeker nam dit taboe af en werd maandverband algemeen geaccepteerd.

Wie: Joseph-Ignace Guillotin (Frankrijk)
Wanneer: 1792

Niet alle vindingen van de overheid zijn even prettig en heel veel wapens zijn oorspronkelijk voor nationale legers bedacht en ontwikkeld. Een bekend voorbeeld is de guillotine, een apparaat om mensen zo humaan en pijnloos mogelijk te executeren. Hoewel voorlopers van de guillotine in Engeland (Halifax Gibbet) en Italië (Mannaia) werden gebruikt, is het apparaat door de Fransen geperfectioneerd en op grote schaal gebruikt.

Joseph-Ignace Guillotin pleitte in 1789 voor de Franse Nationale Vergadering (Assemblée nationale) voor een hervorming van de doodstraf. Hoewel de arts en politicus zelf tegen de doodstraf was, is het apparaat uiteindelijk toch naar hem vernoemd. Uiteindelijk bouwde chirurg Antoine Louis in opdracht van het Franse parlement de executiemachine met hulp van pianomaker Tobias Schmidt. De karakteristieke schuine vorm van de bijl zou op suggestie van koning Lodewijk XVI zijn gebeurd, die later zelf slachtoffer van de guillotine werd.

In 1792 werd het apparaat voor het eerst gebruikt tijdens een terechtstelling. In totaal zijn er tienduizenden mensen tijdens de Franse Revolutie onder de guillotine gestorven, alleen in Parijs al 40.000. Nederlander Marinus van der Lubbe werd ook met het apparaat onthoofd. De laatste executie met de guillotine was in 1977 in Marseille met de onthoofding van Hamida Djandoubi.