Van 10 tot en met 12 mei bezoekt de dalai lama Nederland. Alle alarmbellen in Den Haag gingen af, omdat het China niet tegen de schenen wilde schoppen met een statement over Tibet. Zoals Angela Merkel onlangs nog deed.
Laatst bijgewerkt: 19-5-2014
28 maart 2014: een politieke rel. Vier dagen na de nucleaire top in Den Haag bezoekt de Chinese president Xi Jinping Duitsland. De Duitse bondskanselier Angela Merkel verwelkomt Jinping en bij het buffet wisselen de twee cadeaus uit. Merkel schenkt de premier een kaart van China uit 1735. Dat ligt wat gevoelig.
De kaart van d'Anville uit 1753
De kaart van cartograaf Jean-Baptiste Bourguignon d'Anville - en gepubliceerd door een Duits drukker - toont historisch China. Oftewel het centrale gebied dat al eeuwenlang wordt gedomineerd door Han-Chinezen. Niet op de kaart staan onder meer de regio's Xinjiang, Mongolië, Mantchoerije. En heet hangijzer: Tibet. Een bewuste prik van Merkel, of gewoon een beetje naïef? Hoe dan ook: een rel is geboren.
Schoolkinderen in China leren dat Tibet, Xinjiang en Taiwan sinds mensenheugenis onlosmakelijke delen van China zijn. De kaart van d'Anville is een dikke rode streep door dat beeld. Jinping was op zijn tenen getrapt, en in zijn voetspoor waren de Chinese media beledigd. Om interne onrust te voorkomen werd over de kaart met geen woord gesproken. Dat is: toen het bericht China eenmaal had bereikt, werd opeens een heel andere kaart getoond. Die van de Britse maker John Dower uit 1844. Hierop is een China te zien dat aanzienlijk groter is dan Historisch China, nog groter zelfs dan de buitengebieden. Dat dit niet de kaart was die Merkel schonk, werd voor het gemak niet vermeld.
China en Japan in 1844, door John Nicaragua Dower. Gepubliceerd in 1844 in de World Atlas door Henry Teesdale & Co., Londen. Provincies van historisch China zijn weergegeven in diverse kleuren als "Chinese Tartary" (Mantsjoerije, Korea, Mongolië, en Tibet) in groen-blauw.
Uiteindelijk drongen beide versies van het verhaal door tot de Chinese sociale media. "Waar is Tibet? Waar is Xinjiang? Hoe is dit mogelijk" galmde het rond. De Dowerkaart op zijn beurt wekte enthousiaste en nostalgische reacties op: "Onze voorouders zijn badass". Anderen hoopten dat Xi Jinping zich door de kaart aangespoord zou voelen tot een ware opbloei van China tot het dezelfde immense omvang heeft.
De waarheid ligt niet in het midden. De kaart van d'Anville is historisch namelijk correct. De Qianlong-dynastie was in 1753 in de verdrukking: Tibet en andere 'buitengebieden' vielen niet onder haar heerschappij. Een eeuw later was dat weer anders en meerdere kaarten tonen dan ook China mét Tibet en andere gebieden binnen de grenzen. Dat was geen juiste weergave.
Kaart van Tibet: wie doet waar aanspraak op?
Toen China in 1950 Tibet binnenviel, was dat precies vanuit deze overtuiging: om aanspraak te maken op een historisch recht op de regio. Hier ligt een essentieel punt: de facto is Tibet nooit Chinees grondgebied geweest. Er waren weliswaar politieke en economische betrekkingen, maar het gebied was tot de inval onafhankelijk.
Google Maps. National Geographic. Wikipedia. Inmiddels heeft China's annexatie van Tibet ook in de media zijn sporen nagelaten. Het is een weerslag van de Chinese suprematie in de politieke arena. Ondertussen past Peking een meedogenloze politiek toe in Tibet. Han-Chinezen worden massaal het gebied ingestuurd om zich er te vestigen, de inheemse Tibetaanse bevolking verdwijnt in de marge en onderdrukking en geweld noopt haar tot wanhoopsdaden. Om met de woorden van de dalai lama te spreken: de 'culturele genocide' gaat voort.
Het bezoek van de dalai lama aan Europa legde de politieke gevoeligheid omtrent Tibet ook in Nederland weer bloot: buiten stond een luidruchtig en mogelijk door China gefinancierde actiegroep te demonstreren. Want waar de dalai lama is, zijn ook de mensen van Dorje Shugden aanwezig. Dorje Shugden is een religieuze organisatie die in het voetspoor van de dalai lama demonstreert op de lokaties die de Tibetaanse geestelijke bezoekt. Hun stelling: de dalai lama is een religieus dictator die apartheid en vervolging predikt. Dat klinkt twijfelachtig voor de man die de Nobelprijs voor de Vrede mocht ontvangen.
Hun verweer gaat verder. Mensen die Dorje Shugden aanbidden, zou de toegang tot winkels, medische voorzieningen en onderwijs worden geweigerd. De dalai lama zou hiertoe in 1996 hebben opgeroepen. Hij heeft een belangrijk deel van de gemeenschap in de ban gedaan. Mensen moeten een document tekenen dat ze het Shugdengeloof niet aanhangen en geen contact zullen hebben met anderen die dat wel doen.
En wie is Shugden? Shugden is een wezen in het Tibetaans boeddhisme. Zijn 4 miljoen aanhangers zien hem als beschermer tegen aanvallen van buitenaf. Tegenstanders noemen hem juist een kwaadaardige en gewelddadige geest die zeer schadelijk is voor het welzijn van Tibet, het Tibetaanse boeddhisme en de dalai lama.
Het is de vraag hoe betrouwbaar de claims van Dorje Shugden zijn. Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch zegt nooit onderzoek naar de Shugdengemeenschap te hebben gedaan. Ook Amnesty International zegt geen kennis te hebben van onderdrukking van de Shugdenaanhangers. Binnen de Tibetaanse gemeenschap in India en Nepal wordt geclaimd dat de groepering wordt betaald door China en deze claim wordt op talloze manieren onderbouwd.
Terwijl het Binnenhof galmde van 'Stop lying, dalai lama', nam de geestelijk leider plaats in de oude zaal van de Tweede Kamer. Hij was niet uitgenodigd door premier Rutte. Economisch handjeklap met China gaat immers vóór mensenrechtenkwesties, hoeveel oude landkaarten er ook zijn. We sympathiseren met de kwestie-Tibet, maar houden het low-profile. Rest de vraag: hoé effectief is die houding? Of hoe humaan?