Crisis in de vakbond van Justitie

Het bestuur van Justitievakbond Juvox ligt intern onder vuur. Er is onvrede over de manier waarop het hoofdbestuur opereert en hoe wordt omgegaan met geld van de leden. De kascommissie heeft vragen over de financiën en declaraties en wil een onafhankelijk accountantsonderzoek. Spanningen tussen Juvox-voorzitter Marcel Smit en andere ambtenarenbonden zijn bovendien zo hoog opgelopen dat deze Juvox de wacht hebben aangezegd.

Juvox heeft zo’n drieduizend leden en is daarmee een flinke partij binnen justitie. De bond is ontstaan uit een fusie tussen de gevangenisbond BPSAG en justitievakbond BARI, beide met een geschiedenis van meer dan honderd jaar. De Juvox-leden zijn werkzaam in het gevangeniswezen, bij het OM of de rechtspraak. Ook de bestuursleden zijn ambtenaar bij justitie. Om het vakbondswerk te kunnen doen is een aantal van hen met behoud van salaris vrijgesteld van hun normale taken. Het werk voor de bond is vrijwilligerswerk.

Argos heeft de verwikkelingen binnen Juvox de afgelopen maanden op de voet gevolgd en gesprekken gevoerd met meer dan vijftien kaderleden, (oud-)bestuursleden en andere betrokkenen. Ook is inzage verkregen in interne correspondentie, notulen en documenten over declaraties en facturen die bij elkaar opgeteld tonnen bedragen.

In het Juvox-bestuur rommelt het al maanden. Van de negen bestuursleden van een jaar geleden zijn er nog maar drie over. In opzegbrieven en e-mails hekelen vier opgestapte bestuurders het eigenbelang dat zij hebben ervaren binnen het Juvox-bestuur. ‘Mensen zijn geheel of gedeeltelijk vrijgesteld van werkzaamheden en doen er alles aan dit te behouden’, schrijft een van hen. ‘Een voorstel voor hogere vergoedingen is door de voorzitter bedacht en zou leiden tot de hoogste vergoeding voor hemzelf. We doen geen onbetaald vrijwilligerswerk, maar krijgen salaris doorbetaald van onze overheidswerkgevers. Daarbij past het niet om onszelf hogere vergoedingen toe te kennen’, aldus een ander. En: ‘Bij de verkiezingen moest vooral voorkomen worden dat er tegenkandidaten zouden komen en dat er gestemd zou worden over de positie van de voorzitter.’

Het Juvox-bestuur schorste in februari ook nog eens twee van de eigen bestuursleden. Dat gebeurde nadat kaderleden uit het hele land tijdens een bijeenkomst in het Haagse Ambtenarencentrum opheldering hadden geëist over de aanhoudende onrust binnen hun vereniging. De twee hoofdbestuursleden steunden deze oproep, verlieten de vergadering vroegtijdig en werden daarna binnen 24 uur uit hun functie gezet omdat zij de vereniging zouden benadelen. Een van hen, de penningmeester die dan pas een ruim half jaar in functie is, botste een week daarvoor met voorzitter Smit nadat hij vragen had gesteld over de facturen van diens vriendin. Zij werd bij Juvox jarenlang ingehuurd als notuliste. 

Kaderleden zijn boos over de gang van zaken. Alle vijf de regionale Juvox-afdelingen willen inmiddels dat het resterende bestuur aftreedt. ‘Wij allen zijn ons terdege bewust dat wij, leden van Juvox, werken bij óf het departement van Justitie en Veiligheid óf bij de rechtspraak. Twee onderdelen van onze rechtsstaat die moeten voldoen aan hoge standaarden van fatsoen en integriteit. Het zou voor zich moeten spreken dat Juvox zorgvuldig omgaat met de door de leden ter beschikking gestelde gelden en met haar integriteit. De wijze waarop het hoofdbestuur handelt gaat te ver’, schrijven de kaderleden in april in een brief van meerdere kantjes.

Het overgebleven Juvox-bestuur erkent de vertrouwenscrisis, maar zegt dat de kaderleden niet openstaan voor gesprek. Volgens het bestuur maken deze leden ‘er een ontzettend groot issue van en kleuren zij de problematiek eenzijdig in’. Verder stelt het dat ‘vergoedingen geen drijfveer zijn’ en dat het ‘intern niet draait om behoud van privileges’. Dat het niet zou passen om bovenop doorbetaalde ambtenarensalarissen vergoedingen toe te kennen is volgens het bestuur een ‘persoonlijke mening’. 

