In 2007 ging VPRO Tegenlicht op bezoek bij Kalam Nawaem, de populaire talkshow die de Arabische wereld op z'n kop zette. Maar toen kwam de revolutie én social media. De Arabische wereld veranderde. En de show veranderde mee.

Maak kennis met de populairste talkshow van de Arabische wereld: Kalam Nawaem, oftewel 'zoete praat'. Miljoenen huishoudens zitten sinds 2002 gekluisterd aan de buis te luisteren hoe vier vrouwen praten over masturbatie of seks voor het huwelijk. Geen taboe wordt door de talkshow van het commerciële Middle East Broadcasting Center (MBC) geschuwd. De gesprekken brengen privé-onderwerpen in de publieke sfeer, maar durven ook steeds de gevestigde orde te bekritiseren. De talkshow was onderdeel van de zogenaamde 'satellietrevolutie,' waarbij honderden televisiezenders, zoals als Al Jazeera en MBC, sinds eind jaren negentig via satelliet tv overal in de Arabische regio te bekijken waren. 

Tien jaar geleden maakte regisseur Bregtje van der Haak de aflevering Satellite Queens (2007) over Kalam Nawaem. De talkshow werd toen gepresenteerd door vier vrouwen, afkomstig uit alle hoeken van de Arabische wereld. 'Ik vond het heel bijzonder dat het programma koos voor verschillende vrouwelijke stemmen om over een regio met meer dan 200 miljoen Arabieren te praten,' blikt Van der Haak terug. 

In dit fragment uit Satellite Queens stellen de vier vrouwen zich voor:

Van de vier presentatrices die aan de wieg stonden van het programma is er nog maar eentje over: de Saoedische Muna Abu Sulayman. De Egyptische Fawzia Salama is inmiddels overleden aan kanker. 'Veel kijkers missen haar echt. Zij was de intellectuele moederfiguur van het programma,' vertelt Van der Haak. De Libanese Rania Barghout was klaar met de televisie en begon The Palace, een nachtclub en opleiding voor jong talent in podiumkunsten in Beiroet, Libanon. Farah Bseiso zag geen toekomst meer voor zichzelf in het Midden-Oosten en verhuisde met haar kinderen naar Los Angeles. 

Sinds kort presenteert Muna Abu Sulayman samen met de Koeweitse Nadia Ahmad uit Koeweit de show. De twee verschillen veel van elkaar. Waar Muna wat conservatiever is en altijd gesluierd in beeld verschijnt, zoekt de ongehuwde en ongesluierde Nadia af en toe spontaan de grenzen op:

van tv naar instagram

Tien jaar geleden lag de focus van het programma op het bespreekbaar maken van taboe-onderwerpen in de huiskamer. 'Het doel was dat mensen na het kijken met elkaar zouden doorspreken en dat daardoor langzaam de meningen zouden verschuiven en meer mogelijk zou worden,' vertelt Van der Haak. 'Dat is voor een groot deel gebeurd. De invloed van de talkshow is heel groot geweest.' Maar de gouden dagen van televisie zijn inmiddels voorbij. Het programma is door de komst van social media veranderd.

Van der Haak legt hier uit waarom:

Muna gebruikt haar faam en grote bereik op social media om hoopvolle berichten over de regio te verspreiden, dwars tegen alle ellende in. En met 1,2 miljoen volgers op Facebook, 400.000 op Twitter, 100.000 op Instagram en 50.000 op Snapchat komt haar boodschap vaak aan. ‘In 2011 dachten we dat verandering mogelijk was, snel en efficiënt. Maar toen begon de nachtmerrie: Islamitische Staat. Bewust heb ik ervoor gekozen niets over deze ellende te berichten. Ik besloot dat het over hoop moest gaan. Door goed nieuws te verspreiden, verspreid ik ook optimisme,’ vertelt ze in de aflevering Terug naar de Satellite Queens (2017).'

'ik ben de koningin van mijn paleis'

De Arabische wereld is in tien jaar tijd veel veranderd. En Kalam Nawaem veranderde mee. De Arabische Lente liep uit op een teleurstelling en sindsdien laaien de conflicten in de regio op. De burgeroorlog in Syrië, de instabiliteit van Irak en Islamitische Staat die in dit machtsvacuüm springt hebben geleid tot grote vluchtelingenstromen in de regio.

De talkshow is daarom de laatste tijd wat meer op entertainment gericht, zegt regisseur Bregtje van der Haak in een interview met de VPRO Gids. De reactie van de Libanese presentatrice Rania Barghout is in dit opzicht tekenend.  Zij was vanaf het eerste uur bij de show betrokken, maar heeft het nu ‘helemaal gehad met de politiek.’ Daarom heeft ze zich uit de show teruggetrokken en runt ze tegenwoordig een theater en nachtclub in Libanon. ‘Het is een escapisme, want ik heb het helemaal gehad. Dus ik heb een wereld gecreëerd voor mezelf waarin ik leef en die wereld heet het paleis. Ik ben de koningin van mijn paleis.’

Het programma blijft zoeken naar een balans tussen entertainment en verdieping. Muna vertelt dat die twee prima samengaan: 'Je moet het publiek geven wat het wil. Maar ik ben ook aan mijzelf verplicht ervoor te zorgen dat mijn wereld er beter van wordt. En dat kan ik niet alleen door vermaak te bieden. Er moet ook intellectuele inhoud zijn: de vraag stellen wat een goed leven is in 2017, in 2020 of 2030. Waar gaan we heen?'

op naar de toekomst

Hoe gaat het verder met Kalam Nawaem en de Arabische wereld? 'Misschien keer ik over tien jaar terug om een vervolg te maken,' mijmert Van der Haak. 'Grappig, want dan zijn die vrouwen natuurlijk ook een stuk ouder.' Over de toekomst van de Arabische wereld is ze hoopvol. 'Gek genoeg maakte het mijn ontmoeting met Muna en Nadia mij heel optimistisch. Zeventig procent van de inwoners van Saudi-Arabië is jonger dan 25. Die jonge generatie gaat alles veranderen. Dat zien we niet in onze politieke verslaggeving over het Midden-Oosten, die alleen maar gaat over mannen van een zekere leeftijd. Maar de jongeren hebben de toekomst. En die laten zich niet tegenhouden.' Voor die toekomst kijken ze niet meer naar Europa, zegt presentatrice Nadia in de aflevering: 'De Arabier van de toekomst is de jonge, goed opgeleide academicus. Degenen die in hun regio willen blijven. Ze zullen niet meer naar de VS of Europa kijken en willen niet weg, maar de wereld hier juist verbeteren.'