Aflevering 2 van De Volmaakte Mens werpt de vraag op: is veroudering te voorkomen of genezen? Als dat lukt, lonkt volgens transhumanist Aubrey de Grey de onsterfelijkheid. Als we aannemen dat dit haalbaar is, welke consequenties heeft dit?

Aubrey de Grey
© VPRO

Aubrey de Grey

De westerse mens is tot voor kort altijd onsterfelijk geweest, omdat het christendom hem voorzag van een rotsvast geloof in het hiernamaals. Mede door de wetenschap is dat geloof velen ontvallen, dus is het aan de wetenschap om de mens nog in dit leven onsterfelijk te maken. Zo zou je het credo van Aubrey de Grey kunnen interpreteren. 

De Grey is, net als Stephen Hawking, iemand die door de media grote autoriteit wordt toegedicht op terreinen waar hij geen onderzoek heeft gedaan. Hawking waarschuwt dat we slaven zullen worden van onze robots, hoewel hij niet méér van kunstmatige intelligentie weet dan elke behoorlijk opgeleide krantenlezer.  De Grey is eigenlijk computerwetenschapper, en echt biologisch onderzoek, met petri-schaaltjes en pipetten in het lab, dat heeft hij nooit gedaan.
 
De Grey heeft wel een methusalem-baard gekweekt en hij heeft een stichting SENS (Strategies for Engineered Negligable Senescence), die hij dankzij een miljoenenerfenis draaiende kan houden. SENS beoogt remedies te vinden voor zeven categorieën biochemische processen die samen de mens oud zouden laten worden. Stuk voor stuk zijn het zeer breed geformuleerde categorieën, bijvoorbeeld 'mutaties in het DNA van chromosomen'.
 
Die ontstaan heel vaak in levende wezens, zelfs zonlicht veroorzaakt in onze huidcellen talloze mutaties, maar die worden vrijwel allemaal door de cel meteen gerepareerd. Die enkele keer dat dit mis gaat, kan daaruit huidkanker ontstaan. De Grey's hypothetische remedie komt dus neer op het perfectioneren van wat al door miljarden jaren evolutie geoptimaliseerd is. Is dat reëel?
 
Als stip op de horizon is er niet veel mis mee, maar De Grey's claim to fame is zijn bewering dat de eerste mensen die duizend jaar oud zullen worden, nu al geboren zijn. Zelfs voor u en mij, en voor De Grey zelf natuurlijk, is er dus hoop. Echte experts bezien zijn programma met scepsis, maar daar geven ze doorgaans weinig ruchtbaarheid aan, volgens het motto 'mooie promotie voor het vakgebied'. Filosoof John Gray zorgt in deze aflevering van De Volmaakte Mens voor het nodi-ge tegengas. Hij gelooft niet dat de mensheid wezenlijke vooruitgang kan boeken. Dat wil zeggen: kennis en technologie zullen voortschrijden, maar dat maakt ons moreel nog niet tot een beter mens. Utopieën met 'onsterfelijke' mensen acht Gray dan ook onhaalbaar.
© Paul Faassen

eeuwig voortplanten

Maar laten we alle scepsis over De Grey’s programma eens opzij zetten. Wat zou dit voor de wereld betekenen?  Stel je voor, je bent 143 en in de kracht van je leven, en je hebt een kleinkind van 58 dat na haar scheiding aan de tweede leg begint. Je eigen kinderen zijn al 89 jaar het huis uit, dus dat wil je best nog een keer meemaken. Leuk, als je op verjaardagspartijtjes zelf weer kinderen hebt die ongeveer net zo oud zijn als je achterkleinkinderen.

Kan zoiets, met het oog op de overbevolking? Daar kun je wat simpele rekensommetjes aan wijden. Als normale veroudering - waaronder hart- en vaatziekten, kanker en dementie – is uitgeschakeld, zal een mens toch ooit een keer overlijden door een ongeluk of wellicht een onverwacht opduikend virus, zeg gemiddeld na driehonderd jaar.
 
Dus zelfs zo'n maatschappij heeft voortplanting nodig. Maar als je eeuwenlang gezond blijft, mag je verwachten dat je ook vruchtbaar blijft.  En waarom zouden alle 'onsterfelijken' die al een keer kinderen gekregen hebben, daar de resterende eeuwen vrijwillig vanaf zien? Als we de Europese situatie als uitgangspunt nemen, zal elk paar 'onsterfelijken' eens in de dertig jaar twee kinderen op de wereld zetten, terwijl al hun nageslacht natuurlijk hetzelfde doet.
 
Stel dat de remedie tegen veroudering in de EU vanaf 2040 in het basispakket komt, dan is de consequentie dat de bevolking vanaf dat moment iedere dertig jaar verdubbelt, zodat het aantal Europeanen toeneemt  van circa 500 miljoen in 2040 tot een miljard in 2070, tot vijf miljard in 2140, en tot vijftig miljard in 2240. Kortom: dat loopt uit op een ramp.
 
De enige oplossing: een rigoureuze inperking van het recht op voortplanting. De minimumoptie die iedereen gelijke rechten geeft, is dat iedereen één nakomeling mag hebben (dat wil zeggen, twee per paar, maar hoeveel relaties houden eeuwen stand?).
 
De groei is dan veel minder onstuimig. Als ook 'onsterfelijke' stellen al rond hun dertigste de toegelaten twee kinderen nemen, zal de populatie Europeanen groeien van 500 miljoen in 2040 tot anderhalf miljard in 2140, en tot ruim drie miljard in 2240. De gemiddelde leeftijd neemt in die tijd toe tot ruim honderd jaar.
 
Het zal een maatschappij zijn met maar tien procent kinderen en verder vooral honderdplussers. Er  zouden nauwelijks speelplaatsen, scholen of popconcerten zijn, en maar zelden zou een nieuwe trend in mode, cultuur of muziek opduiken.

verveling

Het is een toekomstbeeld dat aardig overeenkomt met de verlossingsfantasie die Michel Houellebecq opvoert in zowel Elementaire deeltjes, uit 1999, als Mogelijkheid van een eiland, uit 2005. In beide romans slagen wetenschappers erin met genetische manipulatie de mens onsterfelijk te maken, en in één moeite door aseksueel en passieloos. Zelfs eten hoeft de nieuwe mens niet meer, omdat zijn lichaam voorzien is van bladgroen, net als planten.

Dat is welbeschouwd dezelfde onsterfelijkheid die het christendom ons al eeuwenlang voorspiegelt: als onvruchtbare, bloedeloze engelen in een hemel waar in eeuwigheid amen niets verandert. Maar de hoofdpersoon in Mogelijkheid van een eiland verlaat op het eind toch de enclave van het eeuwige leven en trekt de woeste, wijde wereld in. Uiteindelijk is verveling erger dan doodsangst.

Aflevering 2: de dood uitgedaagd