Hoewel andere bestuursleden ook bij de bond hebben gedeclareerd, springen de bedragen van voorzitter Smit, zijn partner en een voormalig penningmeester eruit. Bij elkaar opgeteld brachten de drie de afgelopen jaren voor honderdduizenden euro’s aan facturen en declaraties in rekening. Een aantal bedragen en regelingen roept vragen op, die Argos aan het bestuur heeft voorgelegd.  

Voorzitter Smit bijvoorbeeld - als senior adviseur gedetacheerd bij het ministerie van Justitie en Veiligheid - mag volgens de afspraken over zijn vakbondsvrijstelling onkosten indienen bij zijn werkgever, maar declareerde desondanks in de periode 2012-2019 voor meer dan 170 duizend euro bij Juvox. ‘Smit had hiertoe om moverende redenen afspraken gemaakt met de oud-penningmeester’, zegt het bestuur hierover. Waarom het nodig was om Smits declaraties te betalen uit contributiegeld van de leden, zegt het bestuur niet. Het benadrukt dat ook anderen bij de bond declareerden. Dat Smit meer declareert dan de meeste anderen komt volgens het Juvox-bestuur doordat hij zijn voorzitterschap fulltime heeft uitgeoefend en een zwaarder takenpakket heeft. Uit navraag bij zijn werkgevers blijkt dat Smit de afgelopen jaren voor de helft was vrijgesteld voor vakbondswerk. In de jaren 2014-2016 was hij wel volledig vrijgesteld.

De oud-penningmeester, die tot begin 2019 over de Juvox-financiën ging, declareerde een kleine 300 duizend euro in de jaren 2011-2018. Een opvallend hoog bedrag, maar dat volgens het bestuur valt te verklaren doordat hij ook was belast met de behartiging van de belangen van individuele leden, waar tijd en kosten mee waren gemoeid. Binnen het Juvox-bestuur was hij overigens niet de enige die zich hiermee bezighield.

De rekeningen van het payrollbedrijf voor het notuleren door de partner van Smit, bijna 1.100 euro per dag, zijn van eind 2012 tot en met 2019 opgelopen tot een kleine 170 duizend euro. Hiervan zegt het hoofdbestuur dat er netto per keer 360 euro overbleef en dat dit bedrag marktconform is. Dat neemt niet weg dat de partner van Smit - met elders een baan - een salaris kreeg voor werkzaamheden binnen Juvox, waar een vrijwilligersvergoeding de norm is. Eind vorig jaar kondigde zij aan te stoppen als notulist. ‘Binnen onze vereniging werken wij met vrijwilligers. Zij ontvangen geen salaris voor hun werkzaamheden’, aldus de advertentie voor een vervanger.

Een opmerkelijk onderdeel van de declaraties - die verder bestaan uit reiskosten, vaste vrijwilligers- en onkostenvergoedingen, lunches en diners - zijn dagdeelvergoedingen van 25 euro per stuk die tot medio vorig jaar zijn uitbetaald. In het geval van Smit waren dat er geregeld twee of drie per dag, voor enkele honderden euro’s per week. Ze zijn in rekening gebracht voor dagelijkse vergaderingen en werkzaamheden maar ook voor uitjes met collega’s van de bond. Een ‘overleg met een lid’ tijdens de lunch brengt zo bijvoorbeeld 25 euro op, een ‘sectievergadering’ 75 euro en ‘voorbereiding diverse overleggen’ 100 euro. De dagdeelvergoedingen waren niet exclusief voor Smit en de oude penningmeester, ook andere oud-bestuursleden kregen ze, maar uit appberichten blijkt dat nieuwe bestuursleden niet van het bestaan ervan mochten weten.

Argos vroeg het Openbaar Ministerie, lange tijd de werkgever van voorzitter Smit, hoe deze dagdeelvergoedingen zich verhouden tot het doorbetaalde ambtenarensalaris. Het OM laat weten afspraken te maken over verrekening met het salaris, als een medewerker ook een vergoeding krijgt voor werkzaamheden bij een vakbond, maar dat er hier geen indicaties waren dat dit aan de hand was. ‘Vanuit het OM is specifieke aandacht besteed aan de vraag of de voorzitter voor zijn werkzaamheden voor Juvox ook een vergoeding ontving vanuit Juvox. Dat was niet het geval. Wel gaf Juvox aan dat er een bescheiden onkostenvergoeding van rond de 100 euro per maand aan de voorzitter werd toegekend. Vergoeding van onkosten is niet hetzelfde als een vergoeding van werkzaamheden. Het OM is niet bekend met het begrip dagdeelvergoedingen’, aldus een woordvoerder.  

