Jan Leyers trekt voor Allah in Europa over ons continent op zoek naar een liberale, vrije islam. Hij ziet hier weinig sporen van onder jonge Europese moslims. Maar klopt zijn analyse wel? Hij is en blijft een witte man met een westerse achtergrond die van buitenaf beschouwt. Hoe kijken Nederlandse islamieten naar zijn serie? Drie Nederlandse moslims aan het woord.

Sahil Amar Aïssa: 'Ik leef zoals ik wil leven'

Sahil Amar Aïssa (24) is acteur, columnist en presentator, bekend van onder andere BNN-programma’s 3 op Reis Backpack en Spuiten en Slikken. Hij is geboren en getogen in een conservatief islamitisch gezin in Roosendaal, maar noemt zichzelf nu een liberale moslim.

De islam houdt voor hem in dat hij energie haalt uit de gedachte dat de samenleving en de dingen die we meemaken georkestreerd zijn: ‘Het feit dat ik hier nu met jou zit voor een interview, als twee mensapen aan een kop thee op de grote zwevende rots die we de aarde noemen, vind ik mooi.’ De uitvoering van het geloof vult hij op een eigen manier in: bidden doet hij zelden en maagd is hij niet meer, maar vasten doet hij wel en alcohol heeft hij nog nooit gedronken. Aïssa heeft uit geloofsovertuiging dus zo zijn principes, en doet bijvoorbeeld ook niet mee aan de Spuiten en Slikken-fragmenten waarin drugs wordt gebruikt. Hij keek voor ons de eerste uitzending van Allah in Europa, Jan Leyers in Bosnië.

© Sahil Amar Aïssa

Sahil Amar Aïssa kijkt voor vpro.nl naar Allah in Europa.

'We moeten mensen in hun waarde laten om het geloof op hun eigen manier te praktiseren. Dat kan ook op minder conservatieve wijze, zoals ik het geloof praktiseer.' - Sahil Amar Aïssa

‘Er zijn verschillende manieren van het praktiseren van het geloof; de sjiieten en de soennieten vormen daarbij de grootste groepen. Een gemiste kans in het televisieprogramma is om dit niet te benoemen. Om de islam beter te begrijpen, wat toch een doel is van het programma, is het van belang om het onderscheid tussen de geloofstakken te vermelden. Jan Leyers gebruikt echter steeds alleen de parapluterm: ‘de islam’.’

‘Ook is er wat te zeggen over het onderscheid tussen de verlichte en de traditionele versie van de islam, wat Leyers schetst. Het is lastig en gevaarlijk om de groepen zo te verdelen, omdat er een heleboel nuance en een groot grijs gebied bij komen kijken. Ik maak een dergelijke scheiding liever als volgt: mensen die anderen respecteren ongeacht hun religie, geslacht, kleur en seksualiteit, en mensen die dat niet doen. Kortom: vredelievend en niet-vredelievend.’

‘Mijn ouders, die uit Marokko komen en nu in Roosendaal wonen, zijn conservatief: ze bidden vijf keer per dag, hebben nog nooit een slok alcohol op, en mijn moeder draagt een hoofddoek. Ik ben presentator van Spuiten en Slikken en seksueel actief. Zolang ik gelukkig ben, staan mijn ouders achter me en respecteren ze me. Ze hebben nog nooit uitgesproken dat ik niet aan zo’n programma mee zou moeten doen. Daarmee horen ze bij de vredelievende kant, terwijl ze het geloof op een strenge manier uitoefenen. We moeten dus uitkijken dat we conservatieve moslims niet zomaar in een kwaad daglicht zetten. Anders beledig je in één klap honderdduizenden moslims die conservatief zijn, maar tegelijkertijd vredelievend en open-minded.’

‘Wij mensen hebben allemaal zondes. En het oordelen daarover is niet aan ons. In de Koran gaat er een heel hoofdstuk over: alleen onze schepper mag over ons oordelen. We moeten mensen in hun waarde laten om het geloof op hun eigen manier te praktiseren.’

