Argos

Journalisten onder de tap door nieuwe sleepwet

Over twee weken stemt de Tweede Kamer over een nieuwe wet voor de geheime diensten. Het gaat om een wijziging van de zogenoemde ‘sleepwet’, waar Nederland in 2018 tegen stemde tijdens een referendum. Een van de redenen voor deze nieuwe wet is de ‘snelheid en wendbaarheid’ die nodig is om bijvoorbeeld Russische en Chinese hackers het hoofd te bieden, zeggen de diensten.

Door: Reinier Tromp

Als de geheime diensten bijvoorbeeld toestemming hebben om een Chinese hacker te volgen, en die hackt jouw kabelbodem, dan willen de diensten zonder externe toestemming óók jouw kabelbodem kunnen hacken of tappen. En stel dat de Chinese hacker naar een apparaat van je collega springt, dan wil de geheime diensten kunnen meespringen. Daarbij krijgen ze dus toegang tot alle informatie die op jouw apparaat en die van je collega staat.

‘Ach, ik heb toch niets te verbergen voor de geheime diensten’, zou je kunnen denken. Maar wat als het om een apparaat van een journalist, arts of advocaat gaat? Durft een journalist bijvoorbeeld nog wel riskante onderwerpen op te pakken als de kans bestaat dat de inlichtingendiensten legaal je laptop hacken en kunnen meekijken? Wat betekent deze inperking van de bronbescherming voor hun werk?

We praten erover met cybersecurity expert, voormalig medewerker en toezichthouder op de geheime diensten Bert Hubert. En met Thomas Bruning, algemeen secretaris van de Nederlandse Vereniging van Journalisten.

Zaterdag 30 september, 14 uur, NPO Radio 1

Abonneer je op Argos-podcast

De wekelijkse radio-uitzending van Argos is ook te beluisteren als podcast via ►Spotify ►ApplePodcasts ►Stitcher ►RSS-feed. Meer weten? Klik hier.

Lees hier het wederhoor van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de reactie van Bits of Freedom

reacties op de uitzending

De stelling dat er servers van journalisten bijgeschreven mogen worden is onjuist. De Tijdelijke wet gaat over buitenland onderzoek, namelijk naar landen met een offensief cyberprogramma.  De Tijdelijke wet verandert helemaal niets aan de waarborgen en het regime bij inzet van bevoegdheden op advocaten en journalisten. De waarborgen van de Wiv 2017 bij de inzet van bevoegdheden op advocaten en journalisten blijven van kracht. Onderzoek naar journalisten en advocaten door de diensten was dus al mogelijk als dat noodzakelijk is, maar hiervoor geldt een bijzonder streng regime voor. Er wordt maximaal voor vier weken toestemming gegeven voor inzet van bijzondere bevoegdheden door de rechtbank Den Haag, in plaats van de reguliere drie maanden. Als blijkt dat een target verspringt naar een andere server, dan moet de AIVD deze handeling van het target eerst zien alvorens over te kunnen gaan tot een bijschrijving. Deze bijschrijving dient intern gemotiveerd te worden en is voorzien van een interne toets. Er is dus sprake van een intern weegmoment. Als de AIVD in dit weegmoment ziet dat er sprake is van een server van een journalist of een advocaat dan zal de AIVD altijd toestemming moeten vragen aan de rechtbank Den Haag. Ziet de AIVD dit pas later dan wordt de inzet ofwel stopgezet en de opbrengst vernietigd ofwel bevroren zodat de AIVD toestemming kan vragen voor de inzet aan de rechtbank Den Haag.

Voor de interne check die doorlopen moet worden indien men een apparaat wil hacken is de procedure nu (onder de Wiv 2017) en straks (onder de tijdelijke wet) precies hetzelfde: een inlichtingenofficier doet het verzoek aan zijn teamhoofd. Die beoordeelt het verzoek en in geval van een positieve beoordeling legt hij het voor aan zijn unithoofd. Het unithoofd maakt ook weer een eigenstandige afweging en legt het vervolgens voor aan de afdeling juridische zaken. Ook daar wordt weer gewogen, waarna het aan de DG AIVD wordt voorgelegd. Vervolgens – na zijn beoordeling – gaat het naar de minister (die ook weer het voorstel beoordeelt). En dan wordt het voorgelegd aan de TIB. De doorlooptijd hiervoor is ongeveer twee weken.