Volgens het Juvox-hoofdbestuur - dat een advocaat bezwaar liet maken tegen de beantwoording door het OM - zijn de dagdeeldeclaraties een ‘onderlinge afspraak’ en bedoeld als vergoeding voor allerlei bijeenkomsten en werkzaamheden. Ze staan volgens het bestuur los van het door de werkgever doorbetaalde salaris en zouden daarom niet bij de werkgever gemeld hoeven te worden. 

De kascommissie van Juvox, verantwoordelijk voor de financiële controle, zegt de afgelopen jaren mondjesmaat inzage te hebben gehad in de boekhouding en onderbouwing van bedragen. Dit jaar is er helemaal geen mogelijkheid tot controle geweest en zelfs geen jaarverslag gepresenteerd. Ook is er geen algemene ledenraad gehouden waar het hoofdbestuur zich normaal gesproken verantwoordt. Als redenen hiervoor geeft het bestuur de coronamaatregelen en een lopend onderzoek dat het zelf heeft laten instellen (zie kader ‘Niet onrechtmatig’). De kascommissie laat weten geen of beperkt weet te hebben gehad van verschillende vergoedingen en bedragen waar Argos melding van maakt. De commissie wil een onafhankelijk accountantsonderzoek naar alle uitgaven en declaraties over de afgelopen jaren.

Het hoofdbestuur vindt zo’n onderzoek niet nodig. De kascommissie heeft volgens het bestuur ieder jaar de boekhouding tot haar beschikking gehad en goedkeuring gegeven. Als dat niet zo is, zoals de kascommissie zelf zegt, dan hebben de leden van de kascommissie ‘zeer verwijtbaar gehandeld’ volgens de Juvox-leiding.

Het bestuur benadrukt dat ‘iedere declaratie is onderbouwd en volgens de afspraken binnen de vereniging gedeclareerd mocht worden’. Dat geldt ook voor het honorarium van de partner van Smit. Toch blijft veelal onduidelijk of deze afspraken controleerbaar en democratisch door het complete hoofdbestuur zijn gemaakt. In notulen die Argos heeft ingezien lijken deze beslissingen niet aan de orde te zijn gekomen. Als Argos vraagt om notulen met de afspraken, dan overlegt het bestuur ze niet. 

Conflict is Juvox niet vreemd. Aan het voorzitterschap van Marcel Smit, dat begint in 2013, gaat een harde machtsstrijd vooraf en een mediationtraject met zijn voorganger. Nadien doet het bestuur onder Smit over de oud-voorzitter ook nog melding van malversaties bij diens leidinggevende. Opmerkelijk is dat Smit - in die tijd ambtenaar van het Openbaar Ministerie - kort voor zijn aantreden wordt veroordeeld voor smaad. Hij maakt zijn ex-vrouw zwart op een zelf aangemaakte website, blijkt uit het vonnis.

Het botst bij Juvox niet alleen intern maar ook met de buitenwereld. In januari besluiten de voorzitters van ambtenarenbonden waar Juvox nauw mee samenwerkt, de AC Rijksvakbonden, om voorzitter Smit niet meer uit te nodigen voor hun gezamenlijke overleg. Hij zou al langere tijd afspraken niet nakomen, zich ‘onfatsoenlijk en onprofessioneel’ gedragen en onwaarheden vertellen. ‘Telkens weer lijkt het erop dat Marcel alleen de zaken regelt, zonder overleg met de rest van zijn bestuur’, aldus de voorzitters in opvallend harde bewoordingen.

Uiteindelijk nemen VCPS, VPW, De Unie en NCF in augustus de rigoureuze beslissing om de samenwerking met Juvox helemaal op te zeggen. ‘In het afgelopen jaar is er gerede twijfel gerezen over de vraag of het huidige bestuur van Justitievakbond Juvox nog wel het noodzakelijke vertrouwen van de bij haar aangesloten leden geniet. Dit vertrouwen is een essentieel vereiste om met het juiste mandaat mee te kunnen praten over de behartiging van de collectieve belangen’, aldus de advocatenbrief van de bonden aan Juvox. De opzegging kan gevolgen hebben voor de plek van Juvox en daarmee drieduizend justitieambtenaren aan de cao-onderhandelingstafel.