‘Dat kan ook op minder conservatieve wijze, zoals ik het geloof praktiseer. Ik leef zoals ik wil leven. Overigens is dat iets van alle tijden: ook in de jaren tachtig en negentig waren hier moslims die vrijblijvender gingen leven. Wel merk ik dat die groep nu groter is, door globalisering en sociale media. We kunnen ons daardoor beter mengen met westerlingen. We spreken hier goed de Nederlandse taal, in tegenstelling tot onze voorgaande generaties. Daardoor staan we middenin de samenleving, en nemen we in sterkere mate andere normen en waarden over. Autonomie komt steeds meer aan de orde: we kunnen op onze eigen manieren bepalen hoe we geloven.’

‘Dat is pas het begin. Islamieten en westerlingen moeten zich nog verder gaan mengen, om meer respect voor elkaar te krijgen. Het moet vanuit beide kanten komen, het zijn niet alleen de islamieten die zich moeten aanpassen. Dat wordt nog niet goed neergezet door de westerse media.’

Selen Ustundag: 'Moderne moslims zijn eigenlijk moslims met zonden'

Selen Ustundag (26) is een geboren en getogen Rotterdamse, haar ouders zijn Turks. Ze werkt als werktuigbouwkundig ingenieur bij een bedrijf met bijna uitsluitend mannen. Een Marokkaanse collega grapt wel eens: ‘Eigenlijk mag dat niet.' Want zulke nauwe omgang met mannen die niet je huwelijkspartner zijn, ligt gevoelig binnen de islam. Vervelend, vindt ze dat. ‘Eigenlijk oordeelt zo’n collega over mij, maar ik vind dat het niet meer gebruikelijk is om in dit land als vrouw thuis te zitten.’

Hebben we hier te maken met een zogeheten ‘moderne moslima’? Ustundag helpt ons meteen uit de droom: de moderne moslim bestaat niet. Een sentiment dat we regelmatig terugzien in Allah in Europa. ‘Je bent moslim of niet,' expliceert ze. ‘De mensen die in westerse ogen moderne moslims zijn, zijn in werkelijkheid moslims met zonden. Het zijn moslims die de islam gedeeltelijk of nauwelijks praktiseren. Ik ben in westerse ogen wellicht een moderne moslim. Bidden vind ik weliswaar moeilijk en is voor mij een verbeterpuntje, maar voor de rest probeer ik binnen de kaders van de islam te leven.'

© Selen Unstundag

Selen Ustundag kijkt aflevering 1 van Allah in Europa.

'Misschien ben ik modern als persoon, dat zou kunnen. Maar modern in relatie tot het geloof bestaat niet – de islam is de islam.' - Selen Ustundag

'Ik ga wel eens met vrienden en vriendinnen wat drinken in een café, maar ik gebruik geen alcohol. Sommige moslims vinden het al verkeerd om naar een café te gaan, omdat je dan ook in contact kan komen met mannen, maar ik ken mijn eigen intenties en die zijn niet slecht. Ik ga daar geen gekke dingen doen, ik ben er gewoon gezellig met mijn vrienden. Ik moet tenslotte toch in deze maatschappij kunnen socializen. Misschien ben ik modern als persoon, dat zou wel kunnen. Maar modern in relatie tot het geloof bestaat niet – de islam is de islam.’

Selen Ustundag bekeek met plezier en interesse de Bosnië-aflevering van Allah in Europa. ‘Ik ben daar zelf nog nooit geweest maar hoor van veel andere gelovigen dat het daar erg relaxed is en dat er zo respectvol met elkaar wordt omgegaan. Dat zag ik ook terug in de aflevering. Er is daar geen oordelende houding; iedereen kan erbij lopen zoals ‘ie wilt, andere moslims laten je gewoon in je waarde. Dat lijkt mij prettiger, want dat is in Nederland helaas anders. Hier veroordelen mensen elkaar onderling veel sterker.'

