In de VPRO-serie Droomland Amerika reist Eelco Bosch van Rosenthal acht weken lang door de Verenigde Staten, waar hij van 2007 tot 2012 NOS-correspondent was.

‘Donald Trump was een mazzeltje,’ lacht Eelco Bosch van Rosenthal. Toen de VPRO hem vorige zomer vroeg als presentator voor een reisserie over Amerika, wees weinig erop dat hij een krankzinnige verkiezingscampagne tegemoetging. ‘Natuurlijk wisten we dat het na acht jaar Obama en Republikeinse obstructie belangrijke verkiezingen zouden zijn. We wisten ook dat er zowel bij de Republikeinen als de Democraten onvrede was over de partij-elite. Maar het succes van Trump, en ook Bernie Sanders, had ik niet zien aankomen.’

De verkiezingsrace komt herhaaldelijk terug in Droomland Amerika, waarin Bosch van Rosenthal de komende acht weken de Verenigde Staten doorkruist. Zo gaat hij in de slotaflevering achter de schermen in Washington, en zien we hem deze week in Youngstown, Ohio. Hier in de Rust Belt – het voormalige hart van de Amerikaanse (staal-)industrie – heeft Trump veel aanhang onder teleurgestelde witte kiezers. Bosch van Rosenthal laat zich rondleiden door industriële ruïnes, gaat op stap met een lokale bokslegende, praat met Trump-supporters, en haalt in een filmisch diner herinneringen op met mannen die hun toekomstdromen in rook zagen opgaan toen de machtige machines in de jaren zeventig en tachtig voorgoed zwegen.

‘Die mensen voelen zich in de steek gelaten, en ze hebben een punt,’ zegt Bosch van Rosenthal tussen de Nieuwsuur-bedrijven door in een lunchcafé op het Mediapark. ‘De tragiek is alleen dat Trump, zoals een lokale journalist uit Youngstown heel goed uitlegt, totaal geen oplossingen heeft voor hun problemen. Zelfs als hij wint, gaat hij ze diep teleurstellen.’

bevrijdende ervaring

Toch vormen de verkiezingen niet het hoofdthema van de serie, benadrukt hij. ‘De politieke actualiteit komt al genoeg aan bod in de kranten en nieuwsrubrieken, zoals bij ons in Nieuwsuur. In Droomland Amerika proberen we echt de thermometer in de samenleving te steken. Net zoals dat gebeurt in de andere reisseries van de VPRO. Ik denk echt dat we iets kunnen toevoegen. Amerika is een land dat wij Nederlanders wel aardig menen te kennen omdat we het elke dag op televisie zien. Maar het zit veel complexer in elkaar dan we denken. In tegenstelling tot Nederland is het permanent in beweging. Als je ziet wat er nu allemaal gebeurt met Black Lives Matter, Obamacare, Donald Trump... Dat had ik absoluut niet kunnen voorspellen toen ik er in 2007 als correspondent aan de slag ging.’

Het draaien van de reeks was voor Bosch van Rosenthal, gewend aan items van hooguit zes à zeven minuten, een ‘bevrijdende’ ervaring. ‘Regisseur Hans Pool, die ook de reisseries met Adriaan van Dis en Jelle Brandt Corstius heeft gemaakt, is een fijne vent met een prettige open blik. Hij kende Amerika wat minder goed dan ik, en verbaasde zich over dingen waarover ik allang niet meer verbaasd was. Dat was goed, want zo liet hij mij ook weer scherper kijken. Hans laat zich ook graag verrassen. Natuurlijk moet je die afleveringen goed voorproduceren met een researcher. Maar hij is ook heel erg van: zet de camera maar aan, en ga maar kijken. Zo kwamen we in Youngstown bij toeval die bokser tegen, Boom Boom Mancini, en die zijn we toen gaan volgen. Ik vond dat heerlijk. Je staat ’s ochtends op en denkt dat je iets gaat doen, en uiteindelijk loopt het totaal anders.’

onttakeling van de middenklasse

Ook bij de opzet van de serie werd licht afgeweken van het oorspronkelijke plan. Aanvankelijk wilde men Droomland Amerika modelleren naar het boek The Unwinding van The New Yorker-journalist George Packer. Die beschrijft daarin aan de hand van een aantal bekende en onbekende Amerikanen (zoals rapper Jay Z en Silicon Valley-entrepreneur Peter Thiel) de onttakeling van de Amerikaanse middenklasse tussen 1978 en 2012. ‘Hij laat zien hoe instituties waarop Amerikanen sinds de oorlog hadden kunnen vertrouwen minder vanzelfsprekend werden,’ zegt Bosch van Rosenthal. ‘Je baan, je huis, je hypotheek, niets was meer zeker. Banken, bedrijven, de media en de overheid behartigden steeds minder de belangen van de burgers. Volgens Packer verklaart dat voor een groot deel de huidige malaise in zijn land.’

Uiteindelijk werd besloten om Packer alleen te interviewen. ‘Een aantal van zijn thema’s komt wel terug, maar dat komt mede omdat het probleem van de middenklasse nu eenmaal het probleem van Amerika is. Verder hebben we het boek gebruikt als algemene inspiratiebron, in de zin dat we net als Packer steeds hebben gezocht naar mensen die onder moeilijke omstandigheden toch volhouden en iets van hun leven proberen te maken.’