Het Juvox-bestuur geeft een heel andere uitleg aan de conflicten. De spanningen zouden zijn veroorzaakt door een plan van de samenwerkende ambtenarenbonden om een nieuwe vakvereniging op te richten, de zogeheten Rijksvakbond. Hierbij zou volgens Juvox via een ‘frauduleuze’ constructie geld worden binnengehaald. De gebruikelijke werkgeversbijdrage aan vakbonden zou dubbel worden geïnd, door ambtenaren twee keer lid te maken. Het bestuur van Juvox wilde hier naar eigen zeggen niet aan meewerken en voorzitter Smit zou met dit standpunt ‘een luis in de pels voor de andere vier voorzitters’ zijn geweest. De interne crisis bij Juvox is volgens het bestuur bovendien ontstaan doordat de twee in februari geschorste bestuursleden ondanks het duidelijke ‘nee’ toch een rol wilden spelen in de nieuwe bond.

De andere bonden stellen op hun beurt in een gedetailleerde verklaring dat het ‘volstrekt onjuist’ is dat er een constructie toegepast zou worden ‘die als frauduleus kan worden bestempeld’. Volgens de bonden staat het idee voor de nieuwe Rijksvakbond in de kinderschoenen en is eerder al ‘gemotiveerd weerlegd’ dat er sprake zou zijn van dubbel lidmaatschap. ‘De bewering dat het conflict binnen Juvox veroorzaakt wordt door deze feiten is volstrekt onjuist’, aldus de bonden. ‘Integendeel, de leden van de AC Rijksvakbonden hebben stelselmatig geprobeerd om de samenwerking met Juvox te bestendigen.’

Het bestuur beschuldigt de in februari geschorste penningmeester en het bestuurslid inmiddels van tal van malversaties. Over hen heeft het bestuur lijsten met tientallen vermeende foute gedragingen opgesteld. Een groot deel hiervan is eerder aan bod gekomen tijdens een kort geding tegen de geschorste penningmeester. Hij wilde volgens het bestuur na zijn schorsing de boekhouding en wachtwoorden voor de website niet teruggeven. De geschorste penningmeester had als het aan het bestuur had gelegen 25 duizend euro schadevergoeding moeten betalen en een spreekverbod over Juvox moeten krijgen. De rechter wees dit af, blijkt uit de uitspraak. Juvox had ‘niet aannemelijk gemaakt’ dat de penningmeester daadwerkelijk informatie had achtergehouden en ook niet duidelijk gemaakt waar de grenzen van de vrijheid van meningsuiting waren overschreden. Overigens wees de rechter ook de tegeneis af van de penningmeester. Hij mocht hierdoor niet terugkeren in het bestuur. Wel moest er zo snel mogelijk een ledenvergadering komen, waar het protest van de penningmeester tegen zijn schorsing aan bod zou komen. Het overgebleven bestuur heeft inmiddels op eigen gezag beslist dat hij die mogelijkheid niet krijgt. 

Als Argos in augustus vragen stelt aan Juvox, reageert het bestuur door brieven te sturen en telefoontjes te plegen naar de leidinggevenden van de twee geschorste bestuursleden. De twee zouden onderwerp zijn van onderzoek door Juvox naar ‘integriteitskwesties’, maar de precieze beschuldigingen blijven vaag. Aan Argos laat het bestuur wél weten aangifte te zullen doen van verduistering. Volgens het bestuur was sprake van een ‘creatieve lening’ en had de penningmeester maandenlang een geldbedrag van duizenden euro’s van Juvox op zijn privérekening staan, mogelijk met medeweten van het andere bestuurslid. In oktober licht het bestuur zelfs het ministerie en de top van het OM in. 

Het is onduidelijk hoe het bestuur precies tot deze ernstige beschuldigingen komt. Juvox bood aan nader bewijs te sturen, maar heeft dit uiteindelijk nagelaten. Argos heeft de verwijten voor zover mogelijk zelf gecheckt aan de hand van bankafschriften en verklaringen van andere oud-bestuursleden. Deze ondersteunen de lezing van de beschuldigde penningmeester dat het geld niet maanden op zijn rekening heeft gestaan, maar dat het ging om een gereserveerd bedrag in de kluis van Juvox dat hij na zijn schorsing via zijn privérekening heeft teruggestort naar de bond. ‘Juvox laat de beslissing over deze uitleg graag aan de rechter over’, laat het bestuur hierop weten.

De twee geschorste bestuursleden zijn niet de enigen tegen wie de Juvox-leiding wantrouwen koestert, getuige een lijst met zo’n 25 mogelijke ‘negatieve informanten van Argos’ die is opgesteld door het hoofdbestuur. Het dreigt tegen meerdere leden stappen te ondernemen.