'Ik draag geen hoofddoek, maar dat maakt mij niet minder moslim. Het gaat uiteindelijk om je hart en wat er in je leeft. Toch kreeg ik als tiener van anderen uit mijn omgeving vaak het gevoel dat ik verkeerd bezig was. Ik werd gezien als een vrije moslima die alles deed wat God verboden had. Ik vond dat moeilijk. Ik probeerde altijd aardig en behulpzaam te zijn. En dan zag ik andere moslima’s mét hoofddoek pesten en liegen. Ik vond het stuk geschiedenis over Srebrenica in de eerste aflevering ontroerend om te zien. Ondanks dat er is geprobeerd de islam in Bosnië uit te roeien, hebben mensen hun geloof niet opgegeven. Tegenwoordig zie ik in Nederland steeds meer jonge moslims die weinig doen met de islam. Er zijn steeds minder in between-moslims. Of ze zijn heel strict, of ze leven nauwelijks volgens de regels van de islam.’

Cevahir Varan: 'Er is geen liberale islam'

Cevahir Varan (30) is redacteur bij het programma De nieuwe maan: een wekelijkse talkshow van de NTR met een ‘scherp oog voor ontwikkelingen binnen de multiculturele samenleving’, zoals het programma zichzelf afficheert. Opmerkelijk: Varan ziet zichzelf als een seculiere moslim. ‘Ik zie dat dat niet als tegenstrijdige componenten’, zegt hij.

Volgens de strikte definitie staat seculier voor ontkerkelijkt, wereldlijk en niet tot een congregatie behorend. Maar voor Varan staat seculier voor de scheiding van kerk en staat, en daar staat hij helemaal achter. ‘Ik geloof in Allah maar ook in de wetenschap. Ik ben een vrijzinnig mens met een diverse vriendenkring. Vrienden die op de ChristenUnie stemmen en vrienden die op Erdogan stemmen; anarchistische en socialistische vrienden. Het is wel zo dat ik met Turkse vrienden meer herkenbaarheid ervaar dan met Nederlandse vrienden. Want je kijkt dezelfde series en hebt dezelfde humor.’

Varan is in Nederland geboren, zijn ouders komen uit Turkije, hij komt zelf graag regelmatig in Istanbul en voelt veel affiniteit met die stad. ‘Er is een 24-uurs economie en het is er veel chaotischer en avontuurlijker dan in Nederlandse steden’, zegt hij. ‘Er zijn weinig regels. Als er hier geen geld op mijn OV-chippas staat, kom ik de bus niet in. In Istanbul los je het onderling wel op. Het is daar menselijker.’

© Cevahir Varan

Cevahir Varan kijkt voor vpro.nl naar Allah in Europa.

'Ik leef niet volgens verplichtingen waaraan ik me moet houden, maar ik ga wel naar de moskee.' - Cevahir Varan

In Utrecht studeerde Varan Communicatie- en Informatiewetenschappen; hij kreeg daar veel filosofie, iets wat sowieso zijn interesse heeft. ‘De meeste inspiratie haal ik uit de Franse filosofen die juist afkerig zijn van grote ideologieën. Ik leef niet volgens verplichtingen waaraan ik me moet houden, maar ik ga wel naar de moskee.’

Er is geen liberale versie van de islam, stelt Varan. Maar, voegt hij er aan toe, je kunt wel als mens liberaal zijn – niet gerelateerd aan je religie. Zo ziet hij zichzelf ook. Hij vertelt: ‘Er is één Koran en één profeet, maar er zijn verschillende interpretaties. De Koran is een medium, een boodschapper, daar zijn altijd verschillende meningen over.’

Op de vraag of hij wel of geen alcohol drinkt en of hij seks heeft (hij is niet getrouwd), zegt hij een beetje ontwijkend: ‘Dat speelt bij mij niet. Ik ben wat de islam betreft meer gericht op hoe je met je medemens omgaat.’

Dat er in Allah in Europa dus twee vrouwen te zien zijn die iets met mode doen en dat de één een hoofddoek draagt en de ander niet, is voor Varan een non-issue en een gepasseerd station. ‘Het is geen oriëntalistisch programma, duidelijk niet voor mij gemaakt. Leyers komt op mij over als iemand die de islam wil begrijpen, ik vermoed dat de samenstelling van zijn redactie niet heel divers is. De programma’s zijn heel inleidend. Ik persoonlijk ken dit verhaal wel, ik ben een stukje verder in het debat.’