Dan het bijschrijven. Indien de hacker een ander apparaat huurt, koopt of exclusief in gebruik neemt, én indien dezelfde proportionaliteit/subsidiairiteit/gerichtheid van toepassing is, dan valt het binnen de reeds verleende toestemming van de minister en het oordeel van de TIB. Dit bijschrijven gaat dan via inlichtingenofficier naar teamhoofd en dan naar unithoofd. Dit kan binnen enkele minuten tot een uur, maar je moet zeker weten dat je wel binnen de TIB-toestemming blijft.

Indien de hacker doorspringt naar een server die hij niet exclusief gebruikt, dan geldt momenteel onder de Wiv 2017 dezelfde procedure als bij aanvang van een hack. Dat wil dus zeggen dat je die gehele keten opnieuw moet doorlopen, en ongeveer twee weken bezig bent. Als de tijdelijke wet wordt aangenomen en er kan worden bijgeschreven, dan verloopt de procedure via inlichtingenofficier, teamhoofd, unithoofd, dus binnen enkele minuten tot een uur. Het is wel goed om je te realiseren dat bij de tijdelijke wet de CTIVD een melding krijgt als er wordt bijgeschreven en hier realtime op toeziet en in kan grijpen (= operatie staken, gegevens vernietigen).

Bij de totstandkoming van de Wiv 2017 werden er duidelijke zorgen geuit over de bronbescherming van journalisten in de context van de uitbreiding van bevoegdheden van de geheime diensten, zoals de hackbevoegdheid. Daar is nu geregeld dat wanneer de bronbescherming op het spel staat, voordat een journalist gehackt mag worden er toestemming moet worden gekregen van de Rechtbank Den Haag. 

In deze nieuwe wet wordt nu om redenen van snelheid een constructie geïntroduceerd waardoor de geheime diensten apparaten kunnen hacken die door iemand in gebruik zijn, maar ook gebruikt worden door een hackersgroep. Het zou dus kunnen zijn dat er een actor het apparaat van een journalist hackt en gebruikt. Dan zou de geheime dienst dus ook dat apparaat mogen hacken met alleen maar interne toestemming. Bits of Freedom maakt zich zorgen dat met de nieuwe regels de bronbescherming, en daarmee het belangrijke werk van journalisten, op het spel komt te staan.

sprekers

Bert Hubert

Voormaling TIB-toezichthouder en oud medewerker AIVD

Thomas Bruning

Algemeen secretaris van de NVJ

Reinier Tromp

Onderzoeksjournalist Argos

achtergrond

Journalistenvakbond: nieuwe inlichtingenwet ondermijnt werk journalisten

De Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NVJ) maakt zich zorgen dat inlichtingendiensten binnenkort toegang krijgen tot informatie van journalisten, waaronder informatie over hun bronnen. Dat zegt bestuurslid Thomas Bruning vandaag in het onderzoeksprogramma Argos (HUMAN/VPRO).

Komt er een sleepwet 2.0?

De inlichtingendiensten gaan niet ongericht hele wijken afluisteren, er wordt alleen heel gericht getapt. En er komt een extra strenge toezichthouder, de TIB. Die moet alle operaties van de geheime diensten vooraf goedkeuren. Dit waren toezeggingen die de regering in 2018 deed, toen de meerderheid van de kiezers in een raadgevend referendum 'Nee' zei tegen de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV), de zogenoemde sleepwet. De regering zei toen: we doen het toch, maar er komen extra waarborgen om de privacy van de burgers niet onnodig te schenden.

Hoe moet het verder met de sleepnetwet?

De Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV) geeft de AIVD en de MIVD bevoegdheden om grote hoeveelheden data van internetverkeer en telefooncommunicatie te tappen. Dit ondanks het raadgevend referendum, waarbij de meerderheid van de stemmers de ‘sleepnetwet’ afwees. Als tegenwicht tegen de nieuwe bevoegdheden werd het toezicht op de diensten verscherpt en kwam er - naast de bestaande Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) - een tweede toezichthouder: de TIB, de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden.

Inlichtingendiensten controleren, hoe doe je dat?

Hij werd vlak na de onthullingen van Snowden voorzitter van de CTIVD en kreeg daarna de ‘Sleepwet’ voor de kiezen. Nu neemt Harm Brouwer afscheid. In een interview met Argos blikt de toezichthouder op de inlichtingendiensten terug op een roerige periode. ‘De impact van de nieuwe inlichtingenwet is door iedereen enorm onderschat.’