Voordeel van het loslaten van het boek is dat ook de tweede ambtsperiode van president Obama aan bod komt. Zo ging Bosch van Rosenthal in de staat Mississippi op zoek naar de gevolgen van het invoeren van Obamacare. ‘Dat was toch wel weer een eye-opener. Mississippi is de armste, ziekste en zwakste staat van het land. De zwarte bevolking daar zou in principe het meest moeten profiteren van Obamacare. Maar dat is niet gebeurd, omdat een deel van het stelsel door de rechter is teruggefloten en de Republikeinse gouverneur de geldkraan heeft dichtgedraaid. Je kunt dus nog zulke mooie plannen en idealen hebben als president, de rechter of staten kunnen die deels weer terugdraaien.’

'Het mooie aan Amerika is: zelfs op de meest desolate plekken vind je altijd wel weer mensen die niet bij de pakken gaan neerzitten en het tij proberen te keren.'

Eelco Bosch van Rosenthal

erfenis van Obama

Desondanks is Bosch van Rosenthal over het algemeen positief over de erfenis van Obama. ‘Je kunt in elk geval zeggen dat hij een baanbrekende president is geweest. Dat erkennen zelfs zijn tegenstanders. Of hij tot de categorie Johnson-Roosevelt gaat behoren moeten de historici uitmaken, maar hij heeft veel in gang gezet: Obamacare, de betrekkingen met Iran en Cuba, een vooruitstrevend milieubeleid. En hij heeft – alleen al door zijn eigen verkiezing – racisme meer bespreekbaar gemaakt. Ik denk dat een beweging als Black Lives Matter er zonder Obama niet geweest was. Hij heeft jonge zwarte mannen het gevoel gegegeven dat er iets mogelijk is, dat ze worden gehoord. Natuurlijk zijn velen van hen ontevreden over het tempo van de veranderingen, maar de trend is hoopgevend.’

Sowieso gaat het volgens Bosch van Rosenthal veel beter met de VS dan je op basis van de krantenkoppen zou kunnen vermoeden. ‘Mensen vragen me wel eens: komt er daar een burgeroorlog? Maar dat gevoel heb ik helemaal niet. Als je mensen vraagt naar hun eigen situatie, zeggen de meesten dat het best goed gaat. Vraag je ze naar de situatie van het land, dan zijn ze vaak somberder. Veel Trump-aanhangers hebben moeite met het idee dat het Amerika dat ze decennialang hebben gekend aan het verdwijnen is. En natuurlijk heb je gebieden met enorme spanningen zoals de South Side van Chicago, waar we ook hebben gefilmd. Daar is het geweld tussen jeugdbendes volledig uit de hand gelopen, en verkeert de zwarte bevolking op voet van oorlog met de politie. Als je daar rondloopt, vraag je je wel af: komt dit ooit nog goed? Maar het mooie aan Amerika is: zelfs op de meest desolate plekken vind je altijd wel weer mensen die niet bij de pakken gaan neerzitten en het tij proberen te keren. In Chicago was dat een hoogopgeleide zwarte jongen die bij McKinsey had kunnen werken, maar ervoor koos om zijn buurt te helpen. Het is misschien een cliché, die Amerikaanse veerkracht, maar ze bestaat echt.’

'Vergeet ook niet, nog steeds komen mensen van heinde en verre naar de VS omdat ze zich daar vrijer en kansrijker voelen dan in hun eigen land.'

Eelco Bosch van Rosenthal

droomland

De titel van de serie geeft dat dubbele karakter van Amerika goed weer, vindt Bosch van Rosenthal. ‘Je kunt hem cynisch opvatten, en daar is vaak alle reden toe. Maar tegelijk zijn de VS nog steeds een land waar mensen hun dromen kunnen waarmaken. Misschien zijn dat niet meer de dromen van na de Tweede Wereldoorlog: een vaste baan, een vrijstaand huis met een tuin en twee auto’s. Maar daar komen andere dromen voor terug. Jongeren in Silicon Valley willen helemaal geen vaste baan. Die willen lekker in hun appartementje apps ontwikkelen. En vergeet ook niet, nog steeds komen mensen van heinde en verre naar de VS omdat ze zich daar vrijer en kansrijker voelen dan in hun eigen land.’

Zijn favoriete scènes zitten in de aflevering over Los Angeles, die gaat over de snel veranderende bevolkingssamenstelling van de VS als gevolg van migratie. ‘We filmden een naturalisatieceremonie in het Convention Center in Downtown L.A. In de “Rust Belt” hoorden we alleen maar verhalen in de trant van: de Amerikaanse droom is dood, niemand respecteert ons meer. En dan zit je in Californië in een zaal met 7000 mensen uit Vietnam, Chili, China, Rusland, Mexico en noem maar op. Ze zaten allemaal geboeid te luisteren naar een videoboodschap van Obama, en liepen na afloop dolblij naar buiten met hun certificaat. Dat vond ik ontroerend. Elders in L.A. ontmoetten we een man uit China. Hij had zijn bedrijf moeten opgeven om naar Amerika te komen, en was nu Uber-chauffeur. Hij sprak geen woord Engels, en communiceerde met zijn klanten middels een vertaal-app, die alles vertaalde van en naar het Chinees. Het doorzettingsvermogen van zo’n man! En het pragmatisme waarmee hij naar een oplossing zoekt. Bij dat soort mensen moet je echt niet aankomen met het verhaal dat de Amerikaanse droom dood is. Die is voor hen spring- en springlevend.’

Slotvraag: smaakt deze ervaring voor Bosch van Rosenthal naar meer?

(lachend) ‘Zeg, mijn baas leest dit ook. Weet je, het was gewoon een feest om te maken. Het is fijn om zo veel tijd te hebben en met zo’n leuke club mensen te werken. Klinkt braaf, hè? Maar het is echt zo.’