Hoe staat het nu met ISDS?

De productietijd van een aflevering van VPRO Tegenlicht varieert van minimaal zes tot aan soms twintig weken. Graag wilden wij ons TTIP/ISDS-onderzoek de wereld insturen vlak vóór de grote Europa-brede anti-TIPP demonstratie, zaterdag 10 oktober. Vanwege vakantieweken in juli en augustus diende het leeuwendeel van de opnames dus plaats te vinden in april, mei en juni. Wat is er in de maanden na de opnames gebeurd omtrent ISDS?

Op 24 augustus was er een Pakhuis de Zwijger-avond met Ronald Roosdorp, de hoogste TTIP-onderhandelaar op het ministerie van Buitenlandse Zaken. Opmerkelijk aan het verhaal van de 'directeur internationale marktordening en handelspolitiek' was dat blijkbaar in de eerste tien onderhandelingsrondes tot nu toe helemaal nog niet over ISDS is gesproken.

Sinds begin jaren negentig -ingegeven door het NAFTA-verdrag van 1992 en de toen startende onderhandelingen over de euro- wordt al gesproken over een vrijhandelszone tussen de VS en de EU. Dat het ISDS mechanisme tot nu nog niet besproken werd, zegt eigenlijk genoeg: in onderhandelingen wacht je immers met de meest heikele punten tot het allerlaatst.

Overigens meldde Roosdorp ook (op een vraag uit de zaal naar 'waarom is er zo weinig transparantie?') dat de geheimhouding van de tussenstand van de onderhandelingstekst een uitdrukkelijke eis is van de Amerikanen. Niet echt een geruststellende constatering. 

Wanneer vindt dan die volgende, de elfde, onderhandelingsronde plaats? Dat is rond 20 oktober. In de herfstvakantie spreken Amerikaanse en Europese onderhandelaars opnieuw met elkaar. Van die gesprekken hangt af of de verdragtekst al in 2016 áf komt of dat het later wordt.

Een select gezelschap van wel vijftien journalisten (uit de 28 betrokken EU landen) mag op 13 en 14 oktober in Brussel bij de Europese Commissie door het Directoraat-generaal van Handel worden bijgepraat over "the TTIP negotiations state-of play". Leuke woordkeus, dat laatste. In de week erna vindt de elfde onderhandelingsronde plaats, onder leiding van EU-Commissaris van Handel, de Zweedse liberale politica Cecilia Malmström. 

Mevrouw Malmström zit ondertussen niet stil. Gezien de onrust over TTIP en dan met name de ISDS-clausule onder de bevolkingen en in het Europarlement is zij aan de slag gegaan. Al sinds april/mei wordt er gewerkt aan een 'Europese variant' van het ISDS-systeem. Dat is er nu inmiddels als voorstel en het is ook al doorgekeurd door de Europese Commissie.

Het voorziet in meer transparantie over geschillen en meer invloed van parlement en nationale staten op benoemingen van arbiters. Alleen: het voorstel voor zo'n meer 'Europees' geschillenbeslechtingsmechanisme, het Investment Court Systeem (ICS) genaamd, moet nu nog worden goedgekeurd door de lidstaten, door het Europarlement en vooral door de Amerikanen met wie wordt onderhandeld. 

Die Amerikanen, met wie we uiteindelijk toch dat eventuele vrijhandelshuwelijk aangaan, zien het voorstel voor een Investment Court System helemaal niet zitten. In de Wall Street Journal (inloggen om te kunnen lezen - red.) reageert de Amerikaanse Kamer van Koophandel met een duidelijke 'No way!'.

Handelsminister Lilianne Ploumen lijkt, nadat ze zich in 2014 nog door ISDS-lobbyist Nikos Lavranos (PDF-bestand) liet adviseren, nu ook iets wijzer. Na twee Kamerbrieven afgelopen zomer gaat het overleg met onze hoofdonderhandelaar weer door. Op woensdag 7 oktober is er een vergadering met de vaste Kamercommissie Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking ('BuHaOs') waarin de volgende onderhandelingsronde wordt voorbesproken.

Tot slot: ook de voorstanders van ISDS laten zich niet onbetuigd. In een recent rapport stellen zij vast dat het allemaal wel meevalt met de baten van ISDS-claims en dat procederen veel duurder is dan altijd werd gedacht. Horen we hier een echo van Lavranos' woorden in de aflevering? 

De kwestie van de investeringsgeschillen zal nog wel een hele tijd twee kanten blijven houden. In 2017 weten we hopelijk méér. De ene extreme uitkomst is dat TTIP helemaal niet doorgaat (zoals ook ACTA in Frankrijk uiteindelijk is tegengehouden en afgeblazen). De andere is dat CETA (EU-Canada) en TTIP al in 2016 worden geratificeerd. Maar meest waarschijnlijk is dat de onderhandelingen nog wat langer gaan duren dan politici ons nu willen doen